Ik keek een middagje mee met de legendarische portretfotograaf Koos Breukel

FYI.

This story is over 5 years old.

Culture

Ik keek een middagje mee met de legendarische portretfotograaf Koos Breukel

Om erachter te komen hoe hij zulke godsgruwelijk mooie foto's maakt, keek ik mee over z'n schouder terwijl hij bij Unseen nieuwe en oude Nederlanders portretteerde.

Ibrahim. Alle foto's door Koos Breukel voor Studio Aleppo. Amsterdam, 2016

Of ik Koos Breukel wilde interviewen, was de vraag. Hij wordt de beste portretfotograaf van het land genoemd, en doet een interessant project op het Unseen Photo Festival. Dus ja, ik wilde Koos Breukel interviewen. Heb je zijn werk gezien? Hij kan mensen onwaarschijnlijk goed op de foto zetten. Je leert soms iets nieuws over mensen als je ze door de lens van Koos hebt gezien. Toevallig sprak ik eerder die week zijn vrouw, en die vertelde dat ze het jammer vond dat hem in interviews altijd weer naar twee dingen wordt gevraagd: zijn heftige auto-ongeluk in 1992 en het portret dat hij maakte van koning Willem-Alexander. Ik had toen geknikt en gezegd: "Ja man, stom is dat."

Advertentie

Dus toen VICE vroeg of ik hem wilde interviewen in het kader van Studio Aleppo zei ik toe, maar zei ik ook dat ik het helemaal anders wilde doen. Een vlieg op de muur zou ik zijn in Felix Meritis, waar Koos in een weekend zestig 'nieuwe' en 'oude' Nederlanders zou portretteren. Met zoveel portretten achter elkaar in korte tijd leek het me een uitgelezen kans om te zien hoe Koos zijn bijzondere werk maakt. Hij legt de ziel van mensen bloot, lijkt het soms. Hoe doet hij dat? Dat wilde ik te weten komen, door goed te kijken, en misschien wat vragen te stellen.

Studio Aleppo is overigens een idee van de Syrische fotograaf Issa Touma, die een fotostudio in Aleppo heeft en die het zijn missie heeft gemaakt om de wereld van de situatie in Syrië op de hoogte te houden. Het idee achter de pop-up studio is dat de 'oude' Nederlanders een portret kopen voor zowel zichzelf als voor immigranten – de nieuwkomers.

Als ik in de middag de studio binnenstap – ik mocht door de verwachte hectiek niet eerder komen – word ik gelijk voorgesteld aan Koos en zijn assistent Jens. "Hé, Jan!" roept Koos, en ik ben blij dat hij me nog herkent. Jaren geleden hadden we voor VICE een serie gemaakt met drie jonge vluchtelingen. We wilden weten wie ze waren en hun verhalen vertellen, omdat dat een goed idee leek. Koos wilde toen meewerken. "Hoe gaat het?" vraag ik, en hij zucht een beetje. "Zware avond gehad gisteren," zegt hij. "En het is een flinke logistieke operatie hier." Studio Aleppo is ingericht in de voormalige concertzaal van Felix Meritis, een genootschapsgebouw uit 1788. Het licht is gedempt, en in een hoek staan Koos' schermen, flitsen, lichten en andere fotografiespullen waarvan ik de naam niet precies ken. Paraplu's? Ernaast is een bureau met een enorme printer opgesteld. Er rolt een portret uit van minstens één bij anderhalve meter: een ernstig kijkende vrouw. Ze heeft iets broos, iets melancholisch. Koos' vrouw en studiobaas Carlien is beelden aan het selecteren, de mensen van Paradox (de stichting die Studio Aleppo in Amsterdam organiseert) zijn aan het kijken waar de foto's bij de opening van de expositie komen te hangen.

Advertentie

Een iets oudere man en zijn twee neefjes zijn net klaar met op de foto gaan. "Wat vond u ervan om door Koos geportretteerd worden?" vraag ik. "Het was puur en kaal," zegt hij. "Koos' ogen dwingen een soort sereniteit af. Ja, heel dwingend is hij."

Een jonge gast komt de studio binnengelopen. Mahmoud woont sinds een jaar in Nederland. "De meeste van mijn vrienden en familie zijn nog in Syrië," zegt hij. "Ze zullen waarschijnlijk niet meer komen, omdat de wegen hierheen grotendeels zijn afgesloten." Mahmoud is blij hier te zijn en is Nederlands aan het leren en zijn studie Rechten aan het hervatten. Dan gaat hij op de foto. Hij gaat op het krukje zitten dat voor de backdrop staat.

Koos trekt zijn statief erbij en kijkt door de zoeker. "OK," zegt hij. De jongen kijkt geconcentreerd naar de lens, maar er komt ook iets sereens over hem. Waar denkt hij aan? Dan flitst Koos. Hij lijkt iets tegen de jongen te zeggen, maar de galm in de ruimte zorgt ervoor dat ik precies niks hoor. Ik sluip dichterbij.

