Vrijwilligers in Griekenland bereiden zich voor op een nieuwe golf van migranten

De ogen van Nikos Flippidis zijn bloeddoorlopen wanneer hij in een zilveren jeep zit op een warme juninacht, en de kust voor het Griekse eiland Lesbos afspeurt. Hij is een van de zoek- en reddingsvrijwilligers van de ngo Emergency Response Centre International (ERCI), en hij heeft nachtdienst. Hij speurt de zee af voor migrantenboten die op weg zijn naar Lesbos vanuit het westen van Turkije.

Volgens het vluchtelingenagentschap van de VN komen er nog maar rond een dozijn vluchtelingen per dag aan in Griekenland sinds de Europese Unie en Turkije in maart een deal sloten om naar schatting honderdduizend vluchtelingen in Izmir ervan te weerhouden de Egeïsche Zee over te steken. Voordat deze overeenkomst werd gesloten, kwamen er tot tweeduizend vluchtelingen per dag aan in Griekenland. Toch blijven Flippidis en de ngo waarvoor hij werkt de oostelijke kust van Lesbos rond de klok in de gaten houden, en bereiden ze zich voor op een nieuwe vluchtelingengolf deze zomer. In de zeven maanden dat de ngo actief is, heeft de groep meer dan dertigduizend migranten naar de Griekse kust begeleid.

"Het kan elk moment weer veranderen, en als dat gebeurt, zullen wij hier zijn," vertelde Flippidis aan VICE. Hij had het over de overvolle migrantenboten die regelmatig kapseizen; ongelukken die tot veel doden hebben geleid sinds de vluchtelingencrisis begon.

Het vertrouwen in de deal tussen de EU en Turkije neemt af door nieuwe spanningen die zijn ontstaan tussen de twee. De Turkse overheid is niet blij met de vertraging in de afschaffing van de visumplicht voor Turkse burgers die naar Europa reizen, wat onderdeel was van de overeenkomst, en met de recente erkenning door Duitsland van de Turkse genocide in Armenië.

De Turkse president Recep Tayyip Erdoğan heeft herhaaldelijk gewaarschuwd dat Turkije zich niet langer aan de deal zal houden als de visumplicht niet snel wordt afgeschaft. Zijn retoriek escaleerde op 22 juni, toen hij voor het eerst dreigde om de toetreding van Turkije tot de EU dan maar helemaal af te blazen. "We kunnen het volk om hun mening vragen, net als de Britten dat doen", zei Erdogan tijdens een toespraak in Istanbul. "Moeten we de onderhandelingen met de Europese Unie doorzetten of beëindigen? Als de mensen dan voor 'doorgaan' kiezen, gaan we door."

Voormalig Europees directeur van het International Rescue Committee (IRC) Kirpatrick Day ziet deze mogelijke uitkomst als een "nachtmerriescenario, als er visumafschaffing komt voor de Turken, of dit niet binnen het tijdsframe dat de Turken voor ogen hebben gebeurt," zei hij tegen VICE. "Ik denk dat er gegronde redenen zijn om een significante stijging in het aantal vluchtelingen dat de oversteek maakt van Turkije naar Griekenland te verwachten."

Terwijl de vluchtelingen in de Turkse provincie Izmir in onzekerheid afwachten, hebben veel van hen werk gevonden in de landbouw, waar ze rond de 45 Turkse lira (14 euro) per dag verdienen en in vervallen schuurtjes wonen zonder voorzieningen. "Ze wachten allemaal op iets," zegt directeur van de Izmir Universiteit Kayhan Erciyes. "Ze weten alleen niet wat dat iets is."

Met steun van een aantal private donateurs van de Radcliffe Foundation – een Canadese filantropische organisatie die werd opgezet door de miljardair Frank Giustra – en een deel van zijn eigen geld deelt Erciyes elke maand voedselrantsoenen uit aan een aantal van de migranten die er het slechtst aan toe zijn.

Een uiteenvallen van de deal tussen de EU en Turkije en de daaropvolgende instroom van migranten kan rampzalige gevolgen hebben. Onder experts op het gebied van de vluchtelingencrisis is de consensus dat de Balkanroute waarschijnlijk nooit meer open gaat, wat betekent dat als de deal niet doorgaat, Griekenland daar de volledige impact van zal moeten dragen, bovenop de 55 duizend vluchtelingen die al in het land zijn.

Op 19 april gaf Europa 83 miljoen euro aan ngo's in Griekenland om met de crisis te helpen, maar hulpverleners zoals Kirpatrick Day van het IRC zijn bang dat dit niet genoeg is, vooral niet als er een nieuwe migratiegolf aan komt. "