Hoe vrijwilligers van over de hele wereld de vluchtelingencrisis in Lesbos hebben veranderd

Op een winderige rotspartij, hoog boven de noordkust van het Griekse eiland Lesbos, tuurt een kleine groep vrijwilligers door verrekijkers naar een opblaasboot op een kilometer afstand. Op hun jassen staat de tekst 'A Drop in the Ocean,' de naam van een NGO die voortkomt uit een facebookgroep, en die bestaat uit vrijwilligers die zichzelf financieren. De organisatie helpt vluchtelingen die per boot vanuit Turkije komen.

Een boot van de Turkse kustwacht doemt op en overschaduwd het kleine bootje eventjes, voordat hij wegvaart en verderop voor anker gaat liggen. Het roept vragen op over de miljoenen euro's die onlangs zijn vrijgegeven door de Europese Unie om Turkije te helpen met het beveiligen van haar grenzen.

Een stuk verderop langs de kunst zit Joaquin Acedo. Hij staart naar de zee en zet zich schrap. De 33-jarige man is een van de strandwachten uit Barcelona die naar Lesbos kwam om vluchtelingen te redden.

De vrijwilligers van The Proactiva Open Arms zijn helden op het eiland, nadat ze talloze levens hebben gered op zee. Ineens begint Jaoquins radio te kraken. Hij luistert naar het bericht en haalt daarna opgelucht adem.

"Iedereen aan boord is veilig. Ze worden nu weggesleept door Greenpeace," vertelt hij. "De motor werkt en het weer is goed. Er is niks aan de hand."

De rubberboot wordt voorzichtig aan het strand van Skala Sikaminia gesleept, waar de verkleumde vluchtelingen worden ontvangen door een groep Grieken. Ze glimlachen en roepen 'khosh amadid' ("Welkom" in het Perzisch) naar de grotendeels Afghaanse vluchtelingen die tien minuten na aankomst al voorzien zijn van eten, thee en kleding. Veel van de Griekse hulpverleners hebben afgelopen zomer vluchtelingen en andere daklozen geholpen in het beruchte Pedion tou Areos park.

Lesbos stond ooit bekend als geboorteplek van de anijslikeur ouzo en de dichter Sappho, die haar liefde voor vrouwen uitsprak. Nu, in 2015, staat het eiland symbool voor de Europese vluchtelingencrisis, als aankomstplek voor vluchtelingen uit Syrië, Irak en Afghanistan.

Naar schatting kwamen er meer dan 460.000 mensen langs het eiland dit jaar. De oranje zwemvesten staan symbool voor de reis naar Europa en staan in het collectieve geheugen van de 90.000 eilandbewoners gegrift. De meerderheid van de bewoners stamt af van vluchtelingen of is zelf gevlucht uit Turkije tijdens de Grieks-Turkse Oorlog van 1920.

De hoeveelheid hulpkrachten op Lesbos is niet te vergelijken met de afgelopen zomer. De vluchtelingen werden toen opgevangen door een paar lokale vrijwilligers en behulpzame toeristen, die de vermoeide migranten naar de haven van Mytilini reden. De rest stond een tocht van 65 kilometer door de bergen te wachten. Een paar maanden later, pas nadat de crisis op het eiland de aandacht van de wereld kreeg, is er een overvloed aan hulp, van kleine en grote organisaties van over heel de wereld.

De grote stroom vluchtelingen maakte het niet altijd even makkelijk voor de inwoners van het Griekse eiland. Op een avond in een bar in Mytilini spreekt Tasos, een lokale IT-medewerker, over zijn aanvankelijke terughoudendheid over de situatie.

"Tijdens de zomer dacht ik dat we de stad hadden verloren. Dat we er niet langer konden komen door het grote aantal vluchtelingen. Maar toen ik ze per boot zag aankomen en hoorde over hun lijden, ben ik ze gaan helpen. Ik gaf ze water en eten. Mijn voorouders komen uit Ayvalık, in Turkije. Het vluchtelingenverhaal is oneindig."

Niemand wil een herhaling van 28 oktober. Het noemen van die datum bevriest gesprekken en resulteert in ongemakkelijke blikken. Iedereen op Lesbos herinnert zich "de dag van de dood," toen hevige stormen smokkelaars niet tegenhielden met het vervoeren van vissersboten, gevuld met meer dan tweehonderd mensen. De meeste boten zijn op een paar honderd meter van de kust gezonken of gekapseisd en binnen 24 uur zijn minstens vijftien mensen, waarvan tien kinderen, om het leven gekomen.

Het lijkt alsof de vrijwilligers, strandwachten en journalisten die er toen bij waren nog steeds getraumatiseerd zijn als ze eraan terugdenken. Ze zagen kind na kind sterven. Het mortuarium en de begraafplaats in Mytilini zijn sindsdien overspoelt met dode mensen. Volgens het United Nations Refugee Agency (UNHCR) zijn dit jaar minstens 3625 mensen verdronken in de Middellandse Zee, waarvan zeshonderd mensen stierven in de Egeïsche Zee.

