Van wiet word je niet zomaar schizofreen

De hele week staat VICE in het teken van psychische gezondheid onder jongeren, en proberen we een licht te schijnen op een aantal van de belangrijkste kwesties die daarbij komen kijken.

Mijn oudste broer kreeg in 1995 de diagnose schizofrenie. Dat was destijds niet alleen een medische constatering, het leek ook te betekenen dat zijn leven zo ongeveer voorbij was. Schizofrenie werd gezien als een ziekte waarbij je de rest van je leven last hebt van een serie psychoses, waarin je werkelijkheid en fantasie moeilijk kan scheiden en uiteindelijk in een spiraal terechtkomt die leidt tot de straat, de dood of een inrichting.

Van verschillende kanten kreeg ik toen te horen dat het misschien ook niet heel verbazend was dat het gebeurd was, want hij blowde in die tijd veel. En, zoals de moeder van een vriendje van mij toen bijvoorbeeld stellig zei: van blowen kun je kun je schizofreen worden. Ze was kinderpsycholoog, dus ze leek het te kunnen weten. Daar stond ze niet alleen in – nu nog steeds wordt het idee dat je van cannabis schizofrenie kan krijgen breed gedragen.

Mijn broer kwam erbovenop – hij kon weer functioneren, haalde zelfs een master en een PhD dankzij een combinatie van goede zorg, medicijnen die aansloegen, en minderen met drank en drugs. Nu wijt hij zijn psychotische periodes vooral aan een biologische gevoeligheid voor psychoses en aan intensief blowen in een turbulente tijd in zijn leven.

Er blijkt eigenlijk geen goede definitie te bestaan van wat schizofrenie nou zoveel anders maakt dan een korte psychotische aanval. De term leek vooral gebruikt te worden voor de mensen die het langst en zwaarst last hadden van psychoses. Het enige verschil waar de Maastrichtse hoogleraar Jim van Os recentelijk op uit kwam was dat de ene kort duurt en de ander lang. En als dat het enige verschil is, dan kan dat stigmatiserende label 'schizofrenie' volgens hem sowieso de prullenbak in. Hij richtte daarom de stichting "Schizofrenie Bestaat Niet" op, waarbij hij opmerkt dat psychosegevoeligheid wél bestaat.

Wat hij daarmee wil aangeven is dat psychoses geen 'ziekte' zijn, zoals een griepje of een longontsteking. Je loopt ze niet op, je wordt met een bepaalde gevoeligheid geboren. Een van de professoren die hebben meegewerkt aan de DSM, het in het Westen belangrijkste boek over psychische aandoeningen, omschreef het op de Huffington Post als volgt: "De term 'schizofrenie' is een opsomming van ervaringen en gedrag dat vaker terugkomt. De term legt ze alleen totaal niet uit, en uiteindelijk blijkt dat er honderden verschillende oorzaken aan ten grondslag liggen en tientallen verschillende behandelingen. 'Schizofrenie' is gewoon geen ziekte."

Het idee dat we van schizofrenie hebben lijkt dus al niet te kloppen, maar waar komt de connectie met blowen dan vandaan? Het is wel zo dat mensen die voor het eerst last hebben van een psychose en zich melden bij zorginstanties, veel vaker dan gemiddeld blijken te blowen. Als je daar niet zorgvuldig naar kijkt, zou je kunnen concluderen: psychoten blowen veel → wiet veroorzaakt psychoses.

Maar dat klopt niet. Als blowen psychoses zou veroorzaken, dan zouden in landen waar veel geblowd wordt meer mensen last hebben van psychoses, maar daar is volgens onderzoek uit Australië en het Verenigd Koninkrijk niks van waar. Trends op het gebied van cannabisgebruik hebben geen effect op hoeveel mensen psychotisch worden, en ook als een generatie meer ging blowen, steeg de hoeveelheid mensen die zich met een psychose bij zorginstellingen meldden niet.

Maar er is nog geen definitief antwoord op waarom het wel zo is dat mensen met psychoses vaker cannabis gebruiken. Een eerste mogelijkheid is dat mensen met psychoses genetisch gezien meer op hebben met een middel als cannabis, dat je hersens in vuur en vlam zet in plaats van verdooft, zoals alcohol doet. Een tweede verklaring is dat mensen die last krijgen van de eerste psychotische verschijnselen ze niet als dusdanig herkennen, en blowen goed aansluit op hun gemoedstoestand op dat moment. Zo wordt het een vorm van zelfmedicatie.

Voor mijn broer gold dat in ieder geval wel. "Het was gewoon een antistressmiddel toen ik net was gaan studeren, een tijd waarin er van alles veranderde in m'n leven," zegt hij nu. Hij heeft het nu liever over 'een lange cannabispsychose' dan over schizofrenie.

