De een zijn dood, etc.

Foto's door Mauricio Palos

Yovani haalt vocht uit een lichaam

Ik neem iedere dag de tram naar mijn werk. De route laat me de mooiste buurten van Mexico-Stad zien, zoals Colonia Roma, maar ik rijd ook door de gevaarlijkste buurt heen: de Doctores, waar iedere straat is genoemd naar een beroemde dokter. Vorig jaar april staarde ik op een ochtend uit het tramraam en zag ik twee grote aanhangwagens staan bij een op het eerste gezicht doorsnee woonhuis. De straat was afgezet met hekken die werden bewaakt door soldaten en een grote groep fotografen verdrongen zich rondom de trailers. Het zag er interessant uit, maar ook weer niet zo spannend dat ik er lang bij stilstond.

Een paar uur later zag ik het huis terug op het nieuws en kwam ik erachter dat het een krakkemikkig mortuarium is, een soort halte op weg naar het hiernamaals. Ik kon het huis en de twee trailers die ik vanuit de tram had gezien maar niet uit mijn hoofd zetten. Uiteindelijk besloot ik toe te geven aan mijn nieuwsgierigheid: ik ging het mortuarium bezoeken. Nadat ik had aangeklopt, verwachtte ik binnen een enge, Graaf Dracula-achtige man aan te treffen, maar niets was minder waar. Een aardige, verlegen jongen deed open. Hij heet Yovani González Solís en is de enige medewerker van La Embalsamadora La Piedad (De Barmhartige Balsemingen).

Mijn eerste vraag aan Yovani ging over de aanhangers die ik uit de tram had gezien, waarvan er één nog steeds buiten geparkeerd stond. Hij antwoordde dat ze vol zaten met dode lichamen. In Mexico worden autopsies gedaan door SEMEFO, de Forensische Medische Dienst. Deze overheidsorganisatie identificeert lijken en onderzoekt gewelddadige sterfgevallen. Het wassen en balsemen van de lichamen wordt door SEMEFO uitbesteed aan mensen als Yovani.

Ik vroeg Yovani waar de lijken uit de aanhangers vandaan kwamen en hij vertelde dat ze uit het massagraf in Tamaulipas komen, waarin de slachtoffers van een serie brute drugsmoorden vorig jaar zijn gedumpt. Ik was geschokt door zijn antwoord en besloot dat het beter was om naar huis te gaan en later nog eens terug te komen. Yovani vond het prima.

Al snel bracht ik hele middagen met Yovani door. We hadden het over rottende lichamen en hoe mysterieus de dood is. Ik kwam ook veel te weten over het leven van mijn nieuwe maat. In tegenstelling tot veel andere tieners in Mexico-Stad, die hun vijftiende verjaardag uitbundig vieren, moest Yovani op die leeftijd aan de slag als balsemer om geld te verdienen. Hoewel hij nu pas 27 is, heeft hij zo'n goede reputatie dat hij werkt met klanten als SEMEFO en Heróico Colegio Militar, een militaire academie.

Yovani werkt non-stop en verkeert bijna altijd in het gezelschap van doden. Dat is niet ongebruikelijk in Doctores, waar in één en dezelfde straat twee ziekenhuizen staan, die worden omringd door ontelbare mortuaria en winkels waar doodskisten verkocht worden. Het hoofdkantoor van SEMEFO is ook niet ver weg. De wijk is de natte droom van iedere gothic.

Yovani poseert in de balsemingskamer na een dag hard werken.

Een sociaal leven heeft Yovani nauwelijks en een dagje vrij nemen is onmogelijk. Er komen constant nieuwe lichamen binnen en Yovani's zoektocht naar een fulltime assistent die het zware werk aankan heeft tot nu toe niks opgeleverd. Noodgedwongen doet hij al het werk alleen. Tieners staan in de rij om zich bij  drugskartels aan te sluiten, waar ze per moord minder dan 40 euro voor uitbetaald krijgen. Ironisch genoeg heeft niemand zin om op de plek te werken waar de rotzooi van die moorden wordt opgeruimd.

Yovani vertelt me meer dan eens dat de staat waarin lichamen bij hem binnengebracht worden nooit hetzelfde is. Aan sommige doden besteedt hij een stuk meer tijd dan aan anderen. Slachtoffers van moord moeten eerst langs SEMEFO voordat ze kunnen worden klaargemaakt voor hun kist en, als ze geluk hebben, hun begrafenis. Nadat de autoriteiten een autopsie hebben gedaan en de doodsoorzaak is bepaald, worden de lichamen op een speciale manier gebalsemd. Er moet tenminste twee liter formaldehyde in het lichaam worden geïnjecteerd. Eerst in de halsader, dan in de halsslagaders in de nek, gevolgd door de slagader onder het sleutelbeen en als laatste in de slagaders in beide benen. Zodra het lichaam bij het balsemingshuis aankomt, worden ingewanden als hart, lever, darmen en nieren in een plastic tas gestopt. Dit vertraagt het ontbindingsproces..