"More serious," zegt Koos. "Be a bit more like this." Koos kruipt ineen als voorbeeld. De jongen trekt zijn armen in, over elkaar, krimpt ook ineen. "Turn away, and look at the camera," zegt Koos. De jongen draait een beetje weg, en moet nu zijn nek uitstrekken. Koos zucht, flitst een paar keer, schuift het statief naar achter, kijkt weer door de zoeker. De jongen blijft zoekend in de camera kijken.

Advertentie

Ik kijk naar Jens, de assistent van Koos. Hij zegt: "Ik ben hier zodat Koos zich puur op het beeld kan focussen. Dat-ie allemaal niet hoeft na te denken over alles."

Mahmoud. Alle foto's door Koos Breukel voor Studio Aleppo. Amsterdam, 2016

"Hoe doet hij het toch, zulke goede portretten maken?" vraag ik hem. Dat weet Jens ook niet precies. Wel belanden we in een gesprek waarin we het hebben over het naderende einde der tijden, en dat er geen zak te verdienen valt met boeken maken.

Met de hectiek valt het wel mee, deze middag. Koos heeft de tijd om steeds de beste portretten uit te kiezen van de foto's die hij heeft geschoten en nog een praatje te maken met de mensen. Voor mij heeft hij nog geen tijd.

Ik besluit een koffie te drinken met Issa Touma. De man is nogal een held. Hij begon te filmen toen de opstand in Aleppo tegen president Assad net begon, en zag de 'normale' opstandelingen langzaam worden vervangen door religieuze fanatici. Hij bleef filmen, en maakte ook het fotoproject Women We Have Not Lost Yet. Hij liet daarmee de groep mensen zien die het grootste gevaar lopen in het Syrië van nu: jonge vrouwen. Sinds 2013 reist hij Aleppo in en uit om lezingen over de hele wereld te geven, en projecten als Studio Aleppo op te zetten. Waarom, wil ik weten.

Bekijk ook: Portretten van ondergedoken Syrische vrouwen

"De focus ligt nu heel erg op de doden, het geweld," zegt Touma. "Maar er is nog leven in Syrië, en dat moeten mensen weten. De oorlog heeft natuurlijk wel alles veranderd." We horen niet zoveel meer over de toestand in Syrië, werp ik op. "De Nederlandse media weten niks," zegt hij. "Assad heeft al heel vroeg in het conflict internationale reporters gedood of het land uit gezet. Dat was een slimme zet. Dus nu komt de meeste informatie uit het gebied maar van een paar selecte bronnen. Hoe kun je daar een goede verslaggeving op baseren? Maar de Europeanen lijken sowieso wel gek geworden." Hoezo? "Omdat de ene helft van de mensen zegt: "Ach, kom binnen arme vluchtelingen, engeltjes van ons," terwijl de andere helft zegt: "Oprotten met die duivels." Natuurlijk zitten er terroristen tussen die vluchtelingen, maar de meesten zijn gewone mensen. En de situatie in Aleppo is complex, maar we leven er verdomme nog. Als we dat kunnen laten zien, dan helpt dat. En als we geld in kunst en educatie in Syrië kunnen stoppen, kunnen we het geweld uiteindelijk laten stoppen."

Advertentie

Kunst en educatie is waarom Touma Studio Aleppo heeft bedacht. "Een fotoproject heeft uiteindelijk natuurlijk maar een beperkte rol in zo'n gigantisch conflict als dit. Toch geloof ik dat portretten laten zien van mensen, small and beautiful moments laten zien, bij kan dragen aan bewustwording." Touma vond onder het puin van Aleppo een geweldige schat aan found footage. Een fotostudio was gebombardeerd, waardoor Touma stapels portretfoto's van Syriërs uit de jaren twintig en zeventig uit het puin trok. Die foto's zijn nu te zien in Felix Meritis. "Het laat zien dat er meer was en is dan dood in Syrië", zegt Toussa. Tenslotte vraag ik hem naar Koos' werk, want er mag dan oorlog woeden, ik heb nog altijd een mensenziel te doorgronden. Schuilt het geheim erin dat hij een humanist is? "He's a good guy," zegt Issa. Okidoki.

Aleksander. Alle foto's door Koos Breukel voor Studio Aleppo. Amsterdam, 2016

Ik wandel terug naar Koos, die zich klaarmaakt om een andere jonge vluchteling te fotograferen. De jongen is onberispelijk geknipt en gekleed, en gaat zitten met een glimlach op het gezicht die er met geen geweld af te krijgen lijkt. "Yes," zegt Koos, en hij flitst. De glimlach van de jongen is van marmer. "A bit more serious," zegt Koos. Hij laat zijn mondhoeken hangen. Het flitsen gaat door. Koos komt dichterbij, neemt weer afstand. Een foto of twintig later heeft hij genoeg, en is de jongen klaar. Ik heb werkelijk niets kunnen doorgronden van de magie. De foto is mooi geworden, dat wel.

