Kan je aan iemand zien of hij homo is?

Hoe lang het woord 'gaydar' al bestaat is niet helemaal duidelijk, maar in de jaren negentig werd het in ieder geval al gebruikt. Gelukkig is het begrip nooit erg ingeburgerd – als er een ietwat vrouwelijke man voorbij loopt en je zegt dat "je gaydar begint te rinkelen van die persoon", kom je vooral over als enorme lul.

Het klinkt vrij belachelijk, als je beweert dat er een deel van je hersenen is dat in staat is om een homoseksueel persoon te identificeren, maar toch is de gaydar een fenomeen waar veel onderzoek naar is gedaan. Helaas zijn de conclusies van die studies niet echt eenduidig.

Het boek Gay, Straight, and the Reason Why, geeft waarschijnlijk de meest bruikbare definitie van de gaydar: 'De gave om mensen te herkennen als homoseksueel, zonder te beschikken over expliciete informatie over hun seksuele interesses.' De auteur van dat boek, Simon LeVay, is een neuroloog die onderzoek doet naar hersenenstructuren, seksuele oriëntatie en de relatie tussen die twee dingen. Hij zegt dat, wetenschappelijk gezien, de gaydar vooral eigenschappen detecteert die typisch zijn voor een ander gender: 'Een gaydar detecteert voor een groot deel gendereigenschappen – eigenschappen die mannen en vrouwen onderscheiden als sociaal wezen. Het begint dus eigenlijk als een 'gendar'. De gendar word een gaydar op het moment dat we merken dat een man hele vrouwelijke gendereigenschappen heeft, of andersom.'

De psychologen Joshua Tabak en Vivian Zayas deden in 2012 een gaydarexperiment, waarbij mensen gezichten moesten identificeren. Mensen konden in slechts 60% van de keren zeggen of iemand homo was of niet (als ze blind hadden gegokt zou dat 50% zijn, dus erg hoog is dat percentage niet). Opvallend was trouwens dat homo's een betere gaydar leken te hebben dan hetero's, maar dit zou nog beter moeten worden onderzocht.

Uitkomsten van andere studies zeiden dat de gaydar van mensen nog minder accuraat was dan 60%. Ik vond ook één experiment waarvan gezegd wordt dat respondenten in 73% van de gevallen het juiste antwoord gaven, maar dat was ook gelijk het hoogste percentage.

De onderzoeksresultaten zeggen dus dat ons vermogen om iemands geaardheid te kunnen voorspellen op basis van uiterlijk erg klein is. Slecht nieuws dus voor mensen die beweren dat ze van bepaalde beroemdheden zeker weten dat ze nog uit de kast moeten komen. Aanhoudende geruchten over Jim Parsons, Ellen Page en Neil Patrick Harris (en in Nederland bijvoorbeeld Jamai!) trokken hen uit hun respectievelijke kasten, wat al het geroddel in de aanloop daar naartoe lijkt te rechtvaardigen. Maar ondanks die bevestigingen moeten we niet denken dat de maatschappij perfect kan inschatten of iemand homo is, zodat diegene wel uit de kast moet komen. Want ook rond Arnold Schwarzenegger, bijvoorbeeld, cirkelen al van kinds af aan geruchten over zijn seksuele voorkeur, en die bleven jarenlang aanhouden. Maar Arnie is waarschijnlijk niet gay, of hij loopt de boel echt extreem lang te rekken.

Het werkt ook omgekeerd, zegt Simon LeVay: "De onderzoeken waar ik bekend mee ben wijzen vaak ook uit dat heel veel homo's voor hetero's woorden aangezien."

