Kinderen lenen en de kunstwereld in het ootje nemen - een gesprekje met Daan Samson

Foto door Jeronimus van Pelt

Een van de meest gehoorde vragen die we krijgen als mensen ons over Vice vragen is: “Het blad is gratis, dus hoe komen jullie aan geld?” Het antwoord is dat we al jaren op oneigenlijke wijze tonnen subsidie per jaar van de overheid opstrijken. Geintje. We hebben adverteerders en sponsoren die ons bedruipen met hun adverteerders- en sponsorgeld. Omdat dit alles wekelijkse kost voor ons is, sprak de kunst van de in Rotterdam wonende Daan Samson ons erg aan. Samsons werk bestaat uit een combinatie van practical jokes - die hij kan uitvoeren doordat hij zich door allerlei bedrijven laat sponsoren - en een fascinatie voor de kunstwereld op zich. Voorbeeld: hij organiseerde een aantal jaar geleden een feest in een roemrucht kunstenpand waarbij hij drie volle koelkasten met drank had laten sponsoren door het bedrijfsleven. Die kasten zaten op slot en de sleutels had Samson naar drie mensen gestuurd die belangrijk zijn in de Rotterdamse kunstwereld. Het feest kon pas beginnen als zij zouden opdagen om de koelkasten te openen. Ik ontmoette Daan Samson in een café in Amsterdam en sprak hem over zijn kunst. Ik droeg schoenen van Pointer, een shirt van American Apparel en ik had superveel zin in een Jägermeister toen ik klaar was met het interview. Jägermeister, hmm, heerlijk.

Vice: Dus je komt uit Rotterdam.
Daan Samson: Ja, uit Rotterdam. Kunststad nummer één! Gelijk maar even provoceren nu ik toch in Amsterdam ben.

Wat heb je na je opleiding gedaan?
Na mijn afstuderen heb ik een stichting opgericht voor de Witte de Withstraat in Rotterdam. Die straat was toen we begonnen een puinzooi. Hoeren, gokken, junks. Maar de huur was daar zo laag dat er veel culturele instellingen zaten. Dus ik had het idee: waarom gaan we geen promotie voeren voor dat gebied, om het zodoende op de kaart te zetten?

Wow. Dat is je behoorlijk gelukt.
Ik ben zeven jaar projectleider geweest van de door mij opgerichte stichting. En het was zo’n succes, dat ik dacht; ik voel er niets voor hetzelfde trucje op commando elders nog eens uit te halen.

Het gebied moet er ook wel rijp voor zijn.
Dat is waar, misschien was dit ook wel deels geluk hebben. Rotterdam was toen de 'culturele hoofdstad' van Europa, dus er waren allerlei subsidiepotjes, die ik wel kon vinden. Maar er is ook gewoon heel hard aan gewerkt. En niet alleen door onze stichting.

Wat deden jullie dan?
Onze stichting maakte voornamelijk reclame voor het gebied, om het te promoten als 'de Kunst-As' van Rotterdam. En dat trok dan weer galeries aan. Maar na zeven jaar wilde ik mijn eigen werk weer oppakken. In 2004 ben ik fulltime als kunstenaar gaan werken.

Was dat lastig?
Ik had zeven jaar lang geen autonoom werk gemaakt. En als je die tijd wilt inhalen, moet je hard roepen om gehoord te worden. Ook heb je dan geen netwerk zoals andere kunstenaars dat wel hebben. Dus ben ik in rap tempo contacten gaan opbouwen, gebruik makend van mijn eigen kunstprojecten. Bijna ieder project had tot doel om praktische problemen op te lossen.