Voordat hij het lichaam op de onderzoekstafel legt, kleedt Yovani het uit. 

Als de persoon op een gewelddadige manier is gestorven, bedekt Yovani de wonden met formaldehydepoeder. Dat zorgt ervoor dat het bloed in een soort gelei verandert, zodat de eerder geïnjecteerde formaldehyde niet uit het lijk begint te lekken tijdens de begrafenis. Alle vloeistoffen die verder nog in het lichaam zitten, moeten worden verwijderd. Om het water uit de buikholte te halen, steekt Yovani drie vingerlengtes boven de navel zijn trocar in de huid. De trocar is een grote, holle naald, een instrument dat onmisbaar is bij het balsemen. Toen ik Yovani vroeg welk lichaamsdeel het minst makkelijk te doorboren is, antwoordde hij het hart. Dat verbaasde me niets. “Als de lichamen hier de deur uit gaan, zien ze eruit alsof ze net een douche genomen hebben. We wassen ze, verven ze en maken ze soms ook op,” vertelt Yovani.

In zijn werkamer kom ik allerlei voor de hand liggend gereedschap tegen: scalpels, chirurgisch draad, tangetjes en een paar sectietafels om de lichamen op te leggen. Hij heeft ook een paar speciale trucjes. “Ik kan niet zonder secondelijm, om de gaatjes in de nek te dichten die ontstaan nadat ik de vloeistoffen uit het lichaam heb afgetapt. Ik gebruik daar liever geen hechtingen, omdat de nabestaanden die niet graag zien zitten. Als je de huid lijmt, ziet het er een stuk netter uit.” Om dezelfde reden heeft hij ook altijd lippenstift en poeder bij de hand.

Soms heeft de familie een speciaal verzoek waar zelfs de talentvolle Yovani niet aan kan voldoen. “Mensen die lichamen van bejaarde vrouwen bij me brengen, zijn heel erg kritisch. Ze geven me altijd foto's van de dode vrouw waarop ze jonger is en nog een volle bos haar heeft, maar erg veel kan ik daar niet mee. Ik ben geen tovenaar.”

Terwijl ik toekeek hoe Yovani bezig was liters bloed, urine, water en andere lichaamssappen af te gieten, vroeg ik me af wat hij met al die vloeistoffen doet. En waar gaan de bebloede lakens en de rest van het medische afval naartoe? Yovani vertelde me dat de vloeistoffen het riool ingaan, maar niet voordat hij er door toevoeging van een speciaal chemisch stofje 'water' van maakt. Water? Echt waar? Dat klinkt magisch. “Nou ja, het wordt geen drinkwater, maar het zorgt ervoor dat de kleur en de geur verdwijnen. Nadat het stofje z'n werk heeft gedaan, ontstop ik de gootsteen en verdwijnen de vloeistoffen het riool in.” De rest van het afval gaat mee met een vuilniswagen die ook het vuil bij veel hotels ophaalt. Als dank voor hun hulp geeft hij de vuilnismannen regelmatig een flinke fooi.

Ik probeerde ook een beeld te krijgen van de omvang van Yovani's bedrijf. Hij vertelt me dat hij  honderden, zo niet duizenden lichamen gebalsemd heeft. Het beroemdste lichaam dat hij ooit aanraakte, is het lijk van de voormalige Mexicaanse president José López Portillo. Ook heeft hij de dwergworstelaar Espectrito Jr. op de sectietafel gehad. Espectrito Jr. was een worstelende dwerg die samen met zijn broer en mede-dwergworstelaar La Parkita dood in een hotelkamer werd aangetroffen. De drie mannen waren gedrogeerd door twee hoeren, die hen wilden bestelen. De roddelpers kon geen genoeg krijgen van het verhaal.

De meest legendarische lichamen waar Yovani aan gewerkt heeft zijn de lijken uit de aanhangers die ik vanuit de tram zag. De lichamen werden gevonden in het plaatsje San Fernando, in de noordelijke staat Tamaulipas. Dit is een oversteekplaats voor veel illegalen die onderweg zijn van Centraal-Amerika naar de Verenigde Staten. Een drugskartel genaamd Zetas kidnapte er busladingen mensen en vroeg om losgeld, of dwong de mensen om voor hen te werken. Er gaan geruchten dat mensen die ze gevangen hadden genomen met elkaar moesten vechten tot de dood erop volgde. Voordat de massagraven werden ontdekt, stonden al deze mensen te boek als vermist. Toen de balsemers in Doctores over de massagraven hoorden, zorgden ze ervoor dat alle lichamen waar ze al mee bezig waren in andere buurten terecht konden. Daarna vingen ze gezamenlijk de plotselijke stroom aan lijken op.

“Eerst hadden we er ongeveer 80, maar de dag erop kwamen daar zo'n 75 bij,” vertelt Yovani. “De meesten waren al in verregaande staat van ontbinding; ze waren nauwelijks herkenbaar. In sommige gevallen konden we niet meer doen dan de botten en stukken huid in formaldehyde leggen. We vormden een team van tien balsamers en gingen in duo's te werk.” Ik vroeg hem naar de stank. “Ik zou het je niet kunnen vertellen. Zo'n twee jaar nadat ik met dit werk begon, raakte ik mijn reukvermogen kwijt.”

Na wekenlange speculatie over het precieze aantal lichamen dat in San Fernando was gevonden, kwam de overheid met een officiële verklaring: er waren 193 lichamen aangetroffen in 47 massagraven. De regionale balsemers in het noorden van Mexico konden de aanvoer van lichamen niet aan, dus werden de lijken in koelwagens gestopt en naar Mexcio-Stad gebracht. Zodra ze gebalsemd waren, gingen de lijken terug naar SEMEFO. Volgens PGR, het Mexicaanse Ministerie van Justitie, zijn slechts 34 lichamen uiteindelijk geïdentificeerd.

Voordat een lichaam naar zijn of haar eindbestemming gaat, inspecteert Yovani het voor de laatste keer om te zorgen dat het er mooi en schoon uitziet. 

Het was niet de eerste keer dat Yovani met zo'n grote hoeveelheid lijken te maken had. In september 2010 kreeg hij 56 doden te verwerken, het leeuwendeel van 72 mensen die door de Zetas geëxecuteerd waren in San Fernando. Die moordpartij is één van de bekendste incidenten van de afgelopen jaren, omdat de meeste slachtoffers onschuldige immigranten uit El Salvador, Guatemala, Honduras en Brazilië en India waren. Ze hadden niets verkeerd gedaan, ze waren alleen op zoek naar een beter leven.

Volgens SEMEFO moesten 14 van de 72 slachtoffers van die eerste slachting nog worden geïdentificeerd tegen de tijd dat de tweede grote moordpartij plaatsvond. Om plaats te maken voor de nieuwe lijken, werden de oudere lichamen naar de stad Toluca overgebracht. Daar werd één van de lichamen door familieleden opgehaald, maar de overige 13 moesten in juni vorig jaar worden begraven. Ze kwamen dus weer in een massagraf terecht, maar dit keer was het een officieel graf in Mexico-Stad.

Massagraven komen vaker voor in Mexico, maar narcofosas (massagraven die zijn gecreëerd door drugskartels) zijn sinds 2006 een epidemie aan het worden. In dat jaar kwam Felipe Calderón aan de macht en verklaarde hij de oorlog aan de drugskartels. Tussen 2006 en 2011 zijn er 174 massagraven gevonden met daarin 1.029 lichamen, verspreid over 19 staten. De meeste graven bevinden zich echter in de staten Guerrero, Tamaulipas, Durango en Chihuahua. Schattingen over het totale aantal drugsmoorden in de afgelopen vijf jaar lopen uiteen, en niemand weet hoeveel lichamen er nog onontdekt onder de grond liggen. De PGR stelde het totale aantal doden in januari van dit jaar vast op 47.515, maar het politieke blad Semanario Zeta, dat wekelijks in Tijuana verschijnt, zegt dat er meer dan 60.000 doden zijn. De organisatie Mexico United Against Crime beweert zelfs dat de drugsoorlog tot nu toe 80.000 slachtoffers heeft geëist.
             
Toch gloort er hoop aan de horizon, in ieder geval voor Yovani. Zolang de overheid en de drugskartels met elkaar in gevecht zijn en de lichamen zich blijven opstapelen, hebben bedrijfjes als de balsemzaak van Yovani het druk. Ik prijs me gelukkig met mijn nieuwe vriend, met wie ik urenlang over het leven, de dood en één van onze favoriete televisieprogramma's kan praten: The Walking Dead.