"Blowen is een verleidelijk alternatief voor hard werken en hard studeren. Dus ik koos ervoor om op die manier mijn stress te reguleren." Hij wist op dat moment nog niet dat hij gevoelig was voor het krijgen van psychoses. En hij is het tot op de dag van vandaag, dus hij moet er mee blijven oppassen.

Verschillende onderzoeken hebben in het verleden al eens naar hersenactiviteit gekeken, en daaruit kwam dat het gebruik van THC gebieden in de hersenen doet oplichten op eenzelfde manier als dat een psychose dat doet. Dat betekent niet dat het gebruik van THC hetzelfde is als een psychose opwekken, maar wel dat de symptomen zich afspelen op dezelfde afdeling van je hersenen.

Wat dat in de praktijk betekent: misschien dat je wel eens hebt zitten blowen en een gedachte had waarvan je echt dacht dat die zo vet was, dat de hele wereld 'm zou moeten horen. Vaak realiseer je je de volgende ochtend pas dat je idee an sich misschien best leuk was, maar niet zo briljant als je op dat moment dacht.

Als je last hebt van een psychose heb je veel vaker ideeën die weinig te maken hebben met de werkelijkheid: paranoia, angst, waandenkbeelden, of de gedachte dat je eigen ideeën ontzettend bijzonder zijn. THC wakkert dat vuur nog verder aan. Als je de volgende ochtend wakker wordt en de THC is uitgewerkt maar de psychose niet, dan blijf je die waanbeelden houden. De gedachte dat je vriendin niet meer te vertrouwen is en de overheid achter je aanzit, blijft sluimeren. En als je met die gevoeligheid weer gaat blowen, dan laait het vuur weer tot grote hoogtes op.

Maar er zit meer in cannabis dan alleen maar THC. De bekendste cannabidoïde – de werkzame stoffen in cannabis – naast THC is cannabidiol, afgekort als CBD. En onderzoek in Utrecht en Duitsland heeft recent laten zien dat CBD nu juist een remmende werking lijkt te hebben op die waandenkbeelden en angsten.

Matthijs Bossong is onderzoeker in Utrecht en kijkt naar de invloed van cannabis op mensen. Hij vertelde me dat CBD positieve resultaten laat zien in de bestrijding van psychoses: "Maar we staan nog echt aan het begin. Wat cannabidoïden voor mensen kunnen doen is pas begin jaren negentig ontdekt, en er wordt de komende jaren veel meer duidelijk."

Er wordt pas sinds kort onderzoek gedaan naar het effect van CBD op mensen die last hebben van psychoses, legt Bossong uit. Dat onderzoek wordt gedaan door Marcus Leweke, professor aan de Universiteit van Mannheim. Hij was de eerste dokter die een groep patiënten met last van psychoses CBD heeft gegeven om te zien wat het effect was.

De voorlopige conclusie volgens Leweke: "Van de 42 patiënten die meededen aan het onderzoek kreeg de helft CBD, de andere helft een regulier antipsychoticum. Het resultaat was dat CBD net zo effectief leek als het andere middel, maar met minder bijwerkingen." De vraag van de studie was niet of CBD het nieuwe wondermiddel tegen psychoses is – zo snel werkt medische wetenschap gewoon niet – maar de voorzichtige conclusie was wel dat toekomstig onderzoek naar cannabis om psychoses te bestrijden het geld zeker waar kan zijn.

Het lijkt er op dat de mythe dat schizofrenie uit het niets ontstaat door cannabisgebruik, voortkomt uit het verkeerdom onderzoeken van het middel. Wie mensen met psychoses onderzoekt, zal inderdaad zien dat cannabisgebruik binnen die groep vaker voorkomt. Maar 'van blowen word je gek' is een omkering van de werkelijkheid, die wel steeds wordt onderzocht zonder dat er de afgelopen vijftien jaar echt een nieuwe conclusie uitgekomen is.

Toch bestaat er zeker zoiets als psychosegevoeligheid, en is enige waakzaamheid voor elke gebruiker dus wel op z'n plaats – zeker als psychische problemen zich in je familie voordoen. Vanwege mijn broer heb ik me jarenlang verre van wiet gehouden, maar toen ik volwassen was en geestelijk gezond bleef, durfde ik het weer eens aan om eens een hijsje te nemen. En nog een. Ik heb het geluk dat dat vuur in mijn hoofd alleen aan de THC te danken is.

Als jij of iemand in je omgeving worstelt met depressie, suïcidale gedachten, of andere psychische problemen, neem dan contact op met Stichting Korrelatie op 0900 1450, of kijk op korrelatie.nl.

Lees meer artikelen over geestelijke gezondheid op onze themapagina.