Het eerste vrouwelijke fotografencollectief uit het Midden-Oosten

Toen in 2011 overal de opstanden losbarstten in het Midden-Oosten, sprongen er overal ter wereld fotografen in het vliegtuig om deze Arabische Lente op de gevoelige plaat vast te leggen. Deze fotografen waren voor het overgrote deel mannelijk, blank en westers, maar niet allemaal. Sommige fotografen kwamen uit de betreffende landen zelf. Sommigen waren demonstranten met smartphones. En sommigen waren vrouw.

Datzelfde jaar kwam Rawiya ("zij die verhalen vertelt") tot stand, een fotografencollectief van vrouwen uit het Midden-Oosten. De eerste leden kwamen uit Jordanië, Irak, Iran, Koeweit en Libanon, maar leefden verspreid over de hele regio. Hoewel er in de afgelopen jaren een aantal van de originele leden vertrokken zijn en er nieuwe leden bijgekomen zijn, bieden ze allemaal een unieke kijk op het Midden-Oosten, met projecten over vrouwelijk rallycoureurs in Palestina, travestieten in Jeruzalem, de LGBT-gemeenschap in Beiroet en kinderarbeiders in Egypte.

"Met fotografie kunnen we historische gebeurtenissen vastleggen en een licht schijnen op onrechtvaardigheden. Het laat ons werelden zien waarvan we niet eens wisten dat ze bestonden," zegt Anne McNeill, de directrice van de galerij in Bradford waar de foto's momenteel hangen. "De foto's van Rawiya zijn ook heel authentiek. Alle fotografen werken in de regio, en de verhalen die ze vertellen zijn niet anders dan wat ze echt meemaken."

Ik sprak Myriam Abdelaziz en Laura Bushnak, die het collectief samen met Tanya Habjouqa, Tamara Abdul Hadi, Dalia Khamissy, Newsha Tavakolian en Myriam Abdelaziz oprichtten.

VICE: Jullie werkten allemaal al onafhankelijk als fotografen. Waarom zijn jullie Rawiya begonnen?
Laura Bushnak: Zoals mijn collega Tamara Abdul Hadi zei: "Samen staan we sterk. Toen we in 2011 begonnen, wilden we een platform maken waarmee we onze verhalen konden laten zien en daarnaast workshops konden geven in de regio. Als freelancer kan het moeilijk zijn om alleen te werken, dus hebben we toch een soort teamgevoel tot stand gebracht. We helpen elkaar, delen contacten en inspireren elkaar.
Myriam Abdelaziz: Ik volgde Rawiya al een tijd en hoopte stiekem dat ik er ooit deel van uit zou maken. Ik was bezig met een fotoserie over de Egyptische revolutie, toen ze contact met me opnamen. Ik sloot me meteen aan. Als fotograaf in het Midden-Oosten ben je niet erg zichtbaar – zeker niet als je een vrouw bent. Als je de krachten bundelt kun je een sterkere boodschap naar buiten sturen.

Wat is jullie gezamenlijke aanpak?
Myriam: We proberen de stereotypes tegen te gaan. Daarom vertellen we bijvoorbeeld ook verhalen over vrouwelijke Palestijnse racecoureurs, waar je nooit iets over zou horen, tenzij je daar woont. Zoiets geeft een totaal ander beeld van Arabische vrouwen dan wat je normaal ziet in de westerse media. We spreken de taal, we kennen de mensen – het is heel anders dan wanneer je er als buitenstaander naar kijkt.

Zijn er specifieke problemen waar je als vrouwelijke fotograaf tegenaan loopt?
Myriam: Ik kan niet voor de rest spreken, maar in Egypte is seksuele intimidatie een enorm probleem, en het wordt alleen maar erger. Je moet opletten dat je geen zelfcensuur toe gaat passen, uit angst daarvoor. In Egypte is het sowieso lastig als fotograaf; er is veel politiecontrole en de geheime dienst is overal. Egypte probeert haar imago in het buitenland te beschermen, dus houden ze iedereen met een camera nauwlettend in de gaten.

Zijn er ook voordelen?
Myriam: Het opent soms ook deuren. In een samenleving die zo patriarchaal is als de Egyptische, worden vrouwen niet als een bedreiging gezien, dus als je een intiem verhaal wil vertellen en bijvoorbeeld bij iemand thuis moet komen, is dat makkelijker als vrouw. Ze denken: ach, die arme vrouw, waarom zouden we haar niet binnen laten – wat zou het voor kwaad kunnen?
Laura: In conservatieve samenlevingen, met sterk gescheiden mannelijke en vrouwelijke domeinen, is het makkelijker voor ons om verhalen over vrouwen te vertellen. Het blijft soms moeilijk om bepaalde dingen te publiceren of om vrouwen zover te krijgen dat ze zich laten fotograferen, maar het is het proberen waard. En ook als ze niet op de foto willen, heb je vaak alsnog een verhaal.

Je had het net over stereotypen. Wat voor vooroordelen zijn er?
Myriam: Arabische vrouwen worden vaak afgeschilderd als onderdanig: ze dragen een sluier en gaan gekneveld door het leven. Soms is dat natuurlijk zo, maar lang niet altijd. Veel Arabische vrouwen zijn erg machtig, en niet alleen binnen hun huishouden. Niet alle moslima's dragen een boerka of laten zich domineren door een man.

Laura: een paar maanden geleden gaf ik een TED talk [over I read, I write, een serie over vrouwenonderwijs in Arabische landen]. Ik schrok me te pletter toen ik alle haat in de facebookreacties las.

Een ander voorbeeld: een paar jaar geleden waren we in Dubai voor een expo en op een van de foto's was een groep volledig bedekte vrouwen uit Yemen te zien. Een journalist sprak me daarover aan: "Dus dit zijn analfabetische vrouwen…". Hij had het onderschrift niet eens gelezen – deze vrouwen waren de eerste van hun families die naar de universiteit gingen. Een van hen was bezig met haar master, maar die journalist had zijn oordeel al meteen klaar. Dat zegt zoveel.