Ik bracht een dag door in een Grieks vluchtelingenkamp

Overal ligt afval, en door de hitte komt er een sterke geur van de lichaamssappen af. Gebruikte luiers, lege chipszakken, vertrapte colablikjes en pakjes vruchtensap liggen verspreid over de grond. Zelfs met een zacht briesje is het gruwelijk heet in de middagzon. Groepen mensen, voornamelijk jonge mannen, hurken in de schaduw van de olijfbomen, terwijl ze gesprekken met elkaar voeren.

Een vrouw staat onder een douche te lachen terwijl ze het haar wast van een klein, giechelend jongetje. Andere kinderen spelen met elkaar; op de achtergrond hoor ik een man en een vrouw zachtjes ruzie maken in hun tent.

Elk vrij stukje van het prikkeldraadhek is behangen met wasgoed. Op een steen in de zon staat een mooi paar groen met blauwe Nike Roshes te drogen.

Ik ben in het noodkamp Kara Tepe, op slechts vijf minuten rijden van de grootste stad op het Griekse eiland Lesbos, Mytilene. Momenteel is het een thuis voor drieduizend ontheemden. Het wordt gerund door het International Rescue Committee, en er is nauwelijks genoeg ruimte voor diegenen die de mazzel hadden dat ze veilig aankwamen op het eiland. Tweederde van de vluchtelingen die het halen tot Griekenland komt aan op Lesbos. Hun verblijf hier is slechts een klein onderdeel van hun lange, zware reis naar de veiligheid in Europa.

Gemiddeld blijven vluchtelingen hier drie dagen. Het is net lang genoeg om zich te wassen, papieren te regelen en een manier te vinden om door te reizen.

De hele dag en nacht varen kleine rubberbootjes het strand van Lesbos op. De passagiers springen er uit, kussen de grond, knuffelen hun familie, nemen trots selfies, en verlaten snel het gebied. Dit gebeurt aan de lopende band. Elke dag komen er net zoveel mensen het eiland op als er plaats is in het kamp: drieduizend. Lesbos heeft iets meer dan 86 duizend inwoners. Deze zomer hebben negen keer zo veel vluchtelingen het eiland als tussenstop gebruikt. Het International Rescue Committee (IRC) zegt dat 85% van iedereen die Griekenland bezoekt een vluchteling is. En dan tellen ze zelfs de hordes families mee die naar Corfu op vakantie gaan, en alle tieners die zich komen bezatten op Chersonissos.

Een paar jaar geleden begonnen mannen Syrië te verlaten. Ze gingen aarzelend op zoek naar plekken in Europa waar hun families een nieuw leven konden beginnen. Nu de situatie in hun thuisland steeds meer verslechtert, stappen ook hele gezinnen in de overvolle bootjes. 80% van de vluchtelingen die naar Griekenland komen is Syrisch. Het aantal vrouwen en kinderen schoot onlangs omhoog.

Ik benader een groepje jonge mannen en vraag ze over het leven in zo'n kamp. De vier mannen, allemaal tussen de 25 en 38, weigeren hun namen te geven. Ze willen ook niet op de foto, uit angst herkend te worden. Vijftien dagen geleden verlieten ze Syrië, en inmiddels zitten ze een week in het kamp. Morgen vertrekken ze met een veerdienst, verder richting Duitsland – daar willen ze heen.

Als ik vraag naar de omstandigheden in het kamp, lacht een man als een boer met kiespijn. "Niet slecht," zegt hij.

Een ander springt hem bij: "Het is hier niet goed genoeg om te blijven, maar we hebben geen keus. Er is niet genoeg plek in de hotels of appartementen. Hier hebben we geen bad, geen wc. Nou ja, er is wel een bad, maar dat is heel erg smerig. De wc is nog viezer. We hebben een plekje geboekt op het grote schip dat donderdag vertrekt, dus we wachten tot we kunnen gaan."

"We dachten dat we hier een dag of twee zouden zijn, maar een week…" Hij zucht. "Een week is wel erg lang."

De derde zegt: "Dit is de eerste keer dat we buiten hebben geslapen, en niet in een huis of een tent. Dat is heel raar."