Kan je een voorbeeld geven?
Een paar jaar geleden werd ik aangesproken door ene Remko, een jongen die werkte bij het Centrum Beeldende Kunst in Rotterdam. Deze baliemedewerker zei dat hij mijn grootste fan was en voegde daar aan toe: “Ik heb een expositie voor jou geregeld in het CBK.” De expo die ik daar vervolgens hield bestond uit allemaal exclusieve cadeaus voor die bewuste jongen. Die fraaie presentjes had ik niet zelf betaald, die waren beschikbaar gesteld door circa twintig fabrikanten. Duizenden euro’s aan begeerlijke goederen, om die Remko te bedanken voor zijn uitmuntende lobbywerk. Een chocoladefontein, 24 kratten bier, luxe diners, chocolade kunstwerken, kunstwerkjes speciaal voor hem gemaakt, een jaarabonnement op Blend, kwaliteitswijnen, dat soort dingen. Zo heb ik laten zien dat de mensen die mijn pad verlichten beloond zullen worden. Het werk heette eenvoudigweg 'Remko bedankt!'

En hoe pak je dat dan aan met die sponsoren?
Ik benader ze heel gericht, met een verhaal op maat gemaakt voor hen. Massamails werken niet. Ik werk ook alleen met marktleiders waarbij ik voel dat zij op hun beurt ook baat bij deelname hebben. Geen enkel bedrijf participeert alleen vanwege de gedachte een baliemedewerker van het CBK eens belangeloos te overladen met onze producten. Ze willen er natuurlijk ook iets voor terug zien.

Snap ik.
Ik moet wel zeggen dat het bedrijfsleven vaak zó progressief en zó vooruitstrevend is dat ze snel geneigd is mee te gaan in deze vorm van sponsoring. Ik denk dat het bedrijfsleven progressiever is dan de kunstwereld. Marketeers moeten altijd net iets sneller opereren dan hun concurrenten. Terwijl de kunstwereld haar vernieuwingsdrang een beetje kwijt is geraakt, denkt de markt steeds vaker buiten de hokjes. Voorbeeld: toen ik de opdracht kreeg om een avond in de schouwburg samen te stellen, nodigde ik SMEG uit om samen met mij het engagement onder debat-publiek te toetsen. Mijn vraag aan deze producent van luxe keukenapparatuur was of zij één van hun bekende designkoelkasten beschikbaar wilde stellen. Die Ferrari rode koelkast zou ik samen met andere weelde artikelen gebruiken om het publiek bij een kunstdebat weg te lokken. Toen ik het plan uitlegde, zagen zij snel in dat het gewoonweg boeiend is om mensen met een duivels-dillema te confronteren. Ze snappen ook inhoudelijk waar het over gaat.

En dan sponsoren ze je.
Ja. Maar dus tevens omdat er aan mijn werk allerlei interessante consequenties zijn verbonden. Die jongen die die expositie voor mij organiseerde was bijvoorbeeld een ambtenaar, dus hij mocht eigenlijk geen cadeautjes aannemen. Dus kreeg hij het advies van de directeur om die cadeaus te verdelen onder zijn collega’s. Maar toen besefte de directeur gelukkig op tijd dat vreselijk politiek correct is. Een deel mocht de baliemedewerker uiteindelijk zelf houden en de rest is keurig verdeeld. Als een cupido bekijk ik steeds hoe de hoofdrolspelers reageren op de mijn inmenging in hun wereldje. Ik vind het een heel interessant spel. Ik kijk dan vanaf mijn wolkje naar beneden.

Zoiets gebeurde ook bij die koelkasten. Kan je daar meer over vertellen?
Toen gaf ik een feest. En toen riep ik het publiek op om te komen, en dat er iets spannends ging gebeuren. Ik kreeg het bedrijfsleven zo gek om allerlei soorten drank te sponsoren en liet het publiek weten dat er veel gratis drank zou zijn. Maar die zat wel in koelkasten die op slot zaten. En alleen als bepaalde sleutelfiguren uit de kunstwereld kwamen opdagen gingen die deuren open. Ik had drie sleutels verstuurd met een briefje erbij: Als jullie op mijn feestje komen gaan die koelkasten open, en alleen dan krijgt het publiek iets te drinken. Die avond stond het helemaal vol met mensen die dat wel mee wilden maken. Die zich afvroegen of de notabelen uit de kunstwereld wel of niet zouden komen, of ze zich uit de tent lieten lokken. En ik zat dan weer op mijn wolkje toe te kijken. Ik hoop dan ook dat mensen in het publiek zich gaan afvragen; wat zou ik doen? Stel, ik heb een hele belangrijke functie in een museum. Je geeft interviews, je verschijnt als publiek figuur in de krant, en dan krijg je plots zo’n sleutel. Of je even een koelkast komt openen. Omdat anders andere mensen geen leuke avond hebben. Wat doe je dan? Dat hebben honderden dorstige mensen zich urenlang staan afvragen. Op een gegeven moment ging iemand een betonschaar halen om de koelkasten open te knippen, dat vond ik naderhand wel erg grappig. Het toestroomde publiek kwam in opstand tegen 'de sleutelfiguren'. Tegen de richtingbepalers binnen het zichzelf zo serieus nemende kunstwereldje. Want die kwamen dus helemaal niet opdagen.

