Hoe is het om te hallucineren van slaaptekort?

In Guantanamo gebruikte de CIA slaapdeprivatie als manier om de gedetineerden aan het praten te krijgen. Volgens een rapport van de Amerikaanse senaat hadden "tenminste vijf gedetineerden verontrustende hallucinaties ondervonden na langdurige slaaponthouding." Na het lezen van het rapport begon ik me af te vragen hoe het voelt om te hallucineren van slaaptekort, en wat de wetenschappelijke verklaring is voor die hallucinaties.

Om daarachter te komen, nam ik contact op met Danny Eckert, een universitair docent aan de Australische Universiteit van New South Wales. Hij is een specialist in de slaap- en neurowetenschappen, en legt uit dat we slaap nodig hebben om onder andere onze adenosineniveaus op peil te houden. Overdag produceren de neuronen in onze hersenen adenosine, een neuromodulator waardoor je je moe voelt. Als je gaat slapen neemt het adenosineniveau in je brein weer af. "Als mensen wakker blijven, hoopt de adenosine zich op in de hersenen. En een teveel ervan kan hallucinaties veroorzaken," zegt Eckert.

Adenosine is een product van de celademhaling, het proces waarbij glucose wordt omgezet in adenosinetrifosfaat (ATP), wat vervolgens door het lichaam gebruikt wordt als brandstof. Ook zorgt adenosine – de moleculaire ruggengraat van ATP – ervoor dat je slaperig wordt. Als je proefdieren injecteert met adenosine, raken ze vrijwel meteen bewusteloos. Stimulerende middelen, zoals koffie, werken eigenlijk alleen omdat ze de receptoren van adenosine blokkeren.

Ondanks dit alles zijn wetenschappers het niet eens over hoe het komt dat adenosine hallucinaties kan veroorzaken. Dr. Sean P.A. Drummond, een neurowetenschapper van de Monash Universiteit, is ervan overtuigd dat het aan de genetische aanleg ligt. "Als iemand kwetsbaar is voor een psychose, zou slaapdeprivatie kunnen leiden tot een verergering van de psychotische symptomen," zegt hij. "Maar bij de meeste mensen gebeurt dat niet."

Jess Vlaanderen op dag vijf van haar experiment

Jess Vlaanderen is een Nieuw-Zeelander die heeft geëxperimenteerd met wakker blijven voor een langere tijd. In 2012 begon Jess zich te verdiepen in lucide dromen, en de video's van Giz Edwards te bekijken, een zelfbenoemde expert op het gebied. In zijn video's heeft Giz het vaak over het verband tussen slaap, dromen en hallucinaties. Jess raakte hierdoor geïnspireerd om zichzelf bijna 110 uur – iets meer dan vierenhalve dag – wakker te houden. Daarna heeft ze een reeks youtubevideo's geplaatst over haar ervaring.

Volgens Jess deed ze het experiment vooral om haar eigen wilskracht te testen en om te zien of het mogelijk was om te hallucineren zonder drugs. Ze ontdekte dat dat wel degelijk kan. "Sommige beelden deden me denken aan een ayahuasca-ervaring," vertelt ze. "Ik voelde me alsof ik een kleurrijk en complex universum had gezien, terwijl ik klaarwakker was. Het was heel onwerkelijk."

Jess vertelde me ook dat ze zoiets ervoer als een focale toeval, wat meestal wordt geassocieerd met epilepsie. Symptomen daarvan zijn onder andere "staren, repetitieve bewegingen, zoals het plukken aan kleding of het smakken van de lippen, evenals het samentrekken van de spieren en geheugenverlies." Jess geeft inderdaad toe dat ze geen herinnering heeft van de aanval. "Mijn vriend zei dat ik compleet out was. Blijkbaar schudde ik mijn hoofd van links naar rechts en praatte ik tegelijkertijd met hem. Daarna kon ik niet stoppen met giechelen."

Toen ik haar vroeg om haar ervaring samen te vatten, zei ze dat de drang om de hele tijd te slapen vreselijk was, maar dat de hallucinaties prettig waren. "De eerste 24 uur waren het makkelijkst. Daarna werd het steeds moeilijker," zei ze. "Het is alsof je in een tekenfilm zit. Mensen en objecten worden heel komisch, en ik hallucineerde veel. Auto's zweefden, schaduwen hingen aan de bomen en zombies renden me achterna in de straat. Ik voelde me alsof ik de wolken kon besturen, en toen ik naar de supermarkt ging, leek alles in de schappen me te achtervolgen. De schappen leken ook steeds verder voorover te buigen, alsof ze op het punt stonden om om te vallen."

Jess zei dat ze niet bang was voor schade op de lange termijn, hoewel ze zich wel bewust was van de risico's. Professor Nicholas Antic, voorzitter van de Australasian Sleep Association, vertelde me dat slaaptekort "zeker heel gevaarlijk kan zijn." Volgens hem "verdrijft slapen de afvalstoffen uit de hersenen via het lymfestelsel, en is het gevaarlijk als deze stoffen zich ophopen."

Hoewel we allemaal wel weten dat slaaptekort ongezond is, staan de meesten van ons niet stil bij de dodelijkheid ervan. In 2014 overleed een toegewijde Chinese voetbalfan, nadat hij 48 uur wakker was gebleven om naar het WK te kijken. Het slaapgebrek leidde uiteindelijk tot een hersenbloeding, wat vervolgens een beroerte veroorzaakte.

De eerste persoon die op een wetenschappelijke manier een fataal geval van slaaptekort vastlegde, was de Russische arts en wetenschapper Marie de Manaceine. In 1894 bestudeerde ze puppy's met slaaptekort, en ontdekte ze dat een volledig gebrek aan slaap ze binnen een paar dagen zou doden.

Ondanks deze nadelen kan Jess de ervaring aanbevelen. Ze zegt dat ze veel geleerd heeft over zichzelf en haar doorzettingsvermogen. "Ik had echt niet gedacht dat mijn geest in staat zou zijn om 110 uur wakker te blijven," zei ze. "En elke keer dat ik hallucineerde, ben ik meer en meer in contact gekomen met mijn spiritualiteit. Zolang je een goede vriend bij je hebt, die je kan helpen als het iets minder gaat, komt alles goed. Ik raad het iedereen aan."

Het probleem is alleen dat het zo moeilijk is om wakker te blijven, en dat er zo veel makkelijkere manieren zijn om te trippen dan dagenlang niet te slapen.