Hoe kunnen we het Nederlandse asielbeleid verbeteren?

Het Nederlandse asielbeleid is ingewikkeld, en voor veel Nederlanders een ver-van-hun-bed-show. Eefje Blankevoort en Els van Driel, twee journalisten, dachten er ook zo over en wilden de verantwoordelijkheid van het asielbeleid terugleggen bij de Nederlandse bevolking door 'De Asielzoekmachine' op te zetten – een crossmediaal project dat ervoor moet zorgen dat Nederlanders op een productievere manier met elkaar gaan discussiëren over ons asielbeleid. Het project bestaat uit een webdocumentaire, een serie brainstorms waarbij iedereen kon aanschuiven, een reeks tentoonstellingen, een radiodocumentaire en een tv-documentaire die vanavond wordt uitgezonden, over mogelijke oplossingen voor de Europese vluchtelingencrisis. Ik sprak Eefje Blankevoort, een van de initiatiefnemers van het project, over de brainstormsessies die hebben plaatsgevonden en enkele concrete oplossingen die daaruit zijn gekomen. VICE: Hoi Eefje, waarom zijn jullie met dit project begonnen?
Eefje Blankevoort: Nou, ik ben zelf journalist en documentairemaker en samen met de andere initiatiefnemer, Els van Driel, ben ik een paar jaar geleden begonnen met een onderzoek naar het asielbeleid. In eerste instantie moest het een boek worden, maar ik dacht; tja, ik zou zelf nooit een boek over het asielbeleid willen lezen. Veel te ingewikkeld, saai en moeilijk – en bovendien verandert het asielbeleid continu. Waarom is het zo ingewikkeld, saai en moeilijk?
Nou, het Nederlandse asielbeleid is op papier niet eens zo slecht, alleen de praktijk is extreem ingewikkeld. Het staat ook heel ver van de gemiddelde Nederlander af, en tegelijkertijd is het wel óns beleid, waar heel veel vluchtelingen door in de knel raken. Wij wilden dus de verantwoordelijkheid weer terugleggen bij onszelf, de Nederlandse bevolking. Het idee was om een project te beginnen waar we zoveel mogelijk mensen bij konden betrekken, zodat iedereen die interesse had kan praten en zijn of haar mening misschien kan aanscherpen. Op die manier kwamen we bij een multimediaproject uit, want dat leende zich er heel goed voor. Wat was precies de bedoeling van die brainstorms, waarbij iedereen kon aanschuiven om over problemen binnen het asielbeleid te praten?
We wilden dat gepolariseerde debat overslaan, en juist genuanceerde en constructieve brainstormsessies houden die inzichten in elkaars mening opleveren. Het leuke was dat we echt mensen bij elkaar hebben gebracht, die anders nooit met elkaar zouden praten. De directeur van het IND ging bijvoorbeeld in gesprek met uitgeprocedeerde asielzoekers. Eind mei hebben jullie in Nijmegen een brainstorm georganiseerd over hoe we als Nederland moeten omgaan met uitgeprocedeerde asielzoekers, die Nederland niet willen of kunnen verlaten, bijvoorbeeld omdat ze niet over de goede papieren beschikken om terug te keren. Wat is daar uitgekomen?
Het idee dat tijdens de brainstorm telkens weer naar boven kwam, was dat bed, bad en brood simpelweg niet genoeg is. Het is zo'n basale regeling, waardoor uitgeprocedeerde mensen overdag gewoon over straat moeten zwerven. Uit de brainstorm kwam voornamelijk naar voren dat het een goed idee zou zijn om ze een opleiding te laten doen, zodat ze de mogelijkheid krijgen zichzelf te ontwikkelen. Sommige uitgeprocedeerde asielzoekers worden tien jaar lang van hot naar her gesleept; hun leven staat stil.

Daar wordt niemand beter van.
