'Import' is een echt Nederlandse film

De korte film Import van Ena Sendijarević was al eerder te zien in Cannes, maar gaat deze week ook in ons land in première tijdens het Nederlands Film Festival. De film gaat over een Bosnisch gezin dat in 1994 naar Nederland komt, op de vlucht voor de oorlog. Ze krijgen een verblijfsvergunning, en komen terecht in een klein dorp. Daar proberen de ouders en hun twee kinderen allemaal op hun eigen manier een weg te vinden in hun nieuwe thuisland. Import is te zien tijdens de VICE Night, die op 27 september wordt gehouden in Utrecht.

In aanloop naar het NFF sprak ik de Bosnisch-Nederlandse filmmaakster in haar woonplaats Amsterdam over vluchtelingen, filmfestivals en 8 Mile.

De trailer van 'Import'

VICE: Hoi, Ena. Wat had je voor ogen met Import?
Ena Sendijarević: Het begon me tegen te staan hoe er over vluchtelingen wordt gepraat. Vluchtelingen zijn de afgelopen jaren veel in het nieuws geweest, en ik merkte dat er een eenzijdig beeld ontstond – namelijk dat het onopgeleide, arme, ietwat primitieve mensen zijn die hier komen bedelen om hulp. Dat vond ik gevaarlijk, want het ontdoet ze van hun menselijkheid. Als je een groep reduceert tot één ding, dan wordt het moeilijk om je ermee te identificeren. Ik voelde dat ik daar met mijn achtergrond een ander perspectief op kon bieden. Ik heb mijn eigen herinneringen ingezet om een andere kant te tonen, waarin mensen niet tot slachtoffer worden gereduceerd. Want je wil je niet identificeren met het slachtoffer, je wil je identificeren met iemand die sterk is.

Hoe voelt het dat Import nu pas in Nederland te zien is?
Natuurlijk kijk ik er anders naar dan naar de allereerste publieksvertoning in Cannes. De eerste vertoningen zijn het spannends, je hebt geen idee hoe je film gaat vallen. Dan zit ik te zweten in de zaal. Nu ben ik niet meer zo zenuwachtig, maar het is wel de Nederlandse première, dat blijft toch speciaal.

Waar heeft Import nog meer gedraaid?
We zitten nu op dertig festivals geloof ik. Om de dag krijgen we wel een uitnodiging binnen.

Ga jij naar al die festivals?
Nee, daar heb ik geen tijd voor. Vooral in verband met de film die ik nu maak, Take Me Somewhere Nice . Met zo'n korte film verdien je niet veel, dus ik heb geen andere keus dan door te blijven werken. Bij de grotere festivals ben ik wel geweest. Naast Cannes en Sarajevo ben ik naar Kosovo geweest, waar we de prijs voor Beste Internationale Film wonnen. Vier dagen geleden ben ik teruggekomen uit Toronto. In Portugal ben ik ook geweest, want ik had zin om in de zee te zwemmen. Dat worden dan ook een beetje de overwegingen.

Hoe is het om nu zelf 'export' te zijn?
Ik vind het leuk om met dit verhaal en met mijn achtergrond naar het buitenland te gaan. We leven in een land met veel verschillende culturen, en ik vind het mooi dat deze film dat ook representeert. Nederland is niet alleen een land van blonde mensen met blauwe ogen. Ik ben ook Nederlands, en al heb ik niets met nationalisme, toch vind ik Import echt een Nederlandse film.

Wilde je altijd al filmmaker worden?
Ik had geen idee wat ik wilde. Mijn ouders wilden dat ik arts werd. Daar ben ik lang in meegegaan, tot ik op het laatst besloot om Media en Cultuur te gaan studeren. Achteraf denk ik dat Geneeskunde hartstikke leuk was geweest, maar toen leek dat me niet zo cool. Media en Cultuur nam ik ook niet helemaal serieus, maar ik kwam er wel door in aanraking met film. Dat was nieuw, ik kom niet per se uit een artistiek milieu. Ik ben niet opgegroeid met arthouseklassiekers, eerder met 8 Mile, White Chicks, Gladiator , dat soort films.

8 Mile is geweldig, toch?
Haha, nou, ik heb hem lang niet meer gezien, daar durf ik geen uitspraken over te doen. Toen vond ik hem goed. Maar tijdens Media en Cultuur kwam ik in contact met echt goeie films. Ladri di biciclette van Vittorio de Sica, Psycho van Hitchcock, Le conseguenze dell'amore van Paolo Sorrentino, Paris, Texas van Wim Wenders. Dat is toch anders dan 8 Mile. En ik hou van Jim Jarmusch. Stranger Than Paradise is een van de inspiraties voor de film die ik nu maak.