En de marketing managers van die brouwerijen zijn ook aanwezig zeker?
Nee, die waren in dit geval niet aanwezig, maar die volgen het verloop van mijn de avond natuurlijk wel. Tijdens mijn show in de Rotterdamse Schouwburg zaten de eerste rijen wél helemaal vol met sponsors. Aan het eind van die avond heb ik de tijd genomen om even met de hen op de foto te gaan. Als zelfbenoemd 'kunststerretje' ben ik dat aan hen verplicht.

Wat zeg je precies om die merken over de streep te halen?
Zo’n idee ontstaat meestal tijdens de luxe etentjes met mijn vriendengroepje; mijn 'conservatieve denktank'. Ik roep iets en zei zeggen: "Nee! Dat doe jij niet! Dat lukt je nooit!" Verbaasd roep ik dan: “O dat doe ik wel!” Want ik vind mijn ideetjes vaak zelf erg erg leuk en ik geloof er ook in. Vervolgens is het dan heel simpel om een wodka-producent op te bellen om ze om een koelkast vol drank te vragen, en een vrachtwagen om het in te brengen. Ze krijgen heel veel van dat soort verzoekjes van studentenverenigingen, sportclubs en benefiet-toestanden, maar meestal gaan ze daar niet op in. Maar dit vinden ze dan wel leuk. Ik vermoed dat de mensen die daar werken denken: “Joh, dat zou ik ook wel eens willen doen.”

Je bent ook gefascineerd door de kunstwereld op zich. Kan je vertellen over een project waarin die fascinatie tot uiting kwam?
Toen ik vader ging worden, bedacht ik me dat ik een kinderwagen nodig had. Ik wilde graag een Bugaboo, maar die hippe babyjoggers kosten 1.400 euro. Ik bedacht dat ik zelf nog niet invloedrijk genoeg was om Bugaboo te bellen om mij zomaar zo’n ding te geven, dus zocht ik naar kansen, waardoor ik het bedrijf meer te bieden zou hebben. Ik mailde een paar van de succesvolste kunstenaars, Iris van Dongen en Marc Bijl. Die woonden in New York en ze hebben een zoontje met van die schattige blonde krullen. En omdat deze twee collega's toen al helemaal 'hot' en 'booming' waren, sprak tevens hun kind tot de verbeelding. Dus vroeg ik of ik hun sterpeuter voor één dag mocht lenen, om zo te kunnen oefenen met vader zijn. En dankzij deze uitzonderlijke bruikleen kon ik Bugaboo bellen om me die wagen cadeau te doen.

En je mocht dus een dag lang hun kind lenen? Waren het goede vrienden van je?
Nee, ik kende ze helemaal niet. Ik stuurde het droomstel gewoon een mailtje met: "Joh, jullie houden er twee tot de verbeelding sprekende kunstenaarspraktijken op na, én jullie combineren dat met de opvoeding van een kind. Zal ik naar New York komen om een dagje op jullie zoontje te passen?" Ik dacht dat ze zouden terugmailen dat ik knettergek was en dat ze hun kind niet zo snel zouden meegeven aan een of andere freak. Maar ik kreeg binnen vijf minuten een mailtje terug met: "Ja leuk! Wanneer kom je?" Met Marc Bijl en Iris van Dongen heb ik ook nu nog steeds heel vruchtbaar contact. Mijn adresboekje is er weer dikker door geworden.

