Slikken we straks allemaal modafinil, de ‘pil zonder grenzen’?

Zou je carrière meer glans krijgen als je je echt goed kon concentreren? Die van mij wel. Stel je een werkdag voor zonder afleiding, waarop pauze nemen niet eens in je op komt en je gedachten vlijmscherp zijn, zo lang als je wil – desnoods tot diep in de nacht.

Drugs om te studeren – of om preciezer te zijn, medicijnen op doktersrecept die niet worden gebruikt waarvoor ze zijn voorgeschreven – zijn er al een tijdje. De voor- en de nadelen van elk medicijn zijn bekend. Ritalin bijvoorbeeld, dat door mensen met ADHD en narcolepsie wordt gebruikt, verbetert het concentratievermogen, maar het werkt zeer verslavend. De superfocus kan ook averechts werken: een vriend vertelde me een keer dat hij de dag voor zijn eindexamen per ongeluk zijn hele boekenkast op alfabetische volgorde had gesorteerd en zijn appartement van boven tot onder had schoongemaakt, terwijl hij eigenlijk moest studeren. Dan is er ook nog Adderall, dat je mentale focus vergroot en net als cocaïne als oppepper tijdens een avondje uit gebruikt kan worden. Maar Adderall kan bij langdurig gebruik leiden tot paranoia, angst en ernstige depressies. Een andere vriend van me waarschuwde me voor ethylphenidate, dat lijkt op Ritalin omdat het volgens haar "fucking verschrikkelijk spul [is] dat je het gevoel geeft alsof je zeven hartaanvallen krijgt. Je wordt er verdrietig van, ik wens het mijn ergste vijand niet toe."

Maar er is één pil die wereldwijd aan populariteit wint: de "pil zonder grenzen", modafinil – de enige smartdrug waarvan sinds vorig jaar klinisch bewezen is dat het daadwerkelijk werkt. Het maakt mensen alert, maar is niet zo heftig als de andere middelen. Hoogleraar Barbara Sahakian, die het onderzoek naar modafinil leidt, vertelde me dat ze – hoewel ze nooit iemand adviseert om het te gebruiken totdat we weten wat het op lange termijn met je doet – er een aantal onderzoeken naar heeft gedaan en nog nooit nadelige gevolgen heeft ervaren. Wat de deskundigen betreft is het legaal en in ieder geval op de korte termijn veilig. Kan het slikken van pillen voor een betere concentratie in de nabije toekomst de standaard worden?

De dramatische stijging van het gebruik van modafinil op universiteiten suggereert van wel. Een op de vier studenten in het Verenigd Koninkrijk zegt het wel eens te hebben gebruikt, en Sky News heeft in 2013 een illegale handel in het medicijn op campussen blootgelegd, waarbij studenten het in grote hoeveelheden inkochten om het vervolgens door te verkopen. Dealers vertelden me dat ze zijn verrast door de snelle prijsstijging. "Een paar jaar geleden kon ik de pillen nog voor bijna niks krijgen," zei een van hen. "Vanuit Bombay waren ze spotgoedkoop te krijgen. Nu zijn ze drie of vier keer zo duur."

Het probleem is dat we, ondanks het feit dat we weten dát het werkt, niet weten hoe het werkt. Het spul werd voor het eerst chemisch gemodificeerd in Frankrijk in de jaren zeventig, en in 1998 werd modafinil een geaccepteerd middel tegen narcolepsie en andere slaapstoornissen. Sommige onderzoeken suggereren dat het brein door modafinil hetzelfde wordt beïnvloed als bij het gebruik van stoffen als amfetamines en cocaïne. Hoogleraar Anjan Chatterjee vertelde me dat bij dieren het buitencellige dopamineniveau stijgt – het hormoon dat vrijkomt als we eten of seks hebben. Dit betekent dat het net als andere studiedrugs verslavend kan zijn, maar omdat er geen onderzoeken op de lange termijn lopen, weten we dat nog niet zeker – we weten zelfs niet of het gevaarlijk is of niet. We weten niet wat voor invloed het heeft op mensen met een slechte gezondheid, en of het nog werkt in combinatie met andere medicijnen is eveneens onduidelijk.

"Ik zou graag willen zien dat de overheid kijkt naar hoe verschillende medicijnen op elkaar reageren" vertelde hoogleraar Sahakian me. "Het zou jongeren met depressies of angststoornissen bijvoorbeeld de mogelijkheid kunnen geven om bij hun arts langs te gaan en te zeggen: 'Ik zou dit medicijn graag willen gebruiken, maar je weet dat ik al een ander medicijn gebruik. Is het veilig voor mij om dit te gebruiken?' Dan kan de arts je ook zorgvuldiger behandelen."