Wat is dat voor film?
Wat ik zo leuk vind aan Stranger Than Paradise is dat het zo'n vreemde film is. Genre wordt zelfbewust ingezet, op een ironische manier. Ze krijgen bijvoorbeeld ineens een smak geld, maar het is geen misdaadfilm. Dat vind ik leuk, spelen met conventies en daar een mengelmoes van maken.

Hoe zit dat bij Import?
Import is ook niet zo makkelijk te duiden. Er zijn verschillende invalshoeken, de toon is ambigu. Sommige korte films zijn alleen maar een soort grapje, en redelijk oppervlakkig. Dat hoeft een korte film niet te zijn. Import maakt gebruik van komedie, maar het thema is wel degelijk zwaar. De film gaat over vluchtelingenproblematiek en integratie. Ik denk dat het in die zin een verrassende film is.

In Import gebruik je veel stilstaande camera's. Waarom?
Er zijn twee momenten waarop de camera expliciet beweegt. Het eerste is wanneer de vader fietst. Dat was een esthetische keuze, maar omdat we een constante afstand van hem houden, zetten we het beeld toch vast. Het tweede moment is wanneer de vader televisie kijkt. Dat was een omdraaiing van hoe een klassieke 'rijder' wordt ingezet: wanneer dingen spannend worden, dan rijd je er doorgaans op in. Wij laten fullscreen die televisie zien, en als er oorlogsbeelden voorbijkomen, dan rijden we weg van de tv. Eigenlijk nemen we de televisiebeelden mee de kamer in.

Voor de rest staat de camera inderdaad op een statief. Ik wilde daarmee een gevoel van onveranderlijkheid meegeven, van stagnatie. Een ander sleutelwoord was 'vervreemding' – dat is hoe de personages hun nieuwe wereld ervaren. Dat zie je terug in de kaders, zoals een gezicht dat half wordt afgesneden, of iemand die in de hoek van een kamer staat. Wat dat betreft hebben de beelden een soort absurdistische invalshoek.

Wat betekent dat?
Tijdens het schrijven van het scenario heb ik veel werk van Albert Camus gelezen. Die vraagt: hoe geef je weer zin aan het leven wanneer je geconfronteerd wordt met de lelijkste kant van het menselijk bestaan? Als je inziet dat het leven geen zin heeft, dan zijn er volgens Camus twee oplossingen: of je pleegt zelfmoord, of je onderkent dat het leven absurd is, dus dat het geen nut heeft. Dat absurdisme had ik in gedachten bij de benadering van de gebeurtenissen in deze film.

De premisse van de film is absurd: dat je als gezin weggaat uit het ene land omdat je anders vermoordt wordt, en dat je terechtkomt in een ander land, in een of ander dorp waar je niemand kent. Dat gegeven heb ik geprobeerd te grijpen in de film.

Niemand kan zich voorstellen hoe het voelt als je uit je land weg moet en ergens anders opnieuw moet beginnen. Ook niet hoe het is als er vanuit het niets iemand op je afkomt die zegt: "Ik ga je doodmaken." Dat is precies de situatie waarin wij zaten toen wij in Joegoslavië opgroeiden. Mensen accepteren al vrij snel dat er oorlog is in de wereld, dat er vluchtelingen zijn. Maar wat ze zich niet realiseren is dat die mensen, voordat ze vluchtelingen werden, zich van geen kwaad bewust waren en een normaal leven hadden.

Televisie speelt een belangrijke rol in de film. Waarom?
De satelliet als verbinding met het thuisland is natuurlijk bijna een cliché. In Nederland is een satelliet een teken dat ergens een buitenlands gezin woont; de satelliet is het boegbeeld van de immigrant. Het is de manier om contact te houden met het thuisfront –ik heb er zelf ook veel grappige herinneringen aan. Je bent constant bezig dat ding aan de praat te krijgen, en dan zal je zien dat-ie er tijdens je lievelingstekenfilm mee ophoudt. En ik herinner me taferelen met mijn vader die met gevaar voor eigen leven op de dakpannen stond.

Ik vond dat een mooie metafoor. In de film krijgt de vader lang geen bereik – daarmee wilde ik de afstand tussen het oude en het nieuwe leven invoelbaar maken. Het moment dat hij eindelijk een signaal krijgt, is een emotioneel moment. Ik denk dat niet iedereen zich beseft wat zo'n satelliet kan betekenen voor immigranten. Veel mensen hebben alleen maar zoiets van: een flatgebouw met aan satellietschotels aan de gevel, eng! Maar ik wilde laten zien hoe belangrijk dat kan zijn voor mensen.

Bedankt!

'Import' is te zien op dinsdagavond 27 september te zien tijdens de VICE Night op het Nederlands Film Festival, in het Louis Hartlooper Complex in Utrecht.