FYI.

This story is over 5 years old.

Tech

Geniet van je banaan, nu het nog kan

Langzaam, heel langzaam, verspreidt de "hiv van bananenplantages" zich over de wereld. En dat kan het einde betekenen van de banaan. :(

Terwijl ik dit schrijf ligt er een bananenschil op mijn bureau, afkomstig van een banaan die ik opat zonder er van te genieten zoals misschien wel zou moeten. Het zou namelijk best wel kunnen dat er binnenkort geen bananen meer zijn. Tenminste, niet zoals we ze nu kennen. Een relatief nieuwe streng van een bijzonder agressieve bananenschimmel begint zich namelijk te verspreiden, en zou wereldwijd het einde kunnen betekenen van de exportbanaan. En daarnaast een hele hoop mensen een hele hoop hongersnood kunnen opleveren.

Advertentie

Begin jaren negentig werd in Zuid-Oost Azië een nieuwe streng van een schimmel ontdekt die zijn opkomst maakte op bananenplantages. De schimmel veroorzaakt bij bananenbomen een ziekte die bekend staat als de Panamaziekte, vanwege zijn ontdekking in, jawel, Panama, aan het begin van de vorige eeuw. De schimmel infecteert planten via de wortels en beweegt zich langzaam een weg naarboven, daarbij de vaten van de plant verwoestend, waardoor de bladeren langzaam afsterven en daarmee de hele plant.

De infectie die eind 19e eeuw begon maakte een einde aan de bananensoort die op dat moment net een beetje populair begon te worden in het westen - met name in de Verenigde Staten. Rond die tijd werd een andere banaan gegeten dan die je nu in de supermarkt koopt. De Gros Michel was zoeter en romiger dan 'onze' saaie gele banaan. Hij was makkelijk en goedkoop te verbouwen en werd dus hét grote exportproduct van veel Zuid Amerikaanse landen. Tot de Panamaziekte.

Binnen vijftig jaar na de ontdekking van de ziekte waren vrijwel alle Gros Michel-plantages uitgeroeid door de ziekte. De bananenmarkt stortte in - wat tot zo veel frustratie leidde bij Amerikanen dat de voorloper van Het Bananenlied (je kent het wel) "Yes! I have no bananas" erdoor geïnspireerd werd. Gelukkig was er een redding: ons aller geliefde Cavendish-banaan.

De Cavendish-banaan, waar we er hier in Nederland zo'n 720 miljoen van per jaar eten, was een andere Zuid-Amerikaanse bananensoort die resistent bleek tegen de streng die de Gros Michel fataal werd. Maar helaas voor ons, en voor de Cavendish, evolueren schimmelsoorten ontstellend snel. En dan vooral als ze blootgesteld worden aan veranderende omstandigheden.

Advertentie

Omdat de banaan gedurende de 20ste eeuw in populariteit bleef toenemen moest de export verhoogd worden, en werden er enorme Cavendish-plantages aangelegd in Maleisië. In Zuid-Oost Azië dus, de wieg van de desastreuze Panamaziekte. Maar ondertussen zijn we alweer een paar decennia verder, en in die tijd had de schimmel die Gros Michel de wereld uit hielp niet stilgezeten.

Er zijn wereldwijd meer dan 100 verschillende soorten bananen bekend. Via

In het wild in Malesië groeien verschillende bananensoorten, die altijd al een strijd op leven en dood voeren tegen soortgelijke schimmels. De schimmels infecteren bomen, bomen sterven, maar planten zich ook voort, en alleen de sterkste bananensoorten overleven, waardoor de schimmel zich weer moet aanpassen, etc. etc. etc. Hierdoor had de schimmel die de Gros Michel uitroeide de kans gekregen om zich verder te ontwikkelen, van "Tropical Race 1" naar "Tropical Race 4." En was de Cavendish dus niet meer natuurlijk resistent.

Tropical Race 4 is sinds zijn ontdekking in 1990 gelukkig nog niet ver verspreid en bleef de afgelopen 20 jaar vooral beperkt tot Azië en Australië. Maar vorig jaar werd een infectie ontdekt in zowel Mozambique en Jordanië, wat betekent dat de schimmel iets dichterbij het grootste bananencontinent op aarde komt: Zuid-Amerika. Volgens sommigen is het slechts een kwestie van tijd voordat de schimmel de plantages daar bereiken.

Advertentie
Levenscyclus van de schimmel die de Panamaziekte veroorzaakt. Via

Dat komt mede omdat de schimmel zich zo makkelijk verspreid. De sporen zijn extreem sterk, ze kunnen tientallen jaren overleven zonder water en hechten zich aan alles wat ze aanraken - schoenen, een rugzak, een klein beetje aarde in een omgeslagenbroekspijp. Hierdoor zijn ze ook bizar besmettelijk. Wat het daarnaast nóg gecompliceerder maakt, is dat een infectie pas wordt opgemerkt als planten beginnen te sterven, iets wat pas in een laat stadium van besmetting gebeurt. En dan is er maar één hoop: complete quarantaine. Er bestaat geen medicijn.

Volgens woordvoerders van de twee grootste bananenexporteurs ter wereld, Chiquita en Dole, is er nog niks om ons zorgen over te maken. Maar gezien het onfortuinlijke lot van de Gros Michel kunnen we daar niet zonder meer vanuit gaan. Bovendien is er nog een ander, zorgelijker gevolg van de verspeiding van Troplcal Race 4.

Op aarde vertrouwen zo'n 400 miljoen mensen op bananen voor 15 - 27% van hun dagelijkse voeding. De bananen die naar onze supermarkten geëxporteerd worden zijn maar 20% van 's werelds consumptiebananen. De rest wordt gegeten door mensen die ze nodig hebben voor een groot deel van hun dagelijkse kost.

Voortaan geniet je echt van je banaan, ok?

En precies daarom is de verspreiding van Tropical Race 4 rampzalig. De lokale bananensoorten die niet bedoeld zijn voor export hebben ook geen resistentie tegen Race 4, wat betekent dat ze net zo weerloos zijn als de Zuid-Amerikaanse Indianen tegen de Europese griep. Volgens Randy Ploetz, professor aan de Universiteit van Florida, kunnen tot 85% van alle bananen op het Zuid-Amerikaanse continent verwoest worden door de nieuwe schimmel.

Toen de Gros Michel ten onder ging, was er gelukkig voor ons bananenlievende westerlingen een optie B. Nu bestaat die niet. Wetenschappers zijn nog maar net begonnen met onderzoek naar genetisch gemanipuleerde opties met ingebouwde resistentie, maar dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen. Bovendien hebben die te kampen met het onterechte stigma dat op GM-gewassen rust, waardoor ze moeilijk aan financiering kunnen komen.

Hoewel de nieuwste Panamaziekte zich maar langzaam verspreid, is het vrijwel onvermijdelijk dat die op een gegeven moment invloed zal hebben op de wereldwijde bananenindustrie. Dat is balen voor ons, maar desastreus voor mensen die vertrouwen op bananen als noodzakelijke voedselbron. Hopelijk voor hen vinden we op tijd een alternatief. En voor ons? Ik ga nog een banaan uit de keuken pakken en die met de hoeveelheid plezier opeten die de banaan in kwestie verdient.

We zijn trouwens nog op zoek naar een redactiestagiair die leuke dingen wil schrijven enzo. Mail naar alejandro.tauber@vice.com voor meer info.