Onze lichamen kunnen steeds ouder worden, maar onze geest ook?

De hele week staat VICE in het teken van psychische gezondheid, en proberen we een licht te schijnen op een aantal van de belangrijkste kwesties die daarbij komen kijken.

We worden steeds ouder. In september bracht de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de nieuwe statistieken over ouderdom en gezondheid uit, en daaruit blijkt het aantal oude besjes over de hele wereld nog steeds stijgt. Volgens het rapport zijn er op dit moment 125 miljoen mensen die tachtig jaar of ouder zijn, en in 2050 zullen er alleen in China al bijna zoveel mensen zo oud zijn.

En het schijnt niet op te houden als iedereen maar tachtig jaar of ouder is: de eerste persoon die duizend jaar kan worden is volgens een wetenschapper al geboren. Als onze botten steeds ouder kunnen worden, hoe zit dat dan met ons brein en de gezondheid daarvan? Alzheimer Nederland stelt dat een op de vijf mensen vroeger of later met dementie te maken krijgt, en dat maar liefst veertig procent van de mensen boven de negentig een vorm van dementie heeft. Als we het voorbeeld van de duizendjarige mens aanhouden, zou dat betekenen we na onze negentigste verjaardag een redelijke kans hebben dat we nog 910 jaar glazig voor ons uit zitten te staren. Geen heerlijk vooruitzicht.

We spraken met Rudi Westendorp, een van de meest geciteerde wetenschappers over ouderdom in Europa, auteur van het boek Ouder worden zonder het te zijn, en op dit moment verbonden aan de Universiteit van Kopenhagen als professor bij het Center for Healthy Aging, om erachter te komen of we geestelijk net zo gezond kunnen blijven als we lichamelijk oud kunnen worden.

VICE: Dag meneer Westendorp. U houdt zich bezig met verouderingsonderzoek. Wat moet ik me daar precies bij voorstellen?
Rudi Westendorp: Er is een explosie van leven: de levensverwachting neemt elke week met twee dagen toe. Elke tien jaar komt er dus twee tot drie jaar bij. Mensen vragen zich af of dat niet ophoudt, maar dat is niet zo. Ons lijf blijft steeds langer van hoge kwaliteit.

Het idee dat erachter zit, is heel simpel: veroudering is niets anders dan het oplopen van schade. Schade kun je voor een deel herstellen, maar soms ook niet helemaal, omdat het heel moeilijk is om te repareren of de reparatie tekortschiet. Wat dat betreft is dat lijf niet anders dan een auto. Sommige auto's blijven gewoon honderd jaar rondrijden. Datzelfde geldt voor het lijf: als je er zuinig mee omgaat, kun je het langer volhouden.

En als we dit toepassen op de geestelijke gezondheid?
Het is een foute gedachte van mensen, wetenschappers, politici en dokters dat er een vooraf vastgelegd, onveranderbaar programma is. Dat eigenlijk bij de geboorte al min of meer vaststaat wanneer je komt te overlijden. Dat is predestinatie, en er zijn sommige geloven die daarop gebaseerd zijn, maar de biologie werkt niet zo.

En daarom irriteert het mij mateloos, echt mateloos, dat er door al die alzheimerverenigingen alleen maar wordt geklaagd over die epidemie van dementie. Nou, we wachten er al twintig jaar op, en nog steeds is die epidemie er niet. Hij komt maar niet. Als je kijkt naar de cijfers uit een aantal landen, zoals Spanje, Denemarken, Engeland en Zweden, waar ze bij herhaling de hoeveelheid dementie gemeten hebben, dan blijkt het helemaal niet toe te nemen. Het aantal mensen met dementie blijkt zelfs af te nemen, volgens het grootste onderzoek dat erover heeft plaatsgevonden. De kans dat een 75-jarige in het komende jaar dementie ontwikkelt, blijkt een kwart lager te zijn dan twintig jaar tevoren.

Heeft u een verklaring waarom dat dan zo is?
Ja, dezelfde verklaring die ik over dat lijf heb genoemd. Als ik zeg dat onze lijven steeds langer van hogere kwaliteit blijven, dan bedoel ik daar ook de hersenen mee. De hersenen zijn wat mij betreft een onlosmakelijk onderdeel van ons lijf. Dat je daar dan geestelijke dingen mee doet, dat is iets anders, maar het brein is gewoon een orgaan.

Je kunt bijvoorbeeld naar de MRI-scans van zeventigjarigen kijken. De breinkwaliteit van de nu-zeventigjarigen is beter dan de kwaliteit van de hersenen van de mensen die twintig jaar geleden zeventig jaar oud waren. Dat is ook niet zo gek, aangezien we steeds betere levensomstandigheden hebben, ons lichaam beter kunnen repareren, meer medicatie hebben, de hele rataplan. We moeten continu blijven investeren in ons lijf, en dan zullen we alleen maar langer en gezonder kunnen blijven leven.

Maar de kwaliteit van het brein van een zeventigjarige, of het nou nu is of twintig jaar geleden, zal wel minder zijn dan bijvoorbeeld de breinkwaliteit van iemand die nu veertig is.
Ja, jij wilt alles! Jij bent typisch zo'n jong mens dat alles wil. Dat krijg je niet. Dat is in het leven ook zo. Dan komen we op de vraag: waarom verouder je? Dat komt omdat het programma van het lijf zo gemaakt is. Het gaat om kinderen krijgen. Het gaat om seks en het opvoeden van kinderen; dat wordt geprioriteerd, ten koste van het onderhoud van ons lichaam. En daarom brokkelen wij uiteen. Dat is zo.

Weet u eigenlijk wat er met de jaren eerder slijt? Het lichaam of het brein?
Soms slijt het ene eerder dan het andere, maar ik zou willen zeggen dat ze gelijk opgaan. Bijna alles wat schade oplevert aan het lijf, doet dat ook aan het brein.

Het is natuurlijk wel zo dat sommige mensen bijvoorbeeld helemaal dement zijn, maar verder een kerngezond lijf hebben. En het omgekeerde komt ook voor. Dat gezegd hebbende, dat onderscheid dat wij altijd maken – dat het brein iets anders is dan het lijf – ik denk dat dat niet goed is. Er is zo'n oude uitspraak: een gezonde geest woont in een gezond lichaam. Ken je die uitspraak?

Ja, ik heb er weleens van gehoord.
Een heel ouderwetse uitspraak, maar er zit zoveel waarheid in. Als je een heel slechte hartfunctie hebt, of je hebt slechte vaten, dan gaat het brein er onherroepelijk aan. Het brein vraagt 20 procent van het hartminuutvolume. Elk uur dat je leeft, stroomt er 20 tot 25 procent van al het bloed door die ene kilo van de hersenen heen. Het is echt een heel kritisch orgaan, dat afhankelijk is van de kwaliteit van het lijf. Als je dus in een goede fysieke conditie bent, als je blijft trainen en blijft bewegen, dan heeft dat direct positieve gevolgen voor het brein.

Kijk, ik zeg niet dat dementie niet voorkomt, maar die heisa over een dementie-epidemie is onzinnig. Het gebeurt gewoon niet. Los daarvan, dementie komt voor en niemand wil dat.

Zijn er trucs of tips om geestelijk gezond te blijven?
Er zijn er twee. Zoals ik net al zei, moet je dat lijf goed functionerend houden. In de huidige westerse maatschappij komen zaken als hoge bloeddruk, roken, weinig beweging en suikerziekte voor. Allemaal niet bevorderlijk voor de gezondheid. Investeer in je lijf, zodat je de kans vergroot dat je hart en vaten goed blijven en je brein van bloed kunnen blijven voorzien, waarmee je tegelijkertijd de kans op dementie verkleint. Nu hoor ik je denken: dat weten we allemaal wel. Dan zeg ik: doe dat dan ook, verdomme.

Naast dat je fysiek in beweging moet blijven, moet je ook geestelijk in beweging blijven. Als je een goed brein hebt maar je er niets mee doet, dan komt het onder het stof te liggen. Van alles dat je niet gebruikt gaat de kwaliteit achteruit. Dus je moet blijven werken, denken, uitdagen, vrienden maken. Use it or lose it, om het platvloers te zeggen.

Dat betekent dat je dus niet op je 75 ste moet denken van: ik ga met pensioen. Het betekent ook dat als je 73 bent en al je vrienden beginnen dood te gaan, je die moet vervangen. Je moet blijven investeren in het leven, ook geestelijk.

Hoe ziet u de toekomst voor zich? Wat is de staat van de mens over honderd jaar?
We zullen steeds ouder worden. Ik heb al gezegd in mijn boek dat de eerste mens die 135 jaar oud gaat worden, al geboren is. Iedereen die na 2000 is geboren, wordt gemiddeld een honderdjarige. En het gros van die jaren wordt in goede gezondheid doorgebracht. Net zoals het lijf en het brein niet van elkaar te onderscheiden valt, zo zal de geestelijke gezondheid en lichamelijke gezondheid gemiddeld genomen ook gelijk opgaan en dus langere tijd bestendigd kunnen worden, als we langer blijven leven.

Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met depressie of andere psychische problemen, neem dan contact op met Stichting Korrelatie op 0900 1450, of kijk op korrelatie.nl.

Lees meer stukken over geestelijke gezondheid op onze themapagina.