Nee. Neem bijvoorbeeld Ali Isiaki uit Benin [West-Afrika], die hier tijdens de bijeenkomst een heel duidelijk idee over had. Hijzelf is inmiddels al elf jaar in Nederland, en kwam hier toen hij minderjarig was. Toen hij 18 werd, moest hij terug – en sindsdien is hij hier illegaal. Hij helpt nu andere mensen die wél een verblijfsvergunning hebben gekregen met inburgeren en doet zelfs hun belastingaangifte. Hij zei: "Waarom kijken we niet naar wat mensen kunnen, en passen we daar het beleid niet op aan?" In een land als Benin is bijvoorbeeld heel veel behoefte aan lassers. We zouden uitgeprocedeerde Beniners dus op kunnen leiden tot lasser, zodat als ze weer terug moeten, ze in ieder geval iets hebben geleerd waar ze iets aan hebben. Kijk, niet elke uitgeprocedeerde zal in staat zijn om dokter te worden – maar misschien wel verpleegkundige. Waren er ook mensen die vonden dat je uitgeprocedeerde asielzoekers helemaal niet zou moeten opleiden?
Ja, je kunt daar natuurlijk tegenover zetten: is dat onze plicht wel? Er zijn ook genoeg mensen die zeggen; ja, dag, ga lekker terug naar je land van herkomst. We hadden een burgerjury die bij al onze brainstormsessies aanwezig was, waar bijvoorbeeld ook Anita Hendriks van AZC-Alert.nl deel van uitmaakte. Bepaalde mensen hielden er echt compleet tegenovergestelde opvattingen op na, maar het was juist heel fijn om die geluiden erbij te hebben. Wanneer je iemand met een heel scherpe mening tegenover je hebt, word je gedwongen om over je eigen mening na te denken. De leukste, meest productieve bijeenkomsten ontstonden wanneer er meer tegengeluid was. Het zijn moeilijke vragen, maar wel vragen die je moet durven stellen. Werden linksige mensen en rechtsige mensen het tijdens de brainstorms wel eens met elkaar eens?
Ja, zeker, bijvoorbeeld toen we het hadden over het detentiecentrum voor asielzoekers die aankomen via Schiphol. Bijna iedere asielzoeker die via Schiphol Nederland binnenkomt, komt terecht in dat detentiecentrum. Zo'n centrum is eigenlijk gewoon een gevangenis – werkelijk alles zit op slot. Het kost ook klauwen met geld, omdat er zoveel bewakers voor nodig zijn. Toen kwamen links en rechts uiteindelijk samen met een idee; als je de mensen die via Schiphol binnenkomen dan toch moet opsluiten, waarom zorgen we er dan niet voor dat die mensen in een andere vorm van vrijheidsbeperking zitten, in plaats van een gevangenis? Wat voor vorm bijvoorbeeld?
Er werd bijvoorbeeld gedacht aan het concept van een verzorgingstehuis voor gedementeerden. Dat klinkt zo nogal cru, maar in zo'n instelling is er meer respect voor privacy, en je zit in een prettige omgeving, in een open plek – alleen de buitendeur zit dicht. Zo'n oplossing is niet alleen gezelliger en minder traumatiserend, maar ook veel goedkoper, omdat er minder bewaking aan te pas komt. En wanneer het om asielzoekers gaat die mogelijk een gevaar voor zichzelf of hun omgeving vormen, dan kun je altijd nog kiezen voor strengere maatregelen.

Hoe goed of slecht is het Nederlandse asielbeleid eigenlijk geregeld, in vergelijking met andere landen?