Kun je misschien kort uitleggen wat je zelf voor ogen hebt met jouw kunst?
Ja ja, met mijn kunst probeer ik gewoon de mijn meest praktische problemen op te lossen en daarvoor gebruik ik de werkingsmechanismen van de kunstwereld. Bijvoorbeeld; binnen de dagelijkse realiteit voel ik de behoefte om mijn overleden vader te herdenken. Ik laat die innerlijke behoefte dan even tot mij doordringen, en meestal krijg ik een even later een visioen. Tijdens een groot kunstfestival dient er dan bijvoorbeeld een zeven meter hoog portret van mijn vader te worden opgetogen. Als hedendaags kunstenaar gebruik ik de vrijheden van het kunstenaarschap om dergelijke ingevingen ook echt te realiseren. En daarbij laat ik niet alleen mijn eigen wensen in vervulling gaan hoor. Ook die van mijn vriendjes. TV-icoon Ad Visser heb ik onlangs op zo'n designfiets getrakteerd. Ik weet dat hij dol is op mooie dingen.

Problemen die je met practical jokes oplost.
Ja, zo kun het gerust noemen, maar de uitvoering moet voor mij perfect zijn. Ik vind het wel dat de realisering heel groots en uitmuntend moet zijn. De hoofdrolspelers binnen mijn spelletjes moeten wel met alle egards behandeld worden. Het doel is uiteindelijk toch om een warme vriendschap op te bouwen met al die invloedrijke internationale tentoonstellingsmakers en boeiende succeskunstenaars. Ook toen ik Remko bedankte met die cadeaus waren de bedragen waar het om ging groot. En dus kom je snel op sponsoring uit. Maar het is niet mijn doel om een soort sponsorkunstenaar te worden. Ik heb een broertje dood aan logo-kunstenaars.

Wat wil je dan wel?
Ik wil groots en meeslepend leven, ik denk dat iedereen dat wel wil. Iedereen wil een sprookje maken van zijn eigen bestaan. En kunst is nou echt een middel om op een soort mysterieus niveau je leven in te richten. Als sinterklaas op school komt, zegt mijn zoontje bijvoorbeeld dat zijn papa ook een soort sinterklaas is, want die zoekt de mensen ook op om cadeautjes uit te delen. En ja, ik realiseer me dan dat het leuk is om Daan Samson te zijn. Ik zie geen ander podium in deze wereld om dit soort dingen te doen. De kunst is daar ideaal voor.

Wat vind jij van de kunstwereld?
Hartstikke leuk! Het is een mooie liberale visvijver waar iedereen zijn hengeltje in mag gooien. En dat doe ik ook. En kijk ik wat er op het eind van de dag aan de haak zit. En soms is dat een Bugaboo, soms nieuw invloedrijk kunstvriendje. En soms is het weer iets anders.

Vorige week zei je aan de telefoon nog dat je de kunstwereld pretentieus vond!
Eh, ja… er zijn natuurlijk een hoop pretenties in de kunstwereld. Maar die heb ik natuurlijk ook. Er zit een soort spagaat in die kunstwereld, wat ik heel fijn vind. Uit die kloof komen mijn projecten naar boven gekropen. Want mijn werk gaat ook over de ambities en de pretenties van mensen. En daarom voel ik me ook zo thuis in de wereld van de reclame en marketing. Ook reclame speelt met die emoties.

Heb je moeite met het feit dat marketing mensen een goed gevoel probeert aan te praten?
Nee.

Maar niet vanuit menselijkheid, maar uit een verlangen om meer omzet te maken.
Nee, ik geloof erin dat mensen dus alleen maar dingen kopen als ze daar zelf behoefte aan hebben. De marketing heeft veel universele basis-emoties op een handige manier geclaimed. Wanneer ik tegenwoordig met mijn eigen sterpeuter een 'Zwitsal-moment' beleef, dan is dat niet omdat de commercie mij een gevoelstoestand heeft weten aan te smeren. Mijn zoontje en ik zetten die badschuim-toeven toch echt op ons hoofd omdat wij aan het eind van de dag eindeloos veel lol met elkaar willen maken. Die menselijke emotie bestond al ver vóór de uitvinding van het merk Zwitsal. Mij is dus niets aangepraat.

