Omgaan met de verwrongen realiteit van Body Dysmorphic Disorder

De hele week staat VICE in het teken van psychische gezondheid onder jongeren, en proberen we een licht te schijnen op een aantal van de belangrijkste kwesties die daarbij komen kijken.

Body Dysmorphic Disorder (BDD) is een stoornis die zich op verschillende manieren kan uiten. Mensen die last hebben van BDD hebben een verstoord beeld van hoe ze eruitzien, waardoor sommigen obsessief naar hun spiegelbeeld kijken, terwijl anderen spiegels juist helemaal vermijden. Trichotillomanie (het uittrekken van je eigen haar), skin-picking (krabben en pulken aan je huid), en plastische chirurgie komen ook veel voor onder mensen met BDD. De stoornis kan ervoor zorgen dat patiënten zich afsluiten voor de rest van de wereld, en vast komen te zitten in een vicieuze cirkel van angst en zelfhaat. In de extreemste gevallen kan BDD leiden tot zelfmoord.

Body Dysmorphic Disorder is nog een relatief nieuwe stoornis als het gaat om onderzoek en bewustzijn. BDD werd pas in 2013 erkend als onderdeel van het obsessief-compulsieve spectrum, waar ook stoornissen als dwangneuroses onder vallen. Naar schatting heeft 1 op de 100 mensen last van BDD, al denken sommige onderzoekers dat dit aantal in werkelijkheid veel hoger ligt. BDD wordt meestal behandeld met cognitieve gedragstherapie en anxiolytische medicatie (die gevoelens van angst vermindert). Maar er is ook een andere manier om met de stoornis om te gaan: door er kunst van te maken.

Liz Atkin en Leigh de Vries zijn twee kunstenaars die hun aan BDD gerelateerde angsten en obsessies hebben genomen, en er films, performances en portretten van hebben gemaakt.

Liz Atkin, die vooral fotografische zelfportretten maakt, heeft al sinds haar achtste last van skin-picking. Als kind was het krabben en pulken aan haar huid een manier om te dealen met de spanningen in haar ouderlijk huis. Ze volgde een opleiding in dans en toneel, maar begon dankzij een studieproject waarvoor ze haar eigen lichaam moest vastleggen op een creatieve manier over haar stoornis na te denken. "Toen ik 29 was en bezig was met een masteropleiding in dans, moest ik de confrontatie met mijn stoornis aangaan. Toen realiseerde ik me dat ik de ziekte kon gebruiken en kon bestuderen als een bewegingspatroon in en op mijn lichaam. Ik wist toen nog niet dat dit een manier zou worden om met mijn stoornis om te gaan, om het in de hand te houden. Het heeft mijn leven veranderd."

Atkin begon zichzelf vast te leggen met een scanner – het enige apparaat dat ze op dat moment had om een beeld mee vast te leggen. Ze gebruikte van alles om van de scans van haar lichaam nieuwe beelden te maken, zoals melk, haar, lijn en verf. Ze was gefascineerd door de oppervlaktes en texturen van haar lichaam en haar omgeving, dus besloot ze om meer gedetailleerde studies te maken van de lichaamsdelen waar ze obsessief mee bezig was.

Bij het eerste Body Dysmorphic Disorder Foundation Event van London University eerder dit jaar, hield dr. David Veale – een expert op het gebied van BDD – een praatje over hoe zelfportretten kunnen helpen bij de behandeling van de stoornis. Hij vertelde ook over de recente ontdekking dat mensen met BCC of OCD een andere reactie hebben op angst dan de meeste mensen. Wanneer de limbische cortex (het vecht-of-vluchtcentrum van het brein) actief is, zal een BDD-patiënt proberen om te gaan met de angst door het gedeelte van de hersenen dat zich bezighoudt met details in te schakelen. Om zich "veilig" te voelen, zal het brein van een BDD-patiënt 'inzoomen' op iets – haar, huid, benen – als de bron van de stress, en zich daar overmatig op focussen. In het geval van skin-picking kan het pulken en krabben zelf ook een kalmerend effect hebben. Dit inzoomen op detail speelt een centrale rol in het werk van Liz Atkin over skin-picking.

Leigh de Vries is een muzikant en artiest die sinds haar puberteit al geplaagd wordt door negatieve gedachten over haar uiterlijk. "In alle projecten waar ik tot nu toe aan heb gewerkt, draaide het om hoe ik wilde dat de wereld mij zou zien. Maar in de weken voor een fotoshoot, een videoshoot, of voordat ik een studio indook, speelde mijn BDD altijd op verschillende niveaus op. Het kwam op het punt dat ik mezelf een paar maanden in mijn huis opsloot – ik had met helemaal niemand contact meer. En toen bedacht ik me: waarom probeer ik dit niet te uiten met kunst?"