Advertentie

"Hij vroeg je wat serieuzer te kijken," zeg ik. "Ja, klopt. Ik ben op mijn vlucht door een heleboel landen gekomen, daar vertel ik nu ook over op scholen en bij bedrijven. We Organization, heet mijn bedrijf. Mijn ouders zitten nog in Syrië, ik ben best wel bang dat ze iets overkomt. De bommen zorgen voor een constante druk. Zelfs als ik serieus ben, lach ik. Dat is mijn manier om te overleven," zegt hij.

Dan heeft Koos eindelijk tijd. Met een biertje erbij vertelt hij over de dag. "Die zestig portretten waren in no time uitverkocht, gek hè?" zegt hij. Niet echt, Koos, denk ik. "Gisteren hadden we de opening van het project, en toen is het best laat geworden. Het gevaar bestaat dat je moe bent, en dan niks voelt bij je onderwerpen. Ik kan geen goede portretten maken als ik vermoeid ben." Waarom niet? "Je moet de vonk kunnen krijgen," zegt hij. "Maar vandaag heb ik van bijna iedereen de vonk gekregen hoor. Het was van tevoren wel spannend. Ik blijf een twijfelaar."

Wat wil hij met het project, wil ik weten. "Tja, een beetje bewustwording zou niet gek zijn," zegt hij. "Als ik de nieuwsgierigheid van mensen voor immigranten een beetje kan prikkelen, zou dat mooi zijn." Is het dan toch zijn menselijke inslag die hem drijft? "Maar ik geloof tegelijkertijd niet dat mijn foto's wereldverbeterend zijn," relativeert hij direct. Hmm. Hij pakt er wat foto's bij die hij vandaag heeft gemaakt. We kijken naar Mahmoud.

Advertentie

"Deze jongen, kijk nou. Trots, onzekerheid, en hij weet het zelf nog niet. Dat is echt klasse." Hij pakt de foto erbij van Bas, de baas van Paradox, en diens vrouw. Zij staat achter hem, heeft haar armen om haar liefde heengeslagen. "Dit is ook mooi. Die tedere lijnen." Het is inderdaad mooi.

Bas en Hripsimé. Alle foto's door Koos Breukel voor Studio Aleppo. Amsterdam, 2016

"Wat zoek je nou in zo'n portret?" vraag ik. "Je praat over tederheid, trots. Betekent dat dat je onderwerpen direct psychologiseert, en op basis daarvan een pose zoekt?"

"Nou, nee," zegt Koos. "Als ik dat goed zou doen, zou ik een psychiatrische studie naar zo iemand moeten doen, iemand helemaal ondervragen. En ik ben bang dat als ik daarmee klaar ben, er geen nieuwsgierigheid meer over is. Ik maak iets dat over twee mensen gaat. Neem die jongen die zo lachte. Die lach van hem, dat plaatje was er eigenlijk al. Als hij zo lacht, hoeft die foto eigenlijk niet meer gemaakt te worden. Ik wil met hem iets nieuws maken, iets tussen ons vastleggen. Ieder portret moet eigenlijk een nieuwe vraag zijn, en ook mijn nieuwsgierigheid naar die persoon tonen." Ik knik. "Ik krijg energie van de buitenwereld." Dan zucht hij. "Ik doe dit elke dag, hè. Ik maak een oeuvre. Weet je, eigenlijk zie ik mezelf als ambachtsman. Lucian Freud schilderde iedere dag, ik fotografeer iedere dag. Ik ben wel bang dat dit vak verdwijnt. Gisteren was Ai Weiwei hier. Hij heeft heel FOAM volgehangen met foto's die hij met zijn telefoon maakte. Even wijzen, klik. En dat is hoe de meeste mensen fotografie nu ervaren."

Ik kijk op en om me heen, zie de sacrale ruimte waarin we zijn, die door Koos en zijn mensen gecreëerd is. Als je de studio inloopt, betreed je een andere wereld, een van concentratie, een waarin inderdaad iets nieuws kan ontstaan. En zo besluit ik dat het antwoord op de vraag waarom Koos' portretten zo goed zijn neerkomt op iets als: hij heeft zijn leven aan dit vak gewijd, heeft een team van mensen om zich heen verzameld die kneitergoed zijn, en hij heeft oprechte interesse in andere mensen. Niet het spannendste antwoord, maar al met al erg zedelijk, wel.

De portretten van Koos Breukel zijn nog tot en met zondag te zien tijdens Unseen in Felix Meritis. Kijk voor meer informatie over de expositie op de site van Studio Aleppo.

Meer informatie over het werk van Issa Touma en zijn Le Pont Art Organization vind je hier.