Nepnieuws verspreidt zich als een soa over het internet

Gepaste kleding is gewenst maar niet vereist tijdens het delen van content op het internet. Foto via Flickrgebruiker Phil Dokas 

Ik heb het afgelopen jaar mijn uiterste best gedaan om elke viral hoax die ik online tegenkwam te ontmaskeren en lopen preken tegen iedereen die maar wilde luisteren (en iedereen die niet wilde luisteren) over hoe schadelijk de online viral bullshitcultuur eigenlijk is voor de manier waarop we nieuws consumeren en produceren. Verrassing: het heeft allemaal helemaal geen zin gehad.

Terwijl Facebook via gepromote links onzin vanuit dubieuze bronnen verspreidt en er een heel nieuw genre van websites– speciaal ontworpen om de lezer te misleiden – is ontstaan, is het duidelijk dat mensen de moeite niet willen nemen om te checken of iets klopt, voordat ze het op sociale media delen.

Laten we mensen die broodje-aapverhalen ophoesten en op onze Facebook- en Twitterfeeds plempen op dezelfde manier benaderen als mensen die met opzet een lichamelijk virus verspreiden.

Met een paar makkelijk te onthouden trucs ent je jezelf eenvoudig in tegen dit soort online gedrag. Zie het volgende advies als een condoom voor je newsfeed. Het zal je niet beschermen tegen alles, maar het kan de ergste risico’s op digitale gonorroe verminderen.

Er zijn vijf vragen die je jezelf zou moeten stellen zodra je een verhaal tegenkomt dat je graag online wil delen met je internetvriendjes. Als dat teveel werk voor je is, bedenk dan dat je ook niet zomaar wat onzin over straat zou brullen. Hetzelfde zou voor sociale media moeten gelden.

1. Welke bron is verantwoordelijk voor het verhaal?
De makkelijkste manier om de meeste viral hoaxes die je tegenkomt uit de enorme stroom aan berichten te filteren, is om jezelf af te vragen van welke bron het verhaal afkomstig is. Een recent stuk uit de New Republic laat zien dat er het afgelopen jaar veel websites zijn ontstaan die met nieuwskoppen komen die vagelijk plausibel klinken, alleen maar om het aantal shares omhoog te gooien. Dit soort websites claimt ‘satirisch’ te zijn, maar aan de meeste is niks grappigs te vinden. Met dank aan de ‘gerelateerde links’ van Facebook zie je ze zij aan zij staan met legitieme nieuwsbronnen. Een subcategorie van dit soort spamverspreiders bestaat uit de socialemedia-accounts die gewijd zijn aan het delen van geshopte beelden van “de meest adembenemende plek ter wereld” of iets met een dergelijke kop.

Laat je niet intimideren door het internet. Foto via Flickrgebruiker Quinn Dombrowski 

2. Waar gaat het stuk over?

Lijkt het nieuwsbericht te mooi om waar te zijn? Voel je de onbedwingbare neiging om het met AL JE VRIENDEN te delen? Word je al emotioneel? Dan is het waarschijnlijk nep. Als het te mooi lijkt om waar te zijn, is dat waarschijnlijk ook het geval. Ik zou het ook geweldig vinden om in een wereld te leven waarin Bill Murray af en toe gijzelaars tijdens een bankoverval uit hun hachelijke positie redt, maar het leven is nou eenmaal geen eindeloze opeenvolging van toevalligheden die het bloggen waard zijn. De mensen die hopen dat je dit soort verhalen deelt weten dat ook, en dat is precies de reden waarom ze een sfeer van hyperrealiteit oproepen en zo een beroep doen op onze honger naar fictie.

Een goed recent voorbeeld hiervan was het bericht dat Texas een nieuwe wet overwoog die aanstaande moeders zou verplichten hun foetussen alvast een naam te geven – typisch Texas, toch? Wie vijf seconden de tijd had genomen om het verhaal door te lezen, had direct gezien dat het met opzet was geschreven om verontwaardiging aan te wakkeren bij de mensen die zulke geintjes wel verwachten van een staat als Texas. En de auteurs krijgen precies wat ze willen: aandacht. AAN. DACHT.

3. Wanneer vond het plaats?
Dit is de simpelste vraag die je kunt stellen, en toch wordt-ie niet vaak genoeg gesteld. Zodra je op een verhaal of video klikt, check dan even wanneer het voor het allereerst op het internet werd geplaatst. Misschien heb je de best griezelige videobeelden voorbij zien komen waarop een boot tijdens een flinke storm op zee een zoektocht naar het vermiste Maleisische vliegtuig uitvoerde. Wie de moeite nam om even door te klikken naar het originele YouTube-filmpje, had al snel gezien dat het meer dan een jaar voor de verdwijning van het vliegtuig was geplaatst

Er is maar een beperkte voorraad internet. Wees er zuinig mee. Foto via Flickrgebruiker HD Zimmermann

4. Waar gebeurde het?
Vond het plaats in een ander land – laten we zeggen, een niet-westers land? Dit lijkt wel een van de meest gebruikte trucjes van neppe nieuwswebsites te zijn: onzinverhalen verkopen die zogenaamd uit China of Rusland komen, want blijkbaar zijn wij lezers minder geneigd tot scepsis als iets bizars in een land hier ver, ver vandaan gebeurt. Toen de Olympische Winterspelen in Sotsji gaande waren, kwamen er heel veel van dit soort verhalen naar de oppervlakte. Wolven die in hotels rondkuierden? Tja, zoiets gebeurt vast regelmatig in Rusland.

Al even geloofwaardig: het verhaal over de Chinese man die strandde op een Zuid-Koreaans vliegveld omdat zijn zoon vrolijk had zitten tekenen in het paspoort van de arme stakker. Dit verhaal was geplaatst op het Chinese Weibo. Het was dus ook niet alleen te interessant om waar te zijn, maar Buzzfeed, Gawker en andere oprechtere websites – die het verhaal verder verspreidden – konden het niet eens traceren naar een bron in een taal die ze zelf konden vertalen.

5. Waarom wordt dit verhaal zo vaak gedeeld?
Het is belangrijk om de nieuwswaarde van het item kritisch te benaderen. Gaat het stuk bijvoorbeeld over een onbekende vent die het op een opmerkelijke manier met zijn vriendin uitmaakte? Behalve een cynische zucht naar facebookclicks is er geen enkele reden dat welke nieuwssite dan ook zou moeten berichten over het privéleven van een of ander joch. En toch deden ze het allemaal. Als het stuk overduidelijk is geschreven om clicks, likes en shares te krijgen, is de kans groot dat het nep is.

Goed. Niemand verwacht van je dat je de oorspronkelijke bron van elk stukje digitale informatie dat voorbijkomt gaat opzoeken. Als je er toch op staat om ieder woord dat je leest te geloven, val de rest van de wereld dan tenminste niet lastig met je gebrek aan onderscheidings- en kritisch vermogen. Dank, ook namens de rest van het internet.