Tieners gebruiken Instagram-hashtags om zelfmoord te verheerlijken

Ana, Annie, Bella, Deb, Mia, Perry, Sue en Sophie zijn geen meisjes. Het zijn afkortingen voor psychische problemen en eetstoornissen die gebruikt worden door tieners op Instagram. De afkortingen gebruiken ze om persoonlijke verhalen met elkaar te delen. Ana staat bijvoorbeeld voor 'anorexia,' Annie betekent 'angststoornis' en Bella 'borderline.' Er is nog een andere hashtag die de afgelopen maanden vaak voorbij komt op social media: #Sue voor 'suicide'.

Ana's (anorexia) en Mia's (boulimia) lijken vooral op internetfora en in WhatsApp-groepen op te duiken, maar Sue is voornamelijk verbonden met Instagram. In plaats van te vechten tegen hun depressie hebben deze tienermeisjes hun stoornis deel van hun identiteit gemaakt.

Volgens jeugdwerker Patrizia Castelli is "de oneindige stroom aan informatie, en de ontelbare manieren om internet te gebruiken, een groot probleem voor mensen met zulke aandoeningen." Dit wordt onderschreven door een veelvoud aan studies die onderzocht hebben welke gevaren en risico's kleven aan het deelnemen aan een online community.

Het personifiëren van hun ziekte brengt niet alleen jonge vrouwen bij elkaar, maar verheerlijkt het ook. Alleen bij lotgenoten krijgen deze meisje een gevoel van verbondenheid. Plotseling wordt hun afgezonderde positie van de wereld gerespecteerd; in hun hoofd zijn de tieners niet ziek – ze zijn speciaal.

Wanner je zoekt naar #sue op Instagram vind je ontelbare posts die gerelateerd zijn aan zelfmoord – en Instagram is zich bewust van het probleem. Als je #sue intypt in het zoekveld, word je geconfronteerd met de waarschuwing: "Wees gewaarschuwd; deze posts kunnen schokkende inhoud bevatten. Klik hier voor informatie en psychische hulp bij zelfmoordneigingen en zelfverminking." Als je op de link klikt, kom je op de website Befrienders Worldwide, een organisatie die zelfmoorden probeert te voorkomen.

In het begin van december 2015 gingen er foto's rond op Duitstalige instagramaccounts van jonge Sue's met het woord 'angel' op hun polsen geschreven, onder de hashtag #respektvorsuizidengeln (#respectvoorzelfmoordengelen). Blijkbaar had een instagrammer een hashtag bedacht om eer te bewijzen aan alle Sue's die zelfmoord hadden gepleegd.

Frank Köhlein, een jonge psychiater aan de Universiteitskliniek in Basel, vertelt over de gevaren van zulke bewegingen: "Jonge mensen die van zichzelf al breekbaar zijn en misschien al geëxperimenteerd hebben met automutilatie kunnen ontzettend gestimuleerd worden door dit soort dingen en aangemoedigd worden om weer in zichzelf te snijden. Wanneer automutilatie verheerlijkt wordt, of – zoals in dit geval – bijna in een religieuze context wordt gebruikt, waardoor het een positieve connotatie krijgt, wordt het risico helemaal hoog."

Toen ik de psychologische hulplijn voor jongeren in Zurich belde (waar ik ook vandaan kom) en vroeg naar dit probleem, kreeg ik te horen dat zij nog nooit gehoord hadden van de hashtag 'Sue'. Dat legt het probleem van online communities bloot; het is moeilijk om de verborgen boodschappen en de hoeveelheid aan berichten in kaart te brengen, waardoor het lastig is om een effectieve manier te ontwikkelen om actie te ondernemen.

Mind, een psychische gezondheidsorganisatie in het Verenigde Koninkrijk, is wel bewust van het probleem. "We weten dat veel mensen online fora behulpzaam vinden, helemaal wanneer ze niet de mogelijkheid hebben om hun problemen te delen met vrienden, of als ze een zwak sociaal netwerk hebben. We moedigen deze mensen aan om online ondersteuningsnetwerken zoals de website Elefriends van Minds te bezoeken, waar mensen kunnen praten over hun problemen met anderen die vergelijkbare ervaringen hebben meegemaakt, en waar ze kunnen praten over mogelijke oplossingen," zegt Eve Critchley, manager van digitale gemeenschappen bij Mind.

