Spanje loopt hopeloos achter in het opvangen van vluchtelingen

Afgelopen herfst doopte Barcelona zichzelf tot "vluchtelingenstad", en werden er met trots plannen gepresenteerd om Spanje te helpen met het waarmaken van de belofte die het land aan de Europese Unie had gedaan: het opnemen van 9.323 vluchtelingen binnen twee jaar. Het plan – waarvan maatschappelijke programma's, adviesbureaus, educatie en huisvesting voor vluchtelingen deel zouden moeten gaan uitmaken – was bedoeld om Spanje te laten bijdragen aan een snelle oplossing van de wereldwijde vluchtelingencrisis.

Maar meer dan een jaar later heeft Spanje pas 394 van de geplande 9.323 vluchtelingen opgenomen, aldus de Europese Commissie. Dat bedroevend lage aantal heeft maakt ambtenaren in Barcelona woedend, omdat zij zeggen voorbereid te zijn op de instroom.

"Slechts vier procent van de geplande vluchtelingen zijn het land binnengekomen, dus we hebben nog een jaar om 96 procent van de doelstelling te halen," zegt Ignaso Calbo, de coördinator van het Barcelonese vluchtelingenplan. "Dat is onmogelijk en het is een schande.

Volgens Calbo heeft Barcelona een netwerk van Spaanse steden opgezet die de opvang van de vluchtelingen regelen, maar pas deze maand hebben vertegenwoordigers van de steden met de VN-vluchtelingenorganisatie over het probleem gesproken. Barcelona heeft met andere steden in Europa samengewerkt om druk uit te oefenen op hun landen om vluchtelingen te accepteren. Volgens Calbo zijn de details van de gesprekken echter nog steeds geheim.

"Het gaat erom dat we aan de kant van de mensenrechten staan," verzekert Calbo. Volgens hem heeft Barcelona gemeentegeld gebruikt om te betalen voor voorzieningen voor vluchtelingen, zoals huisvesting en maatschappelijke programma's. De verantwoordelijkheid voor die voorzieningen ligt eigenlijk bij de federale overheid. Maar Barcelona kan weinig doen zonder medewerking van de regering in Madrid, die gaat over de toelating van vluchtelingen.

"We hebben geen politieke macht en we weten niet hoeveel mensen deze kant opkomen, of hoeveel we in ze moeten investeren," zegt Calbo. Hij zegt dat een vertegenwoordiger van de Spaanse overheid was uitgenodigd voor een ontmoeting met een UNHCR-delegatie, maar dat die uitnodiging werd afgeslagen. "Het probleem is dat we geen goede verstandhouding met de federale overheid hebben. We vragen om afspraken, maar ze reageren niet."

Politieke analisten vertelden me het Spaanse verzet tegenover de komst van vluchtelingen niet verrassend is, aangezien het land al bijna een jaar een tijdelijke premier heeft. Tot nu toe heeft geen enkele kandidaat een meerderheid van stemmen behaald. Daarnaast is de Spaanse economie nog steeds aan het herstellen van een diepe crisis.

"Spanje is heel terughoudend geweest en is niet ingegaan op het quota dat is vastgesteld in het EU-plan, omdat de vraag over het leiderschap nog steeds niet is beantwoord." Dat zegt Jaime Pastor, hoogleraar Politicologie aan de Universiteit van Madrid. "De Spaanse steden verenigen zich om de verdeling van vluchtelingen te coördineren, maar het probleem is dat alleen de staat de instroom van vluchtelingen kan reguleren."

Een vertegenwoordiger van de Spaanse federale overheid reageerde niet op mijn vragen over het overplaatsen van vluchtelingen. Wel benadrukte hij wederom dat individuele landen geen controle hebben over het proces.

"Alleen de centrale overheid heeft de autoriteit als het gaat om migratie, omdat het een internationaal probleem is. De regionale overheid kan pas iets doen voor vluchtelingen zodra ze zijn verwelkomd door de landelijke overheid," zegt Paloma Marinez Aldama, persvoorlichter voor de ambassade van Spanje in de Verenigde Staten. Spanje heeft echter geen totale bevoegdheid. Het is juridisch gebonden aan het besluit van de Europese Commissie om over circa een jaar 9.323 vluchtelingen in Spanje te huisvesten.

"De EU-leden zijn het eens geworden over het aantal vluchtelingen en de manier waarop ze verdeeld worden, dus dit is een bindende wet," vertelde de persvoorlichtster van de commissie over de telefoon. Ze wilde echter niet speculeren wat de gevolgen zouden zijn als Spanje of andere EU-staten hun beloftes volgend jaar niet zouden waarmaken. "Al bij al hebben de lidstaten hun vluchtelingen niet zo snel opgevangen als we hadden verwacht. We doen hier elke maand verslag over en roepen lidstaten constant op om het proces te versnellen."

Terwijl Spanje van alle kanten onder druk wordt gezet om de grenzen open te stellen voor meer vluchtelingen, waarschuwen experts dat de staat ook de vluchtelingen moeten ondersteunen die al in het land zijn gearriveerd. Pere Serra, secretaris van Asil.cat, een netwerk van meerdere vluchtelingenorganisaties in de Spaanse regio Catalonië (waar Barcelona in ligt) zegt dat Spanje onvoldoende geld geeft aan de non-profit-organisaties die onder Asil.cat vallen.

"Van 2012 tot 2015 gingen we van 2.500 vluchtelingen naar 16.000," aldus Serra, verwijzend naar het aantal asielaanvragen. "In Barcelona waren er niet genoeg bedden. Op een bepaald moment hadden we 28 bedden voor 800 of 900 mensen."

Toen ik een vluchtelingenkamp bezocht in Barcelona, uitten bewoners gemengde gevoelens over hun ervaringen in Spanje. Een stel uit Venezuela, dat een vlucht had geboekt naar Barcelona toen in hun land het geweld losbarstte, vertelde me dat ze naar Spanje waren gekomen vanwege de taal, maar al snel gefrustreerd raakten over het gebrek aan kansen en de slepende asielprocedures.

"Een advocaat vertelde ons dat we drie of vier jaar moesten wachten voordat het hof onze zaak zou behandelen," vertelde de vrouw, die liever anoniem wil blijven. Andere asielzoekers, uit Oekraïne en Irak, zeiden dat ze niet zeker waren of ze in Spanje wilden blijven.

Volgens Serra was Barcelona niet zo goed voorbereid als de stad beweerde, maar wordt de vluchtelingendiscussie ingezet in de strijd om onafhankelijkheid voor Catalonië. In Catalonië, dat al lang vecht voor afscheiding van Spanje, wordt volgend jaar september een referendum georganiseerd over onafhankelijkheid.

Calbo en Pastor menen allebei dat het probleem niet bij Catalonië ligt, maar dat het gaat om het naleven van mensenrechten door zowel Catalonië als Spanje.

"Dit beleid richt zich absoluut op mensenrechten," zegt Calbo. "We hebben altijd gezegd dat het beleid van de stad is, en geen partijbeleid. Daarom zijn alle punten van het plan ook goedgekeurd door elke partij, en daarom praat ik ook constant met andere steden."

Pastor zegt dat het probleem niet gaat over onafhankelijkheid. In plaats daarvan, zegt hij, "Staan de mensen uit Spanje voor een beleid waarin we vluchtelingen verwelkomen."