De groep beschrijft hun reis uit Aleppo als "erg moeilijk". Een man zegt: "Ons bootje hier naartoe was heel klein – ik schat een meter of negen lang. Er zaten vijftig mensen op. Het is maar een tocht van een uur en twintig minuten, maar als je weet dat het zo gevaarlijk is, lijkt het oneindig te duren."

"We kwamen midden op zee stil te liggen. Het duurde dertig minuten. Een van mijn vrienden heeft de motor gerepareerd – hij is werktuigkundige – en toen voeren we naar de kust. We waren ontzettend blij."

De mannen willen vooral naar Duitsland om te studeren, voordat ze werk gaan zoeken. Ze behoren allemaal tot de middenklasse, zijn hoog opgeleid, en hadden een goede baan in Syrië. Een van hen vertelt: "Ik ben apotheker. Ik studeerde vorig jaar af, en ik wil nu een master halen en promoveren in Duitsland. Ik werkte in een apotheek in Syrië, maar ze wilden dat ik het leger in ging." De andere mannen bevestigen zijn verhaal. "Dus ik moest weg uit het land."

Of hetzelfde geldt voor de meeste mannen in de kampen? Hij gebaart in de rondte: "Allemaal! Voor de meesten in ieder geval wel."

Alle mannen die ik spreek zeggen dat ze ooit weer terug willen naar huis. "Als ik klaar ben met studeren en werken, ga ik terug." Wat moet er veranderd zijn voor ze terug gaan? "Het hele systeem! Alles. Alles is gebouwd op leugens. Nu is niets goed in Syrië. We willen alles veranderen, als we dat kunnen."

Het is een zware taak om een nieuw leven te beginnen op een vreemde plek. Maar is het ook eng? "Nee, het is niet eng. Het is gewoon een avontuur," zegt een man.

De reis naar Duitsland lijkt me vrij beangstigend. De mannen die ik spreek denken dat hun reis door Griekenland, Macedonië, Servië, Hongarije, Oostenrijk en Duitsland ze op z'n minst drieduizend euro zal kosten. De route heeft de bijnaam 'Het zwarte pad' gekregen, omdat het zo gevaarlijk is. Experts van het IRC hebben verhalen gehoord over mensen met een pistool onder schot zijn gehouden tijdens berovingen in Servië. Anderen zouden bewusteloos zijn geslagen door de Hongaarse politie.

Medewerkers van het IRC zeggen dat ze, van alle tienduizenden passanten, maar een iemand hebben gesproken die naar Groot-Brittannië wil.

Mensen die het kamp nog niet kunnen verlaten, hebben dagelijks te maken met basale problemen. Zoals de stank in het kamp al suggereert, zijn er grote problemen met de hygiëne. Het is onmogelijk in zo'n korte tijd in de behoeften te voorzien van zoveel mensen. Elke keer als er vooruitgang wordt geboekt, komen er weer meer mensen aan. Daardoor zijn er weer te weinig voorzieningen als wc's. Ook zijn er problemen die niet te voorzien zijn. Een voorbeeld: na de installatie van metalen douchehokjes, begonnen sommige mensen, vooral vrouwen, te poepen onder de douche.

"Meestal komen ze uit gesloten gemeenschappen, waar ze veel goede vriendinnen en familie om zich heen hebben. Alleen naar de wc gaan in het kamp kan dan beangstigend zijn," legt Kirk Day uit, de leider van het IRC-noodkamp op Lesbos. "Nu zitten ze in een omgeving waar verschillende geslachten overal door elkaar lopen; ze kennen niemand en voelen zich bedreigd. Dit betekent dat de vrijwilligers nu stront uit de doucheputjes moeten verwijderen."

Tot voor kort was Lesbos vooral bekend door de lokale dichter Sappho en een groep fanatici die een rechtszaak begonnen tegen mensen die het woord 'Lesbo' gebruikten als ze lesbiennes bedoelden.