Natuurlijk is de verering van psychologische crises de kern van het fenomeen. Ik kwam het engelsymbool voor het eerst tegen in een pro-Ana WhatsApp-chat die ik geïnfiltreerd had voor een eerder artikel. De leden van de groep vertelden me dat ze geloofden dat ze engelen waren geweest in een vorig leven. Blijkbaar waren hun schouderbladen de plek waar hun vleugels ooit zaten – hoe puntiger en magerder de schouderbladen, hoe dichterbij iemand was om weer een engel te worden. Anorexia Nervosa heeft het hoogste sterftecijfer van alle psychische problemen onder adolescenten. Ongeveer twintig tot veertig procent van deze sterfgevallen is het gevolg van zelfmoord. In mijn poging om hun realiteit te begrijpen sprak ik met een Sue, die graag anoniem wilde blijven – laten we haar Leandra noemen.

Leandra legde me uit wat #respectforsuideangels betekent: "In onze ogen wordt iedereen die zelfmoord pleegt een engel. Als je hele leven een hel was verdien je een plekje in de hemel. Wij zijn jaloers op meisjes die het lef hadden om te doen wat wij allemaal willen, en we respecteren ze voor hun jarenlange strijd voordat ze er een einde aan maakten."

Het heeft veel overeenkomsten met een sekte. Volgens Susanne Schaal van het Zwitserse kantoor voor Sektezaken is "het de interne logica die ervoor zorgt dat de realiteit wordt geblokkeerd," en dat maakt het een sekte. "Deze Sue's hebben een soort ideologische structuur gecreëerd waarin jonge mensen die zelfmoord gepleegd hebben engelen worden genoemd. Hun 'moedige daad' wordt geliefd en ze worden 'geëerd' door het woord 'angel' over hun pols te krabbelen."

Maar Schaaf ziet hier ook een ander gevaarlijk patroon: "Zelfmoord wordt gezien als een bevrijding. We classificeren deze beweging niet als een religieus fenomeen, maar plaatjes die gebruikt worden in een ideologische context zijn een instrument ter versterking en rechtvaardiging, en dienen ter promotie van deze gedachten, gevoelens en acties van de jonge mensen. Het concept staat in dienst van de groep, maar schaadt de individuele leden.

Voor Leandra is "het deel uitmaken van deze groep fantastisch. Je voelt je begrepen. Iedereen heeft dezelfde, of op zijn minst vergelijkbare problemen – niemand wordt veroordeeld omdat iedereen weet hoe het is om veroordeeld te worden. Niemand hoeft zich anders voor te doen. Je wordt geaccepteerd zoals je bent."

De angst om veroordeeld te worden is een van de belangrijkste redenen waarom tieners die aan mentale ziektes leiden niet op iemand anders durven te vertrouwen. In plaats van dat ze de hulp krijgen die ze nodig hebben, stuiten veel Sue's in hun omgeving op onbegrip en wrok. Ironisch gezien zoeken ze in de vermoedelijke anonimiteit van het web naar stabiliteit.

Frank Köhnlein geeft ook aan dat deze tieners niet verweten moet worden dat ze aandachtstrekkers zijn. "Zelfs wanneer het erop lijkt dat iemand 'alleen' aandacht verlangt, is het de moeite waard om de persoon beter te bekijken. Uiteindelijk zijn we namelijk allemaal in zekere zin op zoek naar aandacht. De vraag is: Waarom kiest iemand voor zoveel zelfdestructie om het te kunnen krijgen?"

Als je je zorgen maakt om iemand die je kent, is het belangrijk te voorkomen dat je diegene veroordeeld en dat je juist op zoek gaat naar een dialoog: "Zulk gedrag moet altijd benoemd worden," zegt Köhnlein. "Als ze ontwijkend antwoorden, en je hebt een reden om je zorgen te maken – bijvoorbeeld wanneer je kind andere tekenen van depressie vertoont – raad ik aan om een expert te bezoeken: een kinderarts, een kind- of jeugdpsychiater of een psycholoog."

Eve Critchley van Mind zegt daarover: "Ik wil mensen aansporen om zich bewust te zijn van hun gevoelens als ze online zijn en, als ze zich waardeloos voelen, hun computer of telefoon even links te laten liggen. We willen mensen ook vragen om te overwegen of de dingen die ze online posten een trigger kunnen zijn voor andere mensen, of dat ze anders een waarschuwing toevoegen zodat anderen een geïnformeerde keuze kunnen maken of zij de content willen zien of niet.

Als je je zorgen maakt over je psychische gezondheid, of die van iemand anders, neem dan contact op met je huisarts.