Kort door de bocht zijn er twee componenten die je daadwerkelijk kunt gebruiken om te voorspellen of iemand wel of geen homo is: een fysiek component en een linguïstisch component. Overigens zijn deze indicatoren vooral gevonden in onderzoek naar mannen, wat jammer is. Ook jammer: het gebruiken van die indicatoren om vast te stellen of iemand homo is, is ongeveer net zo ongemakkelijk als op een blinddate aan iemands hoofd voelen, om op basis van de vorm van zijn of haar schedel iemands karakter vast te stellen (oftewel via de uitgestorven leer van de frenologie).

Je kunt bijvoorbeeld redelijk inschatten of een man homo is door naar de kruin van zijn haar te kijken. Een 'krans' die tegen de klok inloopt tref je in 29,8% van de gevallen aan bij een haardos van homomannen, terwijl het percentage voor heteromannen op 8,4 ligt, volgens geneticus Amar J.S. Klar. Homo's hebben vaak ook meer vrouwelijke wijs-ringvingerratio's, een kenmerk dat trouwens ook significant vaker voorkomt bij heteromannen die zich tegen vrouwen als een enorme lul gedragen.

Een hoopgevender onderzoek werd uitgevoerd door Tufts University. Daarbij werd in een laboratoriumsetting gekeken naar statische afbeeldingen van gezichten. De respondenten konden homogezichten onderscheiden van de hetero-exemplaren, met een precisie die significant hoger was dan wanneer je blind zou gokken.

De studie suggereert dat het gezicht van een homoseksueel bepaalde vormen heeft – een idee dat geopperd werd in een Tsjechische studie waarin geclaimd werd dat homo's 'relatief bredere en minder lange gezichten, kleinere neuzen, en vrij massieve, ronde kaken hebben,' en dat dit onderdeel was van 'een mozaïek van zowel vrouwelijke als mannelijke kenmerken.' In het experiment werd mensen gevraagd gezichten te beoordelen op mannelijkheid en vrouwelijkheid, met wisselende resultaten. Maar de observanten beoordeelden homogezichten met een gemiddelde van 0,73 voor vrouwelijkheid en 0,49 voor mannelijkheid. VICE probeerde de wetenschappers achter dit onderzoek te benaderen, maar zij waren niet bereikbaar helaas.

Dan het andere component. 'Homo-achtig klinken' is zo'n bekend fenomeen dat het een eigen linguïstiek heeft, de zogeheten 'Lavender Linguistics'. Er bestaat ook een documentaire over, Do I Sound Gay?, waarin mensen als George Takei en David Sedaris worden geïnterviewd. De regisseur van die film, David Thorpe, vertelde VICE dat het idee ontstond omdat hij zich zorgen maakte over zijn eigen stem, en of die niet te verwijfd klonk naar de smaak van sommige jongens tot wie hij zich aangetrokken voelde. Hij vertelde ook dat hij zich soms kwetsbaar voelde in situaties waar hij misschien niet welkom was als homo, maar zichzelf door zijn stem verraadde.

Die gedachte van Thorpe suggereert dat een stem zoveel weggeeft dat iemands gaydar direct afgaat, maar net als bij het fysieke component is het moeilijk om iets te zeggen over iemands seksuele voorkeur op basis van iemands stem.

Antropoloog Rudolf Gaudio schreef een essay over het onderwerp, maar kon geen verschil in klank onderscheiden – van een extra zangerig stemgeluid bij homo's was bijvoorbeeld geen sprake. Maar volgens Jean B. Pierrehumbert en Tessa Bent van de Northwestern University, is er wel variatie in de uitspraak van klinkers. Homo's noemden meer klinkers binnen een bepaalde tijd, dan heteromannen, schreven ze.

Maar goed, zoals Henry Alford onlangs nog benadrukte in The New York Times, is de gaydar (nog) niet echt toepasbaar. Als je per se van iemand wil weten tot welk gender hij/zij behoort, of wat zijn of haar seksuele geaardheid is, ga dan niet overdreven aandachtig iemands gezicht of manier van lopen bestuderen. Als je echt zo nodig meer wil weten over iemands seksuele oriëntatie, vraag er dan gewoon naar.