Right. Als ik je website lees dan spreek je de hele tijd over jezelf in de derde persoon. Dat komt egocentrisch over.
Schaamte is er voor hen die zich generen.

Maar is dat het personage dat je hebt gecreëerd?
Ik kom uit een progressief en welvarend gezin. Ook de kunstwereld heeft iets weg van een gegoede familie met geëngageerde idealen. Maar elke vorm van goedbedoelde betrokkenheid brengt het gevaar van een soort geloofsleer met zich mee. En ik vind het gewoon interessant om te spelen met de bijbehorende dogma's. Kijk, de kritische kunstwereld beoordeelt de hele maatschappij. Ik vind het dan wel interessant om kunstwerken te maken die zijdelings de doctrines van de kunstwereld uitvergroten. Aanvankelijk begon ik daarom een type te spelen. Een figuur dat zich fatsoenlijk liet stylen en die wél golf mocht spelen. Maar na een tijdje ontdekte ik dat het typetje dat ik speelde eigenlijk de persoon is die ik écht ben. Door iets te scheppen heb ik dus uiteindelijk kunnen ontsnappen. En nu kan ik mijzelf zijn. Ik woon tegenwoordig dus ook in een jaloersmakend herenhuis in het centrum van Rotterdam. Ná mijzelf ontpopt te hebben mag ik dat eindelijk hardop zeggen. Ik woon in een kapitaal herenhuis in Rotterdam! Ik dacht; als nieuwerwets rolmodel wil ik ook aangenaam wonen. En wel in een tot de verbeelding sprekend herenpand. Op een bepaald moment kon ik denken: ja, ik ga gewoon mijn roeping achterna. Ik schaf mijzelf een vier verdiepingen tellend woonpand aan. Met een inloopkast, een roestvrijstalen keukenblad, Italiaanse apparatuur, een regendouche en dat soort dingen. En natuurlijk zal ik mijn kunstvolgelingen continu informeren over mijn ervaringen. Ondermeer via Twitter en Facebook vertel ik over mijn vele badkamers en WC's. Maar ook over het karige WIFI bereik op de top-etage van mijn pand.

Heb je Willem de Kooning gedaan?
Ja!

Wanneer?
Ik ben afgestudeerd in 1996, maar vanwege mijn kundigheid heb ik het derde leerjaar mogen overslaan. Daarna ben ik cum laude afgestudeerd. Dat was wel redelijk straf allemaal. Maar ook heel leuk.

Straf?
Wanneer je een jaar overslaat heb je tijdens je afstuderen geen enkel contact meer met de mensen die aanvankelijk in jouw jaar zaten. En de nieuwe luitjes in jouw afstudeergroep, die ken je helemaal niet. Ik studeerde af met mensen waar ik helemaal geen band mee had. En ook nu zie ik ze nauwelijks nog.

In mijn ervaring vormen mensen van kunstacademies, of in ieder geval de Rietveld, heel erg kliekjes.
Misschien is dat wel een voordeel, dat ik na de academie dus niet in zo’n kliek terecht ben gekomen. Anders was ik wellicht wel doorgestroomd naar zo'n kraakpand met van die 'gelijkgestemde' mensen. Godenzijdank! Die ellende is mij bespaard gebleven.

Heb je iets tegen krakers?
Nou, ik heb toch onlangs dat grote woonpand gekocht? Dat is gekraakt geweest en toen ik het kocht, toen zat er zo'n talentloze Boeddhaschildering op de muur. Mijn pand was volledig uitgewoond. Het kostte de architect veel moeite om van die puinhoop een toonbaar geheel te maken. In die zin heb ik wel een hekel aan krakers. Maar ik moet er wel bij zeggen dat er een hoop fraaie kunstplekken in Nederland zijn ontstaan vanuit bepaalde kraakpanden. Maar goed, goede dingen komen ook zonder kraakpanden uiteindelijk wel bovendrijven.