Ric O’Barry veranderde van ’s werelds beroemdste dolfijnentrainer in ’s werelds beruchtste dolfijnenactivist

Afgelopen zondag was Ric O'Barry in Lelystad om een publiek van Nederlandse dierenrechtenactivisten te vertellen over de voortdurende strijd tegen het houden van dolfijnen in gevangenschap. O'Barry werd in de jaren zestig wereldberoemd door zijn werk als dolfijnentrainer voor de immens populaire tv-show Flipper. Na een aantal jaar gooide hij het roer radicaal om, en veranderde hij juist in een gevierd dolfijnenactivist, die ervoor pleit dat alle dolfinaria gesloten moeten worden.

Inmiddels voert hij alweer zo'n vijftig jaar actie tegen het houden van dolfijnen en orka's in gevangenschap. In 2009 speelde hij daarbij de hoofdrol in de Oscar-winnende documentaire The Cove, een film die de dolfijnenjacht in het Japanse stadje Taiji blootlegt, waarbij honderden dolfijnen voor consumptie worden geslacht en de mooiste exemplaren worden uitgekozen om overal ter wereld als showdolfijnen aan het werk te gaan.

Afgelopen dinsdag, twee dagen na zijn lezing, werd er een bijeenkomst georganiseerd tussen medewerkers van het Dolfinarium, de gemeente Harderwijk en tegenstanders van het zeezoogdierenpark. Ook O'Barry was op de bijeenkomst afgekomen, omdat hij graag wilde zien hoe het er achter de schermen aan toegaat. Hij werd echter al snel herkend en uit het park geëscorteerd. Ik sprak O'Barry over zijn verleden als een van de eerste dolfijnentrainers ter wereld, de ommeslag die hij maakte, en zijn bezigheden als activist.

VICE: Hoe bent u er destijds bij gekomen om dolfijnentrainer te worden?
Ric O'Barry: Toen het Miami Seaquarium opende in 1955, zijn m'n familie en ik erheen gegaan, gewoon, als toeristisch uitje. Ik zat op dat moment bij de marine en was op verlof – en ik weet nog heel goed dat ik tijdens dat bezoek voor een enorme, glazen wand stond en de tank inkeek. Ik was compleet gefascineerd door wat ik zag: overal vissen, een zaagvis van een paar meter lang, en dan de dolfijnen… Op de bodem van de tank liep een medewerker van het Seaquarium rond in een duikpak en een helm. Ik zag die man en dacht: als ik over een paar jaar klaar ben bij de marine, zorg ik ervoor dat ik zijn baan krijg.

Vijf jaar later was het zover, en werd ik aangenomen bij het Miami Seaquarium. De eerste dag werd ik gelijk op de 'capture boat' gezet – ik wist op dat moment niet eens wat een capture boat was – en werden we opgedragen dolfijnen te gaan vangen [op open zee]. Eerst waren die dolfijnen alleen bestemd voor het Miami Seaquarium, maar later begonnen we ze ook te verkopen aan nieuwe dolfinaria die in Europa openden; België, Duitsland, Spanje, Italië. Ik heb in totaal wel zo'n honderd dolfijnen gevangen. Pas later ben ik gepromoveerd tot dolfijnentrainer.

Bestonden er, toen u net bij het Miami Seaquarium begon te werken, al veel dolfinaria?
Nee, helemaal niet. Toen ik in Miami begon te werken, waren er wereldwijd maar drie dolfinaria. Naast het Miami Seaquarium had je in Florida Marine Studios [tegenwoordig Marineland of Florida], het eerste dolfinarium ter wereld, dat in 1938 werd geopend. Enkele jaren later [in 1954] opende Marineland in Californië.

En hoe bent u zo betrokken geraakt bij de productie van Flipper?
Nou, ik was eigenlijk gewoon op het juiste moment op de juiste plek. Ik werkte dus als dolfijnentrainer, toen MGM Studios contact met ons opnam, omdat ze een pilotaflevering voor de tv-show Flipper wilden maken. Het filmbedrijf zou de serie opnemen in het Miami Seaquarium, wat voor ons veel publiciteit zou opleveren, en wij moesten in ruil daarvoor de dolfijnen en een trainer voor de show aanleveren. Ik werd uiteindelijk de aangewezen trainer van de Flipper-dolfijnen. Snel daarna werd de pilotaflevering gedraaid, en uiteindelijk de hele tv-show. De serie bleek een enorm succes te zijn, en de rest is eigenlijk geschiedenis.