Aan de andere kant weten we ook niet hoe briljant het medicijn zou kunnen zijn. "Ik heb modafinil eerder gebruikt als een toevoeging op de medicatie van mensen met schizofrenie, om te proberen om hun cognitieve functie te verbeteren, voor als ze weer gaan werken of naar school gaan," legde Sahakian uit. "Ik denk dat het een cognitief bevorderend medicijnen kan zijn voor mensen met diverse psychische problemen."

Ik wilde kijken of modafinil voor mij zou werken, dus ik regelde via een vriend wat pillen. Door op het internet te zoeken wat potentiele kopers kunnen verwachten, vond ik een website die veertig pillen van 200mg voor bijna 66 euro aanbiedt, wat zeer redelijk klinkt – voor 1,65 euro per stuk heb je je dagelijkse pil, genoeg om je door een hele tentamenperiode heen te slepen.

Deze website adviseert beginners om 100 mg te nemen (een halve pil) dus ik brak er eentje doormidden en nam hem om kwart voor elf 's ochtends. Om half twaalf voelde ik nog niets, dus nam ik het andere helftje. Tegen twaalven begon ik de effecten te voelen: het was alsof ik een hele sterke kop koffie aan het drinken was, maar dan zonder het scherpe randje. Ik besefte dat ik niks anders wilde doen dan dit artikel schrijven. Ik moest eigenlijk een vriend bellen tijdens de lunch en ik was daar erg geïrriteerd over. Ik zie zeker hoe dit goed kan werken als je een essay moet schrijven en als je al het onderzoek al voor je neus hebt liggen. Andere effecten: normaal gesproken ben ik om een uur of een in staat om iemands arm op te eten, maar ik was mijn eetlust volledig kwijt. Mijn mond voelde aan als een zak zaagsel, hoeveel water ik ook dronk. Ik had de hele dag nog geen cafeïne gedronken en had het ook niet nodig – het kwam niet eens in me op dat ik het nodig had, wat ongewoon is, want het is normaal gesproken een essentieel onderdeel van mijn dagelijkse routine. Later vroeg een collega me of ik een artikel van iemand anders online wilde zetten, en ik kan me niet meer herinneren wanneer ik voor het laatst zo geïrriteerd was. Ik besefte dat ik naar het scherm aan het grommen was.

Toch voelde ik me – naast een onverdraagzame trut – vooral gelukkig. Ik haalde meer plezier uit het in elkaar zetten van een stuk dan normaal. Volgens Dr. Scott Vrecko kan modafinil, hoewel het het vermogen van de gebruiker om informatie te ontvangen, onthouden en verwerken misschien niet vergroot, wel een positief effect hebben op het humeur van de gebruiker tijdens het uitvoeren van deze taken. Vrecko bracht een paar weken door op een Amerikaanse universiteit en tekende daar de ervaringen op van studenten die Adderall gebruikten. Veel van hen zeiden dat ze het idee hadden dat ze beter werden in het uitvoeren van hun bezigheden – zelfs voordat ze daaraan begonnen.

Terwijl ik aan het typen was, kon ik geen enkele reden bedenken om geen modafinil te nemen op werk. Ik was aan het ploeteren op mijn artikel en voelde nul keer de behoefte om me door sites als Facebook of Twitter te laten afleiden. De enige directe nadelen waren a) ik werd er enorm geil van, wat niet ideaal is als je op je werk bent, en b) ik kreeg vanaf een uur of drie 's middags een bonzende hoofdpijn die pas de volgende dag weer wegtrok.

Nu steeds meer studenten dit medicijn gebruiken, zullen universiteiten het onderwerp meer moeten bespreken dan ze nu doen. Een universiteitsarts uit Bristol sprak eerder dit jaar al over de opkomst van modafinil, en claimde studenten in zijn praktijk te hebben gehad die door overmatig gebruik last hadden bijwerkingen als "nervositeit, angsten en stress". Universiteiten hebben overduidelijk door wat er speelt, maar treden nog niet naar buiten met officiële standpunten over dit onderwerp. Een woordvoerder van de universiteit van Bristol vertelde me: "Ritalin is volgens onze regels illegaal, tenzij het op recept via een arts verkregen is. Modafinil is daarentegen legaal, ondanks het feit dat het alleen op recept verkrijgbaar is. Een student die dit middel neemt overtreedt de academische regels dus niet. De woordvoerder maakte wel duidelijk dat als het gebruik uit de hand loopt de universiteit een verbod kan overwegen. Een woordvoerder van de universiteit van Oxford zei: "Als 'breindoping' een specifiek probleem is op onze universiteit, moet het bewijs daarvoor nog boven tafel komen. We raden onze studenten ten zeerste aan geen medicijnen te gebruiken die hen niet zijn voorgeschreven, aangezien dit gezondheidsrisico's met zich mee kan brengen." Andere universiteiten kozen ervoor om niet te reageren, wat impliceert dat ze hun kop in het zand steken of dat ze niet geassocieerd willen worden met het medicijn, ook niet terloops.

