Ik bracht een dag door tussen de lijken in een mortuarium

Alexandre loopt stilletjes om het lichaam heen. Hij tilt het op, draait het om en weer terug. Als hij de scalpel gebruikt, zijn z'n handelingen precies en gecalculeerd. Hij is verre van een moordenaar, hij balsemt dode mensen – zijn werk is het klaarmaken van een lijk voor de begrafenis. "Ik maak dode mensen, mensen die ik niet ken, mooi," legt hij ietwat te poëtisch uit. Met zijn nette kapsel, perfect gestreken shirt en z'n boy-next-door gezicht, zou je hem eerder op een business school verwachten dan een mortuarium..

"Het moderne balsemen begon in Frankrijk in de jaren zestig en zeventig," begint hij. Er bestaan sinds de oudheid al rituelen voor het behouden van een lijk, maar in Frankrijk was dit zeldzaam, totdat een man genaamd Jacques Marette – de directeur van een bedrijf in de uitvaartbusiness – een school startte waar leerlingen konden leren balsemen en er zo een vak van maakte. "Eerst lag de focus alleen op de ceremonie. De presentatie van het lichaam was bijzaak."

In brede zin betekent balsemen ervoor zorgen dat het lichaam niet verslechtert – dit kan zowel door het op een gekoelde= oppervlak te leggen of het vasculaire systeem "binnen te treden" met een reinigingsmiddel – om daarna het lichaam aan te kleden, make-up op te doen en het haar netjes te maken.

Natuurlijk is de eerste indruk die mensen hebben van deze baan niet heel rooskleurig.

Voordat ik bij het lab van Alexandre aankwam, verwachtte ik een geur van ontsmettingsmiddelen en zwermen vliegen rond rottende lijken aan te treffen. Het bleek er redelijk draaglijk te zijn. Het was niet zo'n deprimerende ervaring als ik had verwacht – al is dit nog steeds niet mijn ideale manier om een vrijdagmiddag door te brengen.

"Dit hier is een uitzonderlijk geval," zegt Alexandre, terwijl hij naar het lijk wijst. Een deel van het been is verrot; blijkbaar is ze overleden aan kanker. Nadat het lichaam is schoongemaakt, gebruikt Alexandre een formaline-oplossing – die zorgt ervoor dat het afbraakproces wordt onderbroken. Hij maakt niets beter. Hij zorgt er alleen voor dat het niet erger wordt, door het verval – en de geur die daarbij komt kijken – te maskeren.

Hij plaatst een soort staaf in de buik en maakt een incisie bij de keel, waar hij de slagader naar buiten haalt en er een buisje in plaatst. Vervolgens sluit Alexandre een pomp aan, die een conserveringsvloeistof het lichaam inpompt en tegelijkertijd het bloed, de lichaamssappen en de formaline opneemt. Dit proces duurt zo'n twintig tot dertig minuten.

"Het beroep wordt zwaarder en zwaarder," vertelt hij me, terwijl hij aan het werk is. Hij runt z'n eigen bedrijf en heeft nog één balsemer in dienst. Hij hoopt dat hij de komende maanden nog iemand kan aannemen. Hij werkt zeven dagen per week, begint om zeven uur 's ochtends en is meestal pas laat in de avond klaar. "Het is het soort werk waar je je vrouw mee naartoe neemt op een zondag, zodat jullie samen wat tijd kunnen doorbrengen," zegt hij lachend.

"Het echte probleem is dat je nooit de knop kan omzetten. Als ik een middag vrij neem, weet ik dat ik elk moment gebeld kan worden voor een behandeling. Ik heb mijn telefoon altijd bij me en m'n tas met werkspullen staat altijd in de achterbak van m'n auto," gaat hij verder.

Alexandre is eigenlijk niet verplicht om oproepen te accepteren, maar als ik naar hem luister terwijl hij over z'n baan praat, voelt het wel zo. "Het is het enige wat ik kan doen voor de overledenen en hun families. Kan je het voorstellen dat je twee dagen moet wachten om je vader te zien, omdat de balsemer op vakantie is?" Hij heeft gelijk, dat kan ik niet. "Ze vertellen vaak dat m'n 'patiënten' kunnen wachten. Maar over het algemeen kunnen hun geliefden hen pas zien als ik mijn werk heb gedaan."

Terwijl de pomp verderloopt, gaat Alexandre naar de volgende stap: het voorzichtig schoonmaken van het gezicht van de overledene. Met watten blokkeert hij verschillende openingen, om onverwachte lekkages te voorkomen. Vervolgens naait hij de mond dicht, zodat alles op zijn plaats blijft.

"Ik ben altijd bang dat ik iets fout doe. Er is geen ruimte voor fouten bij deze baan – je hebt echt maar één kans." Dit is niet alleen een ethische noodzaak, maar ook een financiële – aangezien een fout hem een klant kan kosten. Balsemen is niet verplicht in Frankrijk, en het zijn de begrafenisondernemers die de dienst aan de families verkopen. Echter "stoppen sommige begrafenisondernemers het automatisch in hun aanbod, waardoor je weinig keus hebt." De grootste begrafenisondernemingen hebben fulltime balsemers in dienst, maar de meeste besteden het uit.

"Educatie is ook belangrijk," mompelt hij. "De scholen in Frankrijk werken met een limiet aan leerlingen en ze limiteren het aantal diploma's dat ze elk jaar uitgeven." De training duurt twee jaar en is opgedeeld in twee delen: een paar maanden theorie en een paar maanden praktijklessen. "Normaal is het zo dat elke student de leraar moest betalen," maar aangezien Alexandre zijn mentor niet hoefde te betalen, neemt hij ook geen geld aan van zijn leerlingen.

Als we klaar zijn met praten, heeft Alexandre z'n werk afgerond. De overledene is aangekleed en opgemaakt. Hij plaatst het lichaam in de kist en haalt zijn kam nog een keer door het haar. Hij controleert nog één keer of alles perfect is, en glimlacht trots naar z'n werk. In een paar uur tijd is het gezicht van de patiënt getransformeerd. Ze ziet er vredig uit. Dankzij Alexandre blijft ze zo tot haar begrafenis, die over een paar dagen plaatsvindt.