FYI.

This story is over 5 years old.

Stuff

Hoe de nazi’s het condoomimperium van een Joodse zakenman kapotmaakten

Julius Fromm verdiende in de jaren twintig en dertig bakken met geld aan de bloeiende handel in condooms – tot de nazi's kwamen.

Afbeelding uit het Fromm-familiearchief via Wikipedia

De kans is groot dat je nog nooit van Julius Fromm hebt gehoord, maar als je ooit gehaast een knaak in een condoomautomaat hebt gegooid ter voorbereiding op een nacht vol beschonken – maar veilige – seks, dan is Fromm de man die je daarvoor mag bedanken.

Fromm was de uitvinder van de condoomautomaat. Hij was een Joodse immigrant uit Polen, die als kind naar Duitsland verhuisde, en in 1922 het enorm succesvolle condoommerk Fromms Act oprichtte. Hij opende een paar condoomfabrieken en verdiende flink aan de daverende handel in voorbehoedsmiddelen na de Eerste Wereldoorlog.

Advertentie

En toen kwam Hitler aan de macht. Binnen een paar jaar hing er een grote banner met een hakenkruis erop in een van zijn bedrijfskantines – met dank aan twee bedrijfschefs die al vroeg lid waren van de NSDAP – en in 1937 werd er in een antisemitische krant een lastercampagne gevoerd tegen Fromm en zijn onkuise condoommerk.

De 55-jarige Fromm verhuisde in 1938 naar Londen toen het te onveilig werd voor Joden in Duitsland. Hoewel hij altijd hoopte dat hij ooit terug kon gaan naar Duitsland om zijn fabrieken te heropenen, stierf hij drie dagen na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Londen. De Duitse regering had hem daarvoor al gedwongen om zijn bedrijf te verkopen aan een vrouw die dicht bij de nazipartij stond.

Ik sprak met historicus en journalist Michael Sontheimer, coauteur van Fromms: How Julius Fromm's Condom Empire Fell to the Nazis, over het leven van Fromm, zijn culturele erfenis, en hoe je in de jaren twintig veel geld kon verdienen aan voorbehoedsmiddelen.

VICE: Julius Fromm is niet echt bekend. Hoe kwam jij met zijn verhaal in aanraking?
Michael Sontheimer: Ik ben opgegroeid in West-Berlijn, en wij noemden condooms altijd "Fromms", zonder echt te weten waarom. Veel later kwam ik erachter dat er een familie achter die naam zat, en dat ondernemer en scheikundige Julius Fromm daar deel van uitmaakte. Zijn zoon Eddie Fromm bleek in Londen te wonen, dus zocht ik uit waar en belde hem op, om meer te weten te komen over de familiegeschiedenis.

Advertentie

En wat was het verhaal?
Ze waren een heel arme Joodse familie, die vanuit het hedendaagse Polen – het was toen Rusland – naar Berlijn kwamen om daar een nieuw leven te beginnen. Julius Fromm was een van die jonge Joodse mannen die hard werkten en iets van hun leven wilden maken, door niet in een slecht betaald baantje te blijven hangen. Ik woon toevallig twee huizen van de plek vandaan waar Fromm condooms begon te maken, in een achterkamertje aan de binnenplaats van zijn huis. Er was zoveel vraag naar en hij had zoveel succes met zijn condooms, dat hij binnen tien jaar al drie fabrieken had. Het was hem gelukt om een product te vinden dat al snel erg belangrijk en gewild zou worden.

Een gedenkplaatje voor Julius Fromm in de Friedrichshagener Straße in Berlijn. Afbeelding via Wikimedia Commons

Wat was een van de interessantste dingen die je over Fromm leerde tijdens je onderzoek?
Hij was een vrij geniale zakenman. Toen hij begon, had hij geen cent te makken – zijn baan was het rollen van sigaretten. Daarna volgde hij een avondcursus in scheikunde, en had hij het briljante idee dat anticonceptie steeds belangrijker zou worden. Hij was een lichtend voorbeeld voor alle slimme Joodse ondernemers die in Berlijn woonden en bijdroegen aan de Duitse economie, voordat een psychotische regering besloot om de Joden te vervolgen en uit te roeien.

Waarom besloot hij om een cursus in scheikunde te volgen?
Nou, in het begin maakte Fromm niet alleen condooms, maar ook handschoenen en fopspenen voor peuters. Maar zelfs zijn zoon Eddie wist niet waarom Julius voor scheikunde koos.

Advertentie

Waren de Duitsers vanaf het begin geïnteresseerd in zijn succes?
In de jaren twintig waren er tal van Joodse zakenmannen met fantastische carrières, en maakte het niet zoveel uit dat hij Joods was. Antisemitisme was niet zo'n probleem voordat de nazi's aan de macht kwamen. Maar later werd hij wel gedwongen door de nazi's om zijn bedrijf te verkopen aan een vrouw die erg close was met Hermann Göring. Het is een raar verhaal, want Hermann Göring ruilde daarna met die vrouw een kasteel in Oostenrijk voor het bedrijf van Fromm.