Die benadering creëert, weinig verrassend, een eigen probleem. "Indirecte onderdrukking is een groot probleem als je doping neemt," legde
professor Sahakian it. "Sommige studenten vertelden me dat ze niet per se drugs wilden gebruiken, maar dat ze zich onder druk gezet voelen door andere studenten die het wel doen, omdat ze bang zijn dat ze het tempo van de rest niet kunnen bijbenen. Een collega heeft een enquête gehouden onder 1.400 mensen over de hele wereld; één op de vijf mensen gebruikte een vorm van breindoping. Hij stelde verschillende vragen als: 'Denk je dat het toegestaan zou moeten zijn voor gezonde kinderen om dit soort smartdrugs te nemen?' mensen antwoorden ontkennend. Daarna vroeg hij: 'Als je erachter zou komen dat andere kinderen op de school van je kind dit soort drugs zouden gebruiken, zou je ze dan aan je kind geven?' Toen zei een behoorlijk aantal mensen opeens 'ja.'"

Dat je tijdens je studie drie jaar lang dit soort middelen gebruikt is tot daar aan toe, maar wat als modafinil al tijdens het basisonderwijs wordt gebruikt, of op de alledaagse werkvloer? Als ik zou weten dat andere journalisten deze drug zouden nemen en daardoor geweldige artikelen schrijven, dan zou ik het ook elke dag gaan nemen. Een wereld waarin kantoorslaven drugs naar binnen werken klinkt afgrijselijk – maar tegelijkertijd ook bekend. We drinken massaal koffie en thee om de dag door te komen. De meeneembeker koffie staat bijna symbool voor productiviteit. Maar dat betekent nog steeds niet dat iedereen koffie drinkt – velen kiezen ervoor het niet te doen.

Volgens Sahakian is modafinil in sommige branches al de standaard. Ze kent professoren die het nemen om hun essays af te maken of om een college te geven als ze moe zijn. Toerende muzikanten nemen ook modafinil om wakker te worden als hun biologische klok op hol is geslagen. "Soldaten gebruiken het al een hele tijd," legde ze me uit. "Men moest ze wakker en alert weten te houden, vooral wanneer ze een lange vlucht hadden en een vliegtuig moesten besturen of op het slagveld een lange periode alert moesten blijven." Hoewel het verre van ideaal klinkt om piloten met behulp van chemicaliën wakker te houden, is Sahakian niet tegen het gebruik van modafinil. "Er zijn momenten waarop de veiligheid van mensen afhangt van het feit of iemand alert is – een dokter die nachtdiensten draait of een buschauffeur die kinderen naar huis rijdt," zegt ze. "Een paar jaar geleden was er een incident waarbij een buschauffeur in slaap was gevallen. De bus verongelukte en veel kinderen kwamen om. Als deze persoon modafinil had genomen was dit misschien niet gebeurd. Veel mensen zullen zeggen: 'Nou, deze mensen moeten gewoon op tijd naar bed,' maar als je nachtdiensten draait is het soms moeilijk om overdag goed te slapen, vooral als je het niet altijd doet. Artsen draaien voortdurend verschillende diensten. Je weet ook niet of de slaap die iemand krijgt wel kwalitatief is. Zelfs gezonde mensen presteren niet altijd op hun best, als gevolg van stress of externe druk."

Ethisch gezien klinkt het logisch. Ik als kantoorslaaf – die nu een artikel schrijft, een klassiek voorbeeld – heb niet te maken met zaken over leven en dood, en in onze competitieve, op kennis gebaseerde samenleving zien we juist op kantoren een toename van het gebruik van modafinil. Professor Chatterjee stelt ten slotte de vraag: zelfs al is modafinil onschuldig en onschadelijk op lange termijn, waarom zouden we het steeds meer gebruiken, waar gaat dit naartoe? En nog belangrijker: zullen we het fijn vinden op die plek waar we ons straks bevinden?