Vluchtelingen uit het Midden-Oosten, met name Palestijnen, zullen verbaasd opkijken als ze een hand toegereikt krijgen van iemand met een davidster op zijn T-shirt. Toch is de Israëlische NGO IsraAid al sinds september aanwezig als hulpkracht op de stranden. De Israëlische dokter Salil spreekt met VICE News, terwijl hij op een rots uitrust nadat een grote hoeveelheid boten is gearriveerd vlakbij het vliegveld van Mytilni.

"De meesten merken niet op dat we uit Israël komen," vertelt hij. "De helft van ons team komt uit Palestina, en de vluchtelingen zijn al lang blij dat er iemand Arabisch spreekt. Toen de eerste boot aankwam was ik doodsbang, vier passagiers waren bewusteloos. De boten die kinderen vervoeren zijn het engst. Ik ben maar een uur van mijn huis verwijderd, maar hier voelt het alsof ik in een andere wereld ben."

De toestroom van media en vrijwilligers op het eiland zorgt niet altijd voor harmonie. Op vier december werd fotojournalist Aris Messinis in elkaar geslagen door een aantal strandwachten, toen hij de aankomst van een groep vluchtelingen fotografeerde. Het gebeurt vaker dat overbezorgde vrijwilligers fotografen blokkeren, waardoor er ruzie ontstaat.

"Ze kwamen allemaal hier omdat ze de foto's zagen," mompelde een fotograaf.

Yoris, een Nederlandse dokter, zag hoe een overvloed aan kakelende vrijwilligers om een paar net aangekomen vluchtelingen rondzwermde. "Ik ben niet echt het type dat mensen knuffelt," vertelt hij. "Ik ben een professional en ik wil gewoon mijn werk doen. Het raakt me om te zien dat er zoveel vrijwilligers zijn, maar het zijn er te veel. Er is gebrek aan coördinatie."

De leefomstandigheden in het vluchtelingenkamp in Moria is met grote sprongen vooruit gegaan. In de opvang wachten vluchtelingen op registratie voordat ze verder reizen naar Athene, wat meestal binnen 48 uur gebeurt. Honderden mensen werden vlakbij rivieren en riolen geplaatst in smerige en versleten tenten, waar ze dagen of zelfs weken vastzaten. Vandaag de dag lijkt het op een surrealistisch festival. Kampvuren laten de heuvels stralen, de stem van Johnny Cash vult de lucht en entertainers vermaken de kinderen.

"We proberen te zorgen dat ze zich weer eventjes kind kunnen voelen. Het helpt om leuke momenten te herinneren," vertelt Ulduz, een Zweeds-Iraanse actrice en lid van de NGO Clowns Without Borders. "De ouders krijgen wat rust en gaan ook meer met de kinderen spelen. Gisteren zag ik voor het eerst een boot arriveren, maar ik dwing mezelf om er niet aan te denken, anders trek ik dit niet."

Het overbruggen van de zee was niet het meest traumatische van de reis, vertelt de Afghaanse vluchteling Noorullah. Terwijl hij op zijn papieren wacht, vertelt hij levendig over de dagen dat ze rondtrokken door de bergen van de Pakistaanse provincie Beloetsjistan, waar hij met een handjevol smokkelaars de schietgrage soldaten aan de Iraanse grens kon ontwijken.

"Toen we aankwamen gaven een paar vrouwen ons water, een aantal Britse journalisten verwelkomden ons en UNCHR bracht ons weg met de bus," vertelt hij. "Dat was het beste aan de reis."

Sommigen kunnen hun traumatische reis weglachen en er iets moois van maken. Aan de andere kant van het kamp in Moria, staat een groep gevluchte Koerdisch-Irakese journalisten bij het registratiecentrum. Aral Kakl, een producer bij Sky News Arabic, en zijn vrouw Shevin zijn Irak ontvlucht nadat hun familie met de dood werd bedreigd.

"Ze was een Syrische vluchteling in Irak. We ontmoetten elkaar en nu gaan we samen verder als vluchtelingen. Het is een soort huwelijksreis," zei Kakl. "Onze huwelijksreis is een zoektocht naar vrijheid. We reisden per boot en ik dacht dat ik na vijf minuten in het water zou liggen. Ik omarmde mijn vrouw. Ze huilde, we waren vreselijk bang. Ik zei tegen haar: sluit je ogen en beeld je in dat we aan het dansen zijn."

"Het is moeilijk om te geloven dat dit allemaal echt gebeurt. Als ik mijn familie en vrienden vertel waar ik mee bezig ben, lijkt het net alsof ik het verzin. Een tijdje geleden zagen we een lijk op het strand liggen met een reddingsvest aan. Wanneer maak je zoiets als normaal mens mee? Deze persoon had geen andere optie dan in een krakkemikkige boot met zeventig andere mensen stappen. Waarom is er geen veilige route voor deze mensen?"