Hoe was uw relatie met de dolfijnen die gezamenlijk de rol van Flipper speelden?
Initieel waren het gewoon werkrelaties. De dieren moesten hun werk doen, en van mij werd hetzelfde verwacht. Maar ze leefden zeven jaar lang in een meer naast mijn huis, dat onderdeel uitmaakte van de set voor Flipper, en ik bracht dus heel veel tijd met ze door. Dan word je eigenlijk vanzelf close. Voelt u zich verantwoordelijk voor de entertainmentindustrie die uiteindelijk rondom dolfijnen is ontstaan?
Ja, zeker. Ik denk dat Flipper in ieder geval grotendeels de oorzaak is geweest voor het creëren van die hele industrie. Het is zelfs zo dat de dolfijnenjacht die plaatsvindt in Taiji [in Japan] begonnen is tijdens de Flipper-jaren. Alleen al in Japan heb je tegenwoordig 52 dolfinaria. Ik kan niet bewijzen dat Flipper inderdaad de grootste drijfveer achter die industrie is geweest, maar ik geloof wel dat dat zo is. Na het zien van Flipper wilden mensen namelijk dezelfde ervaringen hebben; dolfijnen zien, met ze zwemmen, ga zo maar door. Dolfinaria werden toen pas écht populair. Wat is er gebeurd waardoor u uiteindelijk zo'n felle tegenstander van dolfijnen in gevangenschap bent geworden?
Nou, door zo close met de dieren samen te leven tijdens de Flipper-jaren. Dan realiseer je je na een tijd dat ze zelfbewust en extreem intelligent zijn. Als ik ze bijvoorbeeld trucjes aanleerde, hadden ze vaak al na een aantal minuten door wat er van ze verwacht werd. Als ik ze dan pas drie jaar later weer vroeg diezelfde truc te herhalen, herinnerden ze zich dat zonder enige moeite. En iedere zaterdagavond, om half acht, nam ik de tv aan een lang verlengsnoer mee naar buiten, en dan keek ik samen met de dolfijnen naar Flipper. Ze zijn heel nieuwsgierig naar muziek, beeld, de wereld waar wij in leven. Eigenlijk werd ik me pas toen bewust van hun intelligentie. Ik wist bijvoorbeeld ook zeker dat als ze zichzelf in een aflevering zagen spelen, ze zichzelf herkenden, want dan begonnen ze te kwetteren. Vanaf dat moment wist ik dat ze niet in gevangenschap hoorden te leven, en ik heb daarna een aantal jaar met dat innerlijke conflict moeten leven. Ongeveer tien jaar geleden is overigens ook door de wetenschap vastgesteld dat dolfijnen zelfbewust zijn en in staat zijn hun eigen spiegelbeeld te herkennen.

U heeft dus lange tijd met dat innerlijke conflict rondgelopen. Wat was uiteindelijk de druppel?
De druppel was het moment waarop Kathy, één van de dolfijnen die Flipper speelde, zelfmoord pleegde. Dat klinkt misschien heel heftig, maar ik kan geen ander woord bedenken dat de lading dekt. Om dit te kunnen begrijpen, moet je weten dat dolfijnen niet automatisch ademhalen, zoals mensen doen. Als dolfijnen zich in extreem stressvolle situaties bevinden, kunnen ze ervoor kiezen om hun leven te beëindigen. Kathy haalde een laatste, diepe adem en zonk toen naar de bodem van de tank. Zij is trouwens niet de enige dolfijn die ik dit heb zien doen; in Taiji en in dolfinaria overal ter wereld gebeurt het wel vaker, maar dat wordt natuurlijk nooit naar buiten toe gecommuniceerd. Wat heeft u sindsdien aan activisme gedaan om de industrie omver te halen?
Inmiddels ben ik alweer meer dan vijftig jaar bezig als activist. Het belangrijkste is om gewone mensen te bereiken, dus ik probeer de boodschap via de traditionele media en tegenwoordig ook sociale media naar buiten te blijven brengen, door bijvoorbeeld dit soort interviews te geven. Wat is die boodschap dan?
Dat mensen geen kaartjes zouden moeten kopen voor dolfijnenshows, want daar houd je die industrie mee in stand. Dat geldt ook voor het Dolfinarium hier, in Harderwijk. Sommige activisten denken dat we, als het hierop aankomt, op overheden moeten vertrouwen – maar zo werkt het gewoon niet. Overheden komen op voor ondernemingen, niet voor dieren. Als je het op de overheid aan laat komen, gebeurt er echt niets – kijk naar wat er gebeurd is met Morgan, de orka. [Morgan werd in 2010 uit de Waddenzee gered en kwam vervolgens bij het Dolfinarium terecht. Momenteel is ze eigendom van SeaWorld, en wordt ze als showorka gebruikt in een dolfinarium op de Canarische Eilanden.] Onze boodschap verspreiden, door middel van bijvoorbeeld social media en demonstraties, blijkt ook te werken – kijk maar naar SeaWorld. Hun parkeerplaatsen worden steeds leger, simpelweg omdat mensen geen kaartjes meer kopen.

