Glimlachen met je vuist in de lucht

Op de achterbank van een zwarte Volvo biedt Emory Douglas (1943) me een stuk olijfbrood aan. Het is de eerste keer dat ik olijfbrood eet. Het is ook de eerste keer dat ik in een auto zit met een voormalig lid van de Black Panther Party: een enigszins militante maar vooral sociaal-communistische Black Power-beweging uit de jaren ‘60 en ‘70.

De Zwarte Panters maakten zich hard voor een verbetering van de sociaal-economische positie van Afro-Amerikanen. Daarnaast namen ze het ook nog eens op voor werklozen, zwervers, bendeleden, criminelen, kinderen en het milieu. Het was de tijd van Malcolm X, de burgerrechtenbeweging en racistisch politiegeweld. Emory Douglas werd op z’n 22e benaderd door de Panters en sindsdien ontwierp hij de posters van de partij die te bewonderen waren op menig Amerikaans gebouw. In de tweewekelijkse Black Panther Paper gaf hij een gezicht aan het politiegeweld. Meestal had dat gezicht een knorrige varkensneus. Douglas is voor een week in Nederland. Hij is uitgenodigd door Premsela, het Nederlandse instituut voor Design en Mode, en is nu onderweg naar een meet & greet in Rotterdam. Ik mag met hem meereizen vanuit Amsterdam. We kletsten over Facebook, de poeplucht van de FBI, supermaxgevangenissen en Mos Def.

VICE: Hoe word je een Zwarte Panter? 

Emory Douglas: We waren toen allemaal nog piepjong eigenlijk. Ik was zelf 22 toen ik Huey Newton en Eldridge Cleaver ontmoette. Zij waren geïnspireerd door Malcolm X en hadden net twee issues uitgegeven van de Black Panther Paper, die toen nog voluit The Black Panther Community News Service heette. Veel van de mensen die ze wilden bereiken konden niet lezen, anafalbetisme was nog een groot probleem. Ze hadden dus een sterke grafische stijl nodig om de sociale kwesties tastbaar te maken. En toen kwam ik om de hoek kijken.

Werd iedere illustratie die je maakte voor de Black Panther Paper ook geplaatst? Was het nooit te gewelddadig?

Tot 1977 wel. In 1980 liep de beweging op z’n einde. In de laatste jaren voor het einde veranderde de krant wel iets, maar ik kon altijd illustraties kwijt op de achterpagina. Dit was in de tijd dat er brute politiemoorden plaatsvonden, dus in vergelijking valt een plaatje dan wel mee.

Maar jouw werk is onversneden geëngageerd en politiek.

Eigenlijk is alle kunst wel politiek. Bewust of onbewust. Zelfs als je mooie esthetische ‘a-politieke’ plaatjes maakt, is het nog steeds politiek geladen, omdat het gemaakt is in een kader van fondsen, beurzen en subsidies. Met zo’n beurs moeten kunstenaars binnen een bepaalde context blijven en kunnen ze meestal niet al te radicaal werk maken. Mijn engagement kwam voort uit die beladen hyperpolitieke tijd, de Panterbeweging en m’n opvoeding. Het was de tijd van de burgerrechtenbeweging. Ook in de mainstream had je mensen die geïnspireerd werden door activisme. Marvin Gaye zong bijvoorbeeld over de Vietnamoorlog in What’s Going On.

Toch is dit ook een tijd van activisme. Time heeft zelfs ‘de demonstrant’ uitgeroepen tot persoon van het jaar en overal staan, of eigenlijk stonden, Occupy-tentenkampen.

Occupy is een hele brede beweging, maar ze hebben absoluut bestaansrecht. In de V.S. zijn zoveel mensen hun huis kwijtgeraakt dat het land overspoeld wordt door een golf nieuwe daklozen. Dan heb je nog een boel mensen die wel een baan hebben, maar daar niet de huur mee kunnen betalen. Zij slapen ’s nachts in hun auto’s, en zijn veroordeeld tot een nomadenbestaan. Wil je nog een stukje brood?

Lekker, dankje.

Je kunt overweldigd worden door de verscheidenheid aan sociale problemen, en de Occupy-activisten proberen iets op te zetten om daarmee om te gaan. Je hebt nu ook mensen die beweren dat ze bij de 1%-beweging horen omdat ze een baan en comfort hebben. Maar met de grootscheepse bezuinigingen willen veel comfortabele middenklassers opeens ook meedoen aan de protesten. Dat mag, maar de politie slaat hen net zo hard als alle andere demonstranten. Zij moeten net zo goed het traangas uit hun ogen wrijven.

Zie je op dit moment veel nieuwe relevante politieke kunst?

Ik zie nog wel nieuwe kunst, maar vroeger was het allemaal massaproductie, dus je zag overal posters en werk van anderen. De Black Panther Paper werd ook heel de wereld over gestuurd, dus zo kon iedereen het vrij direct lezen. Behalve in de laatste jaren van de partij. Toen probeerde de FBI met hun COINTELPRO-programma de distributie te saboteren. Ze spoten zelfs chemicaliën op de krant zodat die naar poep zou gaan ruiken. Dan zou niemand hem weer willen lezen, was de gedachte.

