FYI.

This story is over 5 years old.

Stuff

Hoe is het om ongesteld te zijn in de ruimte?

Met zwaartekracht en een gewone wc tot je beschikking is menstrueren al geen pretje, dus hoe zit dat in de ruimte?
Screenshot uit 'Star Trek' - Memory Alpha

Tweeëndertig jaar geleden werd de 32-jarige Sally Ride als tweede vrouw ooit de ruimte in geschoten. De reis verliep naar verwachting, maar toch hing er een probleem in lucht: wat als ze ongesteld zou worden?

Er komt al genoeg kijken bij een ruimtelancering zonder vrouwen: zuurstofniveaus, communicatiesystemen, vertrekken onder de juiste meteorologische omstandigheden - tot aan Ride's lancering maakten maandverband en tampons nog geen deel uit van de checklist.

Advertentie

"Die knappe koppen hadden geen idee wat ze er mee aan moesten," vertelde Lynn Sherr, de biograaf van Sally Ride, in de documentaire MAKERS: Women in Space. NASA's ingenieurs waren al jaren bezig om de ruimte vrouwvriendelijk te maken; van het aanpassen van de pakken tot aan de ontwikkeling van nieuwe toiletten die ook aansloten op de vrouwelijke anatomie – maar menstruatie vormde een unieke horde.

De gedachte aan zwaartekrachtloze menstruatie ging NASA's medisch specialisten boven de pet. Wat zou er gebeuren als ze ongesteld werd? Blijft het bloed in de baarmoeder, of verschijnen er bellen vrij rondzwevend bloed? NASA's medici maakten zich in het bijzonder zorgen om retrograde menstruatie, een verschijnsel waarbij menstruatiebloed door de eileiders terugvloeit naar de buikholte. Als zwaartekracht verantwoordelijk is voor het uitvloeien van het bloed, dan zou het ontbreken ervan het wel eens naar binnen kunnen doen stromen.

Rhea Seddon, die deel was van de eerste deels vrouwelijke groep astronauten, herinnert zich de gesprekken van NASA's medische team over menstruatie.

In haar mondelinge geschiedenis vertelt Seddon dat de medici de vrouwelijke astronauten om raad vroegen, en dat ze samen besloten om het niet als een probleem te beschouwen totdat het er wel een werd. Als iemand ziek zou worden zou diegene teruggehaald worden.'

Volgens Margaret Weitekamp, een ruimtehistorica van het Smithsonian National Air and Space Museum, is er gek genoeg nooit onderzoek naar menstruatie in de ruimte gedaan. Hoeveel er misschien ook over gepraat werd, niemand heeft ooit getest of het daadwerkelijk een probleem was. In de jaren zestig werd er een serie tests met vrouwen uitgevoerd voor het Lovelace Women in Space Program, dat bedacht was om uit te vinden of vrouwen de ruimtevaart fysiek aan zouden kunnen.

Advertentie

Negentien vrouwen werden geselecteerd, die net als mannelijke astronauten rigoreuze fysieke tests moesten ondergaan, en daarnaast een gynaecologisch onderzoek. Onderzoekers dachten dat vrouwen het mogelijk beter zouden doen in de ruimte, omdat ze over het algemeen kleiner zijn. Er werden geen fysieke moeilijkheden geconstateerd bij de geselecteerde vrouwen, maar bij het gynaecologisch onderzoek kwam er een probleem aan het licht: de menstruatiecyclus zou het voor vrouwen moeilijk maken om hun werk goed te doen. Zoals de onderzoekers schreven in het rapport: "de mogelijke problemen van een instabiele mens die een zeer complexe machine bestuurt zijn talrijk." In andere woorden: je kan geen hormonale vrouw aan het roer van een ruimteschip hebben. Om deze reden concludeerden de onderzoekers dat "het onwaarschijnlijk is dat vrouwen de komende jaren belangrijke rollen in de ruimtevaart zullen vervullen."

Uiteindelijk besloot NASA om ook vrouwen de ruimte in te sturen. Ze waren er anatomisch geschikt voor, nemen minder ruimte in, en consumeren minder. De menstruatie werd hetzelfde benaderd als op aarde, men besloot af te wachten hoe het zou lopen.

De vraag was waar het bloed en het afval moesten blijven. Afval was al een probleem, en NASA had speciale ruimtetoiletten ontwikkeld met een zuiger eraan (in de vorm van een kommetje voor vrouwen en een toeter voor mannen) om geen urine te knoeien, inclusief gordels om te zorgen dat ze niet wegzweven terwijl ze hun ding doen. Voor wanneer die toiletten niet beschikbaar zijn is er de Disposable Absorption Containment Trunk (DACT) – een kruising tussen een fietsbroekje en een superabsorberende luier, die zowel door mannen als vrouwen gedragen kan worden tijdens lanceringen en ruimtewandelingen. Maar hoe moest het bloed worden opgevangen?

Advertentie

Sally Ride in 1983. Foto via Wikimedia Commons

Helaas zijn er nooit speciale ruimtetampons ontworpen – vrouwelijke astronauten konden dezelfde spullen als op aarde gebruiken. In Sally Ride's mondelinge geschiedenis beschrijft ze hoe ze zich voorbereidde op de ruimte:

"Een aantal mannelijke astronauten had de taak om te beslissen hoeveel tampons er mee zouden moeten. Ik herinner me dat ze probeerden uit te rekenen hoeveel tampons er nodig zouden zijn voor een vlucht van een week: "Is honderd genoeg?"

In Sally's biografie is te lezen hoe ze de honderd tampons uiteindelijk aan elkaar geknoopt als een lijn worsten tussen haar spullen vond, zodat ze niet weg zouden drijven.

Het is niet duidelijk hoeveel vrouwen er precies ongesteld zijn geworden in de ruimte, grotendeels omdat veel vrouwen hun menstruatiecycli onderdrukken met pillen. Dat is volgens geneeskundeprofessor William J. Rowe zonde. Hij schreef in een artikel dat menstrueren in de ruimte juist goed is, omdat je ijzerniveaus erdoor verlagen. Astronauten hebben in de ruimte vaak hogere ijzerniveaus, "wat giftig kan zijn; teveel ijzer zorgt voor oxidatieve schade aan de botten."

Zou menstruatie dan toch een superkracht kunnen zijn? Wie weet.

Voorlopig weten we in ieder geval wel dat ruimtemenstruatie veel weg heeft van de aardse variant. In Saddy's mondelinge geschiedenis is het volgende te lezen: "Ik weet niet zeker meer wie er als eerst ongesteld was in de ruimte, maar ze kwam terug en zei 'ongesteld zijn op aarde, ongesteld zijn in de ruimte; weinig verschil. Maak je geen zorgen.'"