Het was interessant om te horen dat de meeste mensen zich niet echt realiseren dat Nederland het eigenlijk heel goed doet. Je kunt je dit misschien niet helemaal voorstellen door alle negatieve berichtgeving, maar Nederland is op dit gebied echt een gidsland. Natuurlijk zouden er dingen verbeterd kunnen worden – zo zou het integratieproces versneld moeten worden en zouden mensen zouden niet weggestopt moeten worden in azc's ver buiten de bewoonde wereld. Maar de rechten van asielzoekers en de rechtsbijstand die hen gegeven wordt, is in Nederland van een heel hoog niveau. Waar we wel naar zouden kunnen kijken, en wat nu ook gaande is in Canada, is private sponsorship. Kijk, nu wordt alles door de Nederlandse staat betaald. Maar het Nederlandse bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties of groepen burgers zouden individuele vluchtelingen, of vluchtelingenfamilies, moeten kunnen sponsoren. Dat zou je niet alleen hier kunnen doen, maar ook in de regio. Als je dan van mening bent dat vluchtelingen in eigen regio opgevangen moeten worden, sponsor dan mensen dáár. Natuurlijk moet je hierbij wel uitkijken dat het niet een soort Idols voor vluchtelingen wordt, maar dit zou zeker een uitweg kunnen bieden. In mei hadden jullie een brainstorm over het asielbeleid in algemenere zin. Wat is daar uit gekomen?
Sowieso moeten we af van het idee dat het opvangen van asielzoekers een tijdelijk iets is; het is een permanent onderdeel van het zijn, van het leven. Dat klinkt misschien heel links en lief, maar ik denk wel dat het realistisch is. Het is een gevoel dat breed gedeeld wordt. Veel ideeën zijn in de trant van: laat asielzoekers meteen beginnen met integreren, met een opleiding, met vrijwilligerswerk – of ze nou uiteindelijk mogen blijven of niet. Mogen mensen niet blijven, dan hebben ze hier in ieder geval hun tijd niet verdaan en kunnen ze daar hun nieuwe kennis weer inzetten. Als je wél mag blijven, heb je in de tussentijd al een netwerk op kunnen bouwen. En verder?
Behandel mensen wat individueler en menselijker, dat zal een groot probleem dat later ontstaat wegnemen. Dat onpersoonlijke komt ook erg naar voren tijdens de asielprocedure; kijk bijvoorbeeld naar die gehoorkamers – waarom zien die er altijd zo afschuwelijk uit? En waarom staat er altijd een computer tussen de asielzoeker en degene die het gesprek leidt? Veel mensen die deelnamen aan de brainstorm vonden dat je op die manier onmogelijk een goed gesprek kunt voeren. En als het op het opvangen van grote aantallen asielzoekers aankomt?
Kijk, wat er toen in Oranje gebeurde, dat er in een dorp met 140 inwoners 1400 asielzoekers ondergebracht zouden gaan worden – natúúrlijk worden mensen daar boos van. Maar stel je nou eens voor dat iedere gemeente een azc heeft, net als dat er een sportclub, zwembad en kerk aanwezig is. Afhankelijk van de grootte van de gemeente zou zo'n azc soms wat groter zijn, en soms wat kleiner. Als een azc even niet nodig is, gebruik het dan tijdelijk ergens anders voor. Tijdens één van de bijeenkomsten ging het over de integratie van vluchtelingen. Daarbij werd ook besproken wie daarvoor verantwoordelijk zou moeten zijn. Wat is daaruit gekomen?
Nou, de overheid, de vluchteling zelf, maar ook de Nederlandse bevolking. Dat vluchtelingen nu moeten betalen voor hun eigen inburgering, vinden wij een slechte zaak. Aan dat beleid zou nog veel veranderd kunnen worden. Vanuit de overheid is gezegd dat we naar een participatiesamenleving toe moeten werken, maar geef ons dan ook de ruimte om die samenleving te vormen. De nationale overheid moet die mogelijkheid bieden. De tv-documentaire 'De Asielzoekmachine' wordt vanavond om 20:30 uitgezonden op NPO2. Verder kun je tentoonstellingen bekijken in het Humanity House in Den Haag (tot eind 2016) en in de Melkweg in Amsterdam (15 juli - 21 augustus). Er er is dus een webdocumentaire: www.asielzoekmachine.nl.