Poep, echt?

Ja, ziek toch? In elk geval, vroeger vond je kunst op de straathoek, nu moet je het internet op.

Zit je veel online?

Niet veel. Ik probeer te minderen omdat ik merkte dat de computer je tijd zo opslurpt. En je moet natuurlijk nog wel zo nu en dan wat werk doen en niet gaan vegeteren achter een scherm. Ik zet wel af en toe wat werk op Facebook, ook van andere kunstenaars. Mijn profiel is open voor iedereen die mijn Facebook-vriend wil worden.

Hoeveel Facebook-vrienden heb je?

Geen idee, wel veel.

Heb je ook een eigen website?

Nog niet, maar daar is een jongeman nu hard mee bezig. Hij komt nu heel snel online. De domeinnaam emorydouglas.com was trouwens al geregistreerd door een jongen. Hij wilde een paar van mijn beelden gebruiken en verkoopt skateboards met mijn illustraties. Leuk. Het is cool omdat er dan jongeren met mijn illustraties rondrijden, maar vooral ook omdat ze dan met kunst bezig zijn en gaan vragen wie het gemaakt heeft. Ze verdiepen zich erin en krijgen dan ook de boodschap mee.

Je was binnen de Panter Partij benoemd tot Minister van Cultuur. Naar wat voor muziek luistert een cultuurminister?

Hiphop. Vroeger veel Public Enemy, maar je hebt ook nu mensen die muziek maken met een boodschap. Met teksten over criminaliteit, politiegeweld, de overheid, werkloosheid en luchtvervuiling. Mos Def bijvoorbeeld. Er is veel positieve hiphop op dit moment.

Wat maakt muziek goed?

De boodschap. Ik luister vooral naar de teksten. Als muzikanten zinnige dingen zeggen, luister ik ernaar. Ik luister ook veel naar Che-Fu, die rapt soms over recyclen. Eigenlijk luister ik vooral naar wat er op de radio komt. In San Francisco heb je KGFA Radio, zij draaien hele goede dingen en maken ook programma’s over allerlei sociale kwesties.

Nederland is wel een saai plat land zo bezien vanaf de snelweg. Hoe is het in San Francisco? Ik hoorde laatst dat daar een enorme toename is in het aantal daklozen.

Het toeristische centrum is een plaatje, maar zodra je twee hoeken omgaat sta je middenin een hardcore daklozenverblijf. Maar er zijn wel hulpprogramma’s en ze doen ook veel meer dan in andere steden. In het centrum van L.A. zie je bijvoorbeeld alleen nog maar daklozen. Veel sociale projecten zijn gestopt omdat er geen geld is voor subsidies.

Met wat voor projecten ben je nu zelf bezig?

Ik ben actief bij de gevangenenrechtenbeweging All of Us or None. Je hebt van die supermaxgevangenissen waar ze gevangen 23 uur per dag opsluiten. Ze hebben totaal geen contact met anderen. Met niemand. Zelfs als ze een half uurtje naar buiten mogen om te sporten, zien ze geen daglicht maar kunstmatig zonlicht. Het is een psychologische marteling. Door de barre omstandigheden hebben sommige gevangen te kampen met een hoge bloeddruk of andere gezondheidsproblemen. Sommigen hebben medicatie nodig, maar gevangenisbewaarders weigeren om hen de medicijnen te geven die ze nodig hebben. Alsof dat niet erg genoeg is, proberen ze de gevangenen in die maximaal beveiligde doofpotten ook nog eens zover te krijgen dat ze toegeven bij een bende te horen. Bijvoorbeeld door te wapperen met de belofte van een vervroegde vrijlating. Sommige geven daaraan toe, maar komen daarna natuurlijk niet meer vrij. Zelfs als ze hun tijd hebben uitgezeten, is er geen enkel programma dat hen helpt om te re-integreren in de maatschappij. Probeer maar eens een baan te vinden in de V.S. als ex-gedetineerde. Niet te doen. Sommige gevangenen beweren dat ze juist door het gevangenissysteem psychologisch labiel zijn geworden.

Schrijnend.

Ja, ook voor de families. Vaak liggen die maxigevangenissen in een afgelegen stukje niemandsland, kilometers van de bewoonde wereld. Sommigen zijn zelfs ondergronds. De familieleden zitten vaak meer dan een etmaal in de auto en moeten soms zelfs meerdere staten doorkruisen voor een bezoekje.

Ontwerp je nog steeds voor andere projecten? 

Ik maak nog steeds posters, maar ik ben opgehouden met ontwerpopdrachten. Je moet namelijk altijd wel iets aanpassen. En als je er eenmaal aan begint, wil iedereen dat je iets voor ze maakt, dus dan zeg ik lekker dat ik met pensioen ben.

Foto: Josh Wheeler

Beeld met dank aan de kunstenaar. © 2012 Emory Douglas / Artists Rights Society (ARS), New York