Nu staat Lesbos bekend om de humanitaire ramp die zich hier voltrekt, los van de flinterdunne lokale middelen en een financiële crisis. "De algemene houding is dat dit een probleem voor Griekenland is, maar dat is oneerlijk," zegt Day. "Weet je hoe veel werkende ambulances Lesbos heeft? Twee! De vluchtelingencrisis is buiten de schijnwerpers al jaren aan de gang. Nu bereikt het een fase waarin de lokale bewoners denken: ik heb alles al weggegeven om te helpen, en het begint er steeds meer op te lijken dat het nooit meer zal stoppen."

"Vorige week alleen al kwamen er meer vluchtelingen aan dan tijdens heel 2014. Kun je een ander land bedenken dat met zulke vrijgevigheid zou reageren, ondanks dat ze in een financiële crisis zitten?"

Dat is moeilijk te weerleggen. Het aantal vluchtelingen dat elke dag op het eiland aankomt, is even hoog als het totale aantal vluchtelingen dat nu in Calais verblijft. Vergelijk de relatief gastvrije reactie van de Grieken eens met hoe vijandig en bot sommige mensen in bijvoorbeeld Nederland en Groot-Brittannië reageren. In Engeland gingen de achterlijke leden van Britain First, een nationalistische partij, zelfs naar Calais om de toevoer van vluchtelingen eigenhandig wilden stoppen. De Griekse reactie is wat dat betreft totaal anders.

De winkels in de stad bieden basisbenodigdheden aan, zoals brood en ingeblikte vis, begeleid door bordjes met Arabische teksten. Er is grond beschikbaar gesteld door de burgemeester, en lokale vrijwilligers helpen graag.

Er klinken ook complottheorieën. Sommige mensen die ik spreek vinden het niks dat de vluchtelingen islamitisch zijn. Ze maken zich zorgen omdat de mensen vanuit Turkije komen, en ze geloven dat het een soort Ottomaanse invasie is. Anderen zeggen dat de vluchtelingen smerige mensen zijn.

Er zijn berichten dat er mesgevechten en steekpartijen bij de haven voorkomen tijdens de strijd om een plaatsje op de veerboten. Het IRC zegt dat er soms valse verhalen de ronde doen.

Er is een goed lopende economie ontstaan rond de vluchtelingen. Dankzij de toename van klanten doen sommige lokale bedrijven goede zaken. Een fastfoodstandje aan de waterkant heeft genoeg klanten. Het IRC zegt dat een inwoner van Lesbos naar het kamp kwam en vluchtelingen hun telefoons liet opladen in zijn busje. Hij beweert dat hij het ze gratis liet doen, maar vluchtelingen zeggen dat hij ze stiekem een euro per keer vroeg.

Toen ik het kamp op een zweterige dag in augustus binnenliep, zag ik meteen twee vrouwen in vuurrode Vodafone-shirts die simkaarten verkochten aan een groepje mannen. Ze waren niet daadwerkelijk medewerkers van het telecombedrijf, maar gewoon mensen die hun kans schoon zagen om wat geld te verdienen.

Terwijl de lokale inspanningen bemoedigend zijn, is de falende hulp van de internationale gemeenschap vergelijkbaar met de houding tegenover joodse emigranten in de jaren dertig, vindt Day. "Ik denk dat we het er allemaal wel over eens zijn dat er meer hulp geboden had moeten worden, als je bekend bent met de situatie ten tijden van de nazi's. Je kunt die situatie vergelijken met wat IS nu doet," zegt hij.

Is er een racistisch element dat een rol speelt? "Het is de moeite waard je af te vragen of mensen meer zouden doen als de vluchtelingen een andere kleur of religie hadden."

"Een jonge vluchteling liet ons zien wat hij in zijn kleine rugzak had. Hij had onder andere een middel om je huid mee te bleken en haargel bij zich. Hij zei dat hij niet op een vluchteling wilde lijken. Hij zou zich verraden als dakloze, als hij slecht had geslapen en zijn haar er daardoor rommelig uitzag."

"Er zal niets zo ellendig zijn als het leven dat we hadden in Syrië," vertelt de apotheker. "Hier is het eerlijk en zijn er geen racisten."

Ik hoop ik dat hij gelijk heeft, denk ik bij mezelf, als hij het zwarte pad vervolgt.