Kreeg Julius daar nog iets voor?
Julius kreeg wel een beetje geld voor z'n bedrijf – bij veel andere Joden werd hun bedrijf gewoon ingepikt, maar Fromm werd wel enigszins gecompenseerd. Hij slaagde erin om in 1938 Londen te bereiken, en zo overleefden hij en zijn drie zonen de Holocaust.

Hij wist wat er aan de hand was en maakte dat hij wegkwam?
Iedereen wist dat er iets aan zat te komen. Hij overleefde gelukkig de Holocaust, maar na de oorlog onteigenden de communisten – de Russische en de Oost-Duitse communisten – de familie Fromm weer, omdat ze zeiden: "O, Fromm was een slechte kapitalist, dus zijn familie mag het bedrijf niet terugkrijgen." Eerst de nazi's en daarna de communisten zorgden ervoor dat de familie het bedrijf niet terugkreeg. Uiteindelijk gingen de drie zonen wel weer Fromm-condooms maken, maar de oorspronkelijk fabrieken in Oost-Duitsland kregen ze nooit meer terug.

Advertentie

Het hele verhaal klinkt als een of andere film.
Er waren inderdaad een paar filmproducenten geïnteresseerd, maar het ging uiteindelijk niet door, omdat er niet echt een liefdesverhaal in zat. En omdat condooms nog steeds een lastig product zijn om een film over te maken. Mensen doen er toch nog een beetje besmuikt over.

Is het waar dat Julius de uitvinder is van de condoomautomaat?
Ja, hij begreep PR en advertenties heel goed, en wist al snel dat het niet genoeg is om gewoon een goed product te hebben. Je moet het ook interessant maken.

Waar stonden de machines?
Op dezelfde plekken waar ze nu staan. In gemeenschappelijke toiletten, enigszins uit de weg en uit het zicht.

Ik las dat de formule voor het maken van condooms niet veel veranderd is sinds Fromm "cementdippen" uitvond, waarbij glasmallen in een oplossing worden ondergedompeld om naadloze omhulsels te maken. Hoeveel zijn de methodes sindsdien veranderd?
Toen Julius Fromm in de jaren twintig condooms maakte, werkte er enorm veel personeel in zijn fabrieken, terwijl het tegenwoordig allemaal automatisch gaat. Maar het basisprincipe, van een glazen penisvorm die in een latex-emulsie wordt ondergedompeld, is hetzelfde. Ze testten de condooms in de fabrieken van Fromm heel vaak, zodat ze zeker wisten dat er geen gaten in zaten en ze honderd procent bescherming gaven. De arbeiders bliezen ze op als ballonnen, en als ze niet knapten waren ze veilig. Tegenwoordig wordt dat met een machine gedaan.

En Fromm bedacht deze testmethode?
Ja. Hij stond bekend als iemand die een kwaliteitsproduct afleverde.

In jouw boek gaat het ook over de banden tussen de familie Fromm en beroemdheden. Kun je daar wat meer over vertellen?
Max, de oudste zoon van Julius, was een acteur. Hij deed de theateropleiding en vluchtte in 1933 uit Berlijn. Hij belandde in Frankrijk, waar hij in de jaren zestig te zien was in Hollywoodfilms met Burt Lancaster. Omdat hij blond was, moest hij vaak nazi's spelen. Hij was een Gestapo-officier in The Train, een beroemde film over een kunstroof tijdens de nazibezetting in Frankrijk. Dat is ergens wel tragisch, en het overkwam wel meer Joodse vluchtelingen die in Hollywood belandden dat ze nazi's moesten spelen.

Hoe maakte Fromm reclame voor zijn producten?
Er was een groot debat in de Weimarrepubliek in de jaren twintig, over de vraag of condoomreclame wel toegestaan moest worden in reclamespotjes en tijdschriften. Advertenties voor condooms werden verboden. Fromm ging daar handig mee om, bijvoorbeeld door borden in winkels op te hangen met de tekst: "U kunt hier de beroemde rubbersponzen van Fromm halen." Maar iedereen wist dan natuurlijk dat ze niet alleen rubbersponzen verkochten. Als je een van die borden zag, wist je dat je er ook condooms kon krijgen.

Denk je dat hij het moeilijk had met het verlies van zijn bedrijf?
Ja, het was echt vreselijk. Hij woonde in Londen en had niks te doen, terwijl hij in Duitsland gigantische fabrieken runde. Hij wachtte altijd op het moment dat de oorlog voorbij was en hij weer terug kon gaan naar Duitsland, om zijn bedrijf en zijn fabrieken weer op te bouwen. En toen – een paar dagen na het einde van de oorlog in mei 1945 – stief hij. Hij stond 's ochtends op en wilde de gordijnen opendoen, maar zakte toen opeens in elkaar, en dat was dat. Hij wilde zo graag terug naar zijn bedrijf.