Welke invloed heeft je inkomen op je stemgedrag?

Waarom stem je wat je stemt? Waar komt je politieke kleurtje vandaan? En heeft je inkomen daar veel mee te maken? Je zou denken van wel. Neem mij. Ik ben net iets in de dertig. Ik besloot op wat latere leeftijd een master geschiedenis te halen en een ietwat experimenteel, plotloos boek over zelfmoord te schrijven. Ik ben dus: best wel arm. Ik stem: iets als Groenlinks. En neem dan mijn boy Joey van Koningsbrugge, die 26 is. Hij richtte twee jaar geleden Joylent op wat een overdonderend succes werd en hem tantoerijk maakte. Hij heeft een zeker joie de vivre wat aanstekelijk is. Hij stemt: iets als VNL (die partij met Jan Roos weetjewel?).

Deze verhalen bevestigen misschien het gevoel dat je hebt dat rijke mensen 'rechts' stemmen en arme mensen 'links'. Dit gevoel is in ieder geval bij mezelf diepgeworteld. Toen ik een kleine jongen was, leerde ik van de socialistische ouders van een vriendje van me dat er een partij bestond die 'de rijken rijker maakte, en de armen armer'. Dat was natuurlijk de VVD. Maar als die boude stelling waar zou zijn, dan zou dat toch automatisch betekenen dat mensen stemmen voor hun eigen portemonnee?

Maar nee. We weten allemaal dat dit model van stemgedrag niet een op een samenvalt met de werkelijkheid. Ik heb in ieder geval genoeg mensen met een laag inkomen en door drankmisbruik verwoeste tronie gezien, die zwarte piet hardnekkig steunen, die de VVD blieven, die 'rechts' stemmen. En om weer mezelf als voorbeeld te nemen: ik verdiende ooit een boel meer poen dan nu, en stemde toen toch 'links'. Dus hoe zit het? Tijd om met iemand te bellen die betaald krijgt om dit soort dingen te weten. Dr. André Krouwel van de VU is politicoloog en oprichter van het Kieskompas.

Stem je eerder rechts als je rijk bent?
Het antwoord is nee, niet automatisch. Er zijn veel heel rechtse mensen die arm zijn, en veel linkse mensen die rijk zijn. Dat komt doordat je een groot deel van je politieke opinies, gedrag en meningen meekrijgt van je ouders, school, je oma, vrienden. Die voorkeuren ontwikkel je in je jonge jaren.

Zoals je ook je muzieksmaak voor een groot deel vastlegt in je formatieve jaren?
Precies, het is zoals met de muziek die je ouders draaien. Maar ook zaken als christelijkheid van je ouders, of de pastoor of imam die je in je jeugd hoort praten. De mensen die op jonge leeftijd tegen je praten bepalen je opinies. Dat proces noemen we socialisatie. Daarnaast heeft de zogenaamde levenscyclus invloed op je leven. Life cycle voting noemen we dat. Ingrijpende gebeurtenissen kunnen ervoor zorgen dat je alles wat je hebt geleerd kwijtraakt en anders gaat zien. Failliet gaan, economische crises, dat zijn dingen die je opvattingen radicaal kunnen veranderen. Als dat niet gebeurt, blijven dingen bij je zoals je ze als kind leerde.

Heeft u nog meer voorbeelden?
Stel je krijgt wel of geen kinderen. Dan worden scholen enzo belangrijk. Dan kun je nadenken over wat je nodig hebt. Als je denkt: hmm, kinderbijslag is eigenlijk wel prettig, kun je linkser worden. Of als je homo blijkt te zijn kun je beslissen toch maar niet zo conservatief zijn. In je levenscyclus maak je dingen mee die je mening veranderen. Je geaardheid, je opleidingsniveau, die zaken veranderen je enorm. Als je goedgekoppelde neurotransmitters hebt…

Sorry, wat?
Als je slim bent, dan word je liberaler.

O.
Mensen met een hoge opleiding zijn liberaler. Het is een redelijk grote wetmatigheid die wereldwijd voorkomt. Maar goed, het is niet voor iedereen zo.

En dat beeld dan, van de rijke rechtse stinkerd, slaat dat nog ergens op?
De VVD zegt heel duidelijk: als je zelf geld verdient, dan verdien je dat zelf te houden. De SP vindt daarentegen dat rijke mensen zwaar belast moeten worden. En als je ouders aan de linker- of rechterkant staan, beïnvloedt dat je dus. Je kunt daardoor een rechtse zak worden of een linkse 'radicalinski'. Overigens rebelleren mensen ook heel erg tegen hun ouders, dus je kunt als kind van linkse ouders prima rechts worden. Interessant is ook dat linkse partijen als de PvdA, en die waaruit de SP en Groenlinks zijn voortkomen, bijna allemaal zijn opgericht door kinderen van rijke ouders. Die vroege socialisten mobiliseerden de onderklasse.

Dus in de kern blijft de politiek een rechts complot.
Haha, dat denken sommige mensen dan. Maar links heeft genoeg bereikt om die vlieger niet meer op te laten gaan.

Maar goed, moeten linkse mensen kinderen dan jonger pakken? Zoals de Jezuïeten vroeger zeiden: geef me het kind, en ik geef je de man?
Je kunt kinderen heel makkelijk indoctrineren. Je kunt ze voor het leven vertekenen, of anders gezegd: normen en waarden overdragen. Daarom hechten veel rechtse Amerikanen sterk aan home schooling.

Moeten politieke partijen dan niet veel meer inzetten op kinderen, om bijvoorbeeld over veertien jaar de politieke vruchten te plukken?
Jazeker, maar daarom zijn jeugdbewegingen altijd zo groot geweest. Je had natuurlijk katholieke scholen, padvinderij, kinderafdelingen van vakbonden. Allemaal pogingen om iemand een levenlang te beïnvloeden.

Moeten we ons dan pas echt zorgen maken als er een PVV-jugend komt?
Grappig genoeg was Wilders de enige in zijn partij die dat niet wilde. Hij is als enige tegen de PVV, zeg ik weleens gekscherend. Hero Brinkman pleitte voor een jeugdbeweging, voor hij uit de partij werd gezet.

Maar geld speelt dus minder een rol dan ik dacht, en socialisatie een veel grotere rol?
Correct. Ja. Het salaris van je ouders maakt dan trouwens wel weer uit. Want zij socialiseren je voor een groot gedeelte.

Maar daar zit dan een paradox toch?
Nou, niet per se. Laat me een voorbeeld geven. Ik gaf een tijdje les in Amerika, op een universiteit in Illinois. Daar waren veel rijke ouders die hun kinderen naar de uni stuurden. Ze hadden niet de cognitie om daar te zijn, maar werden er toch doorheen gejaagd door die docenten, vanwege het geld. Ze deden daardoor geen ideeën op, en werden niet progressief, zoals je vaak wel ziet gebeuren als mensen een opleiding hebben genoten. Rijkeluiskindjes met ultraconservatieve ideeën, dat waren het.