De Vries maakte de videoinstallatie Exposure – The Broken Reality Tunnel, een installatie die bestaat uit twee kamertjes waar filmpjes worden vertoond van De Vries die door het centrum van Manchester loopt met haar gezichtsprothese, die gemaakt werd door specialeffectsexpert Shaun Harrison. De twee videoruimtes worden met elkaar verbonden door donkere tunnels, waarin je de stemmen hoort van De Vries en andere BDD-patiënten die praten over hun stoornis. Het is een tragische en prachtige constructie, die het gevoel dat je gevangen zit in je eigen gedachten perfect weergeeft.

"Ik wilde het monster dat ik zag als ik naar mijzelf keek ook zichtbaar maken voor anderen, en er daadwerkelijk mee rondlopen, om zo dat gevoel een plek te geven, door het ook echt te ervaren," zegt Leigh de Vries. "Als je iets in je hoofd hebt, versus het fysieke, dan is de versie in je hoofd veel erger. In mijn hoofd zag ik eruit als iemand met elefantiase, met enorme tumoren en gezwellen op mijn lichaam en gezicht. Het dichtste dat we daarbij in de buurt kwamen was een enorm gezwel op mijn gezicht. Ik had het idee om met verborgen camera's te werken – ik wilde mijn eigen gevoel van isolatie vastleggen, maar ook laten zien hoe mensen reageren op mensen met misvormingen. We hadden een fantastisch cameraatje dat in een bril verstopt zat, en ik had ook nog een kleine camera in een knoop op mijn blouse. Het was misschien wel de engste dag van mijn leven."

Allebei de vrouwen hebben geen professionele hulp gezocht voor hun BDD. De Vries heeft wel contact gehad met andere patiënten via sociale media en de Body Dismorphia Disorder Foundation. Haar kunstprojecten zijn een uitlaatklep, en helpen haar om haar stoornis in toom te houden. "Het is op wel mooi dat door mijn duisterste geheim op die manier te onthullen, ik me er niet voor schaam, maar juist trots ben. Ik denk dat door de chaos in mijn hoofd te onthullen, ik me dichterbij andere mensen voel staan, en andere mensen zich dichterbij mij voelen staan. Het is een soort gekke manier om te zeggen: 'Ik ben gestoord.' En dat mensen dan zeggen: 'Mijn God, ik ook!'"

Atkin zegt ook dat het proces van kunst maken voor haar een weerspiegeling is van het 'inzoomen' en de opluchting van skin-picking. "Het geeft hetzelfde gevoel wanneer ik kunst maak – ik gebruik mijn vingers, ik bekijk mijn lichaam tot in detail." Toen Atkin tijdens een zware periode in haar leven vier jaar geleden voor het eerst naar een specialist ging, zei die dat zij al zit in wat therapeuten een geavanceerd stadium of een doorbraak zouden noemen.

Zowel Atkin als De Vries willen hun werk gebruiken om anderen te helpen. Ze zijn betrokken bij lotgenotenprogramma's en projecten met kunsttherapie. Atkin heeft voorlichting gegeven over haar stoornis, en wil nog meer gaan doen voor andere mensen met BDD wanneer ze terugkomt van haar onderzoeksreis naar de Verenigde Staten. "In Amerika zijn ze veel verder als het gaat om bewustzijn van en onderzoek naar skin-picking en trichotillomanie." Het UCLA Medical Center en de universiteit van Southern California hebben haar ook gevraagd om haar werk te exposeren.

We vinden het allemaal weleens moeilijk om in de spiegel te kijken, en zien misschien dingen die anderen niet zien wanneer ze naar ons kijken. Wanneer onze gedachten een duistere wending nemen, is het goed om kunst te hebben die ons laat zien dat we niet alleen zijn. Liz Atkin en Leigh de Vries hebben een manier gevonden om hun zwartste gedachten niet alleen zichtbaar te maken, maar ook een plek te geven – en om te laten zien dat een verwrongen beeld van de werkelijkheid ook mooi kan zijn.

Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met depressie, suïcidale gedachten, of andere psychische problemen, neem dan contact op met Stichting Korrelatie op 0900 1450, of kijk op korrelatie.nl.

Lees meer stukken over geestelijke gezondheid op onze themapagina.