Hoe het voelt om een hersenoperatie uit te voeren

Het voelde barbaars toen ik de pinnen vastzette. Dit was geen manoeuvre waarbij je langzaam de druk kon opbouwen, zoals wanneer je een bankschroef aandraait. Hier was snelle, brute kracht voor nodig. Ik gebruikte een hoofdklem met pinnen om de schedel aan de operatietafel te bevestigen, zodat als ze begon te bewegen terwijl ik aan haar hersens sleutelde, mijn chirurgische canvas (om het maar even zo te noemen) stil zou blijven liggen.

De drie stalen pinnen van de klem moesten goed grip krijgen op haar schedel nadat ze door de hoofdhuid gingen – een pin in haar voorhoofd, en twee pinnen in haar achterhoofd; alle drie verbonden aan een c-vormige klem.

De klem sluit met een ratelmechanisme, dus ik moest de handeling op eigen kracht uitvoeren. Terwijl mijn assistent het hoofd van de patiënt vasthield vanaf de nek, zette ik de klem met volle kracht op haar schedel. Het geluid van de metalen tandwielen zorgde ervoor dat de studenten, verpleegsters en dokters in de operatiekamer even stil vielen en opkeken.

Dit was de eerste van honderden stappen die perfect moesten verlopen.

Zo begon de eerste keer dat ik de hoofdhuid van iemands schedel pelde en de schedel van een levend mens opende. Voordat ik aan de subtiele en verfijnde neurologische technieken kon beginnen, moest ik door de keiharde schedel komen. De vloer was bedekt met lang bruin haar dat ik van haar hoofd had geschoren. De koude pinnen in haar warme lichaam herinnerden me eraan hoe ingrijpend deze operatie was. Dankzij de verdoving zou zij er niets van voelen, en zich er niets van herinneren.

Maar ik was volledig bij kennis en zat volledig in het moment – ik was zowel bang als opgewonden, een unieke combinatie van emoties waar ik ondertussen aan gewend ben geraakt, maar waardoor tot op de dag van vandaag elke hersenoperatie nog een kick geeft.

Voordat ze de operatiekamer binnenkwam, kon de vrouw haar linkerarm niet bewegen, en had haar arts een massa gevonden op haar hersenscan. Ik vroeg om meer precieze beelden (een functionele MRI), die lieten zien dat het om een kleine bal van abnormaal hersenweefsel ging, dat niet langer de regels volgde en maar bleef groeien zonder de natuurlijke en elegante structuur van het brein te respecteren. Het was een tumor. Gelukkig was het geen kanker, maar het zat wel in een belangrijk gedeelte van het brein.

Mensen zijn vaak verbaasd wanneer ik vertel dat sommige gedeeltes van het brein niet zo belangrijk zijn als de rest. We kunnen bepaalde gedeeltes verwijderen als iemand een bloedprop heeft, en dan knappen mensen zo weer op. Andere gedeeltes van het brein zijn dan weer zo delicaat dat als je er per ongeluk tegenaan stoot met een chirurgisch instrument, de patiënt blijvend gehandicapt kan worden. Deze tumor bevond zich in het bewegingscentrum van de rechter pariëtale kwab (een strook hersenweefsel van 1,2 centimeter breed en 18 centimeter lang die signalen naar de linkerarm stuurt om te bewegen). Dit was een lastige plek om een tumor te verwijderen: je moet het tumorweefsel eruit halen en tegelijkertijd niet het normale weefsel raken dat ervoor zorgt dat ze kan bewegen. Ze was linkshandig, dus de plek waar ik aan de slag moest was ook de plek die haar dominante hand bestuurde.

De incisie was gemarkeerd met een paarse pen. Ik had 'm in een boog onder haar haarlijn getekend zodat je geen litteken zou zien wanneer het haar terug groeide. Ik gebruikte een nummer 10-scalpel (een groter, afgerond lemmet voor huid) om de hoofdhuid met een snelle haal open te maken. De hoofdhuid zit vol met bloedvaten, maar die schroeide ik snel dicht met een lange tang. Doe het snel maar haast je niet, dacht ik. Na die stap was de hoofdhuid klaar om afgestroopt te worden.

Haar schedel was glanzend beige. Het leek precies op waar je aan denkt als je aan een schedel denkt. Terwijl ik aan het plannen was waar ik het bot zou binnendringen, herinnerde ik me de antieke schedels die ik in musea had gezien, waar ritueel gaten in geboord waren. Die gaten zaten nooit rondom de middenlijn, een denkbeeldige lijn op de plek waar een hanenkam zou zitten. Die oude culturen moeten ook hebben geleerd wat ik nu weet: de middenlijn is een gevaarlijke plek op de menselijke schedel omdat eronder een gigantische ader loopt die bloed uit het brein pompt. Als die beschadigd raakt, kan dat catastrofale bloedingen veroorzaken. Het heeft zelfs een onheilspellende naam: sinus sagittalis superior (SSS). En toch was dat de plek waar ik de schedel moest doorboren met mijn luchtdrukboor om bij haar tumor te komen.

Het bitje van de boor ratelde terwijl het door het schedelbot ging, wat begon te verkolen en zwart te worden. Ik vroeg mijn assistent om wat water te spuiten op de plek waar ik aan het boren was, om het bot wat af te koelen en zodat ik beter kon zien hoever ik was. Ik moest een rond gat boren, maar ik moest een 'eierschaaltje' van bot intact houden boven de SSS dat afgebikt kon worden met een verfijnder instrument. Als ik te diep boorde, zou ik de ader raken en razendsnel met een back-upplan moeten komen – wat ik natuurlijk wilde vermijden. Niet omdat de operatie er langer door zou duren, maar omdat het mijn patiënt zou kunnen schaden.

Ik maakte nog drie gaten en bevrijdde de schedel daarna van het harde hersenvlies, de dura mater. Nu was het tijd om het bot tussen de vier gaten weg te snijden met een cirkelzaag, zodat ik een stuk bot van ongeveer zeven bij zeven centimeter van haar schedel kon halen. Op dit punt waren mijn handen een beetje stijf van het werk dat ik al had verricht, maar ik zat nog diep in m'n concentratie, omdat het bijna tijd was voor het delicatere gedeelte van de operatie.

Ik sneed de dura in met een nummer 11, een scalpel dat een lange greep heeft en een driehoekige punt, waarvan één kant gemaakt is van het scherpste chirurgische staal op de markt. Als je het zachtjes vasthoudt en er genoeg mee oefent, kan de punt van het lemmet gaan voelen alsof het je eigen vingertop is, zelfs als je een handschoen aan hebt. De dura is zo dun als stof, dus sneed ik het heel lichtjes in en tilde het op, zonder de oppervlakte van de hersenen eronder te raken, die drijven in een dun laagje hersenvocht. Gek genoeg raken onze hersenen nooit iets anders aan dan deze vloeistof; ze drijven in ons hoofd, als een soort anatomisch aquarium.

Na een klim van dertig minuten had ik de piek bereikt: het menselijk brein, het meest delicate, complexe en prachtigste ding in het hele universum. De tumor was goed zichtbaar, ingenesteld in het normale hersenweefsel. Hij drukte tegen de hersenen aan, maar had het orgaan zelf niet beschadigd. Een meningeoom groeit vanuit het membraan om de hersenen heen, maar omdat de schedel niet kan oprekken, zal de tumor geleidelijk op de hersenen gaan drukken tot het de elektrische signalen verstoort. Het was mijn taak om de dreiging te neutraliseren zonder de gastheer te beschadigen, wat betekende dat haar verzwakte arm of het weer prima zou doen, of voorgoed beschadigd zou zijn, afhankelijk van wat ik hierna deed.

Om het brein zo min mogelijk te verstoren, begon ik bij het centrum van de tumor. Ik schepte de kern eruit zodat-ie hol werd. Nu kon ik de rand langzaam losmaken van het brein. De grens tussen de tumor en het brein heeft delicate draadjes van doorzichtig weefsel, die wel wat weghebben van spinnenwebben. Ik sneed deze voorzichtig door met een lange gebogen microschaar, en de tumor zakte in het holletje dat ik erin had gemaakt. Na twee uur van dit soort manoeuvres was de tumor verwijderd. Ik baadde het oppervlak van de hersenen met steriel water om te controleren of er kleine bloedinkjes waren. Daarna was het was tijd om de schedel weer te dichten. Het klepje van schedelbot werd weer aan de schedel bevestigd met kleine platen en schroeven. Er kwamen hechtingen aan de binnenkant van de hoofdhuid. Nylon hechtingen aan de buitenkant. En daarna mochten de pinnen van de hoofdklem er weer uit.

Tien jaar en meer dan duizend operaties later geeft het nog steeds een kick. Niet per se de technische aspecten van de operatie, maar de voldoening die je haalt uit het perfectioneren van een ambacht. Een ambacht die levens kan redden. Tegenwoordig scheer ik niet meer het hele hoofd, maar gebruik ik oplosbare hechtingen voor de hoofdhuid. Wanneer ze wakker worden na de operatie kan niemand zien dat hun schedel is geopend. Niemand behalve mijn patiënten en ik.

Rahul Jandial, M.D., Ph.D. is een hersenchirurg en wetenschapper. Volg hem op Twitter en Instagram, en bezoek zijn website hier.