En als het op directe actie aankomt, doet u daar nog aan?
Ja, daar doe ik ook nog aan, als daartoe gelegenheid is. In Taiji moet je je daar als activist vaak afzijdig van houden, omdat je om het minste of geringste gearresteerd kan worden. In januari van dit jaar ben ik weer naar Japan afgereisd, en toen gebeurde het voor 't eerst dat ik het land niet in mocht. Ik werd gearresteerd en zou gedeporteerd worden. Mijn handen werden geboeid, ik kreeg een touw om m'n middel geknoopt en werd door het vliegveld heen geleid – het was zo'n beschamende ervaring. Ik heb op dat moment besloten om te weigeren mee te werken, want als ik inderdaad gedeporteerd zou zijn, had niemand ooit geweten dat dit gebeurd was. Ik heb om een hoorzitting gevraagd, en het gevolg daarvan was dat ik in een Japanse cel gegooid werd. Daar heb ik negentien dagen gezeten, en gedurende die tijd hebben de dolfijnenslachtingen in Japan heel veel aandacht gekregen – en dat was het doel, ook al was het in die cel echt geen pretje. En een tijdje terug heb ik, met wat anderen, een dolfijnenshow verstoord in het National Aquarium in Baltimore. We zijn gewoon in het publiek gaan zitten en hebben halverwege de show borden omhoog gehouden. Soms is gearresteerd worden de enige manier waarop je de aandacht kan vestigen op een maatschappelijk probleem.

'The Cove', waarin O'Barry de hoofdrol speelde

U speelde de hoofdrol in de documentaire The Cove. Worden er tegenwoordig, door toedoen van die documentaire, minder dolfijnen gevangen en gedood in Japan?
Niet per se – het is een probleem dat van binnenuit moet worden aangepakt en dat is lastig, want de meeste Japanners zijn doodsbang voor de regering. Mensen in Japan zelf hebben The Cove nog nooit gezien; de overheid daar heeft ervoor gezorgd dat de film in Japan online niet te bekijken is. Het idee was om The Cove op de Japanse tv uit te zenden, maar dat is er nooit van gekomen. Maar de film heeft wel heel veel bewustzijn gekweekt bij mensen overal ter wereld, en dat zorgt ervoor dat steeds meer mensen buiten Japan niet meer bereid zijn kaartjes voor dolfijnenshows te kopen. De publieke opinie over dolfijnen en orka's in gevangenschap lijkt langzaamaan aan het veranderen. Verwacht u dat deze hele industrie binnen aanzienlijke tijd in elkaar zal storten?
Dat weet ik niet, daar kan ik echt geen uitspraken over doen. Natuurlijk is dat mijn droom, maar ik denk niet dat ik dat nog zal meemaken. Sowieso zullen dolfinaria wereldwijd hun shows moeten gaan aanpassen, want het publiek begint nu in te zien dat het niet te verantwoorden is dat zulke intelligente dieren de hele dag stomme kunstjes moeten opvoeren. Maar zoals ik al zei, net als bij ieder ander product hangt het af van vraag en aanbod. Als mensen geen kaartjes meer kopen, is het gewoon klaar. Bedankt. Afgelopen dinsdag probeerde Ric O'Barry binnen te komen bij het Dolfinarium in Harderwijk. Hij werd al snel herkend, waarna het Dolfinarium constateerde dat hij een valse naam had gebruikt om binnen te komen. O'Barry werd weggestuurd. Zelf zei hij hierover: "Ze noemen het een dierentuin in plaats van een circus, maar als je de optredens bekijkt, dan is het gewoon een circus. (…) Als het Dolfinarium zo open en eerlijk zou zijn, waarom zetten ze ons er dan uit?" Het Dolfinarium zegt ondertussen te voldoen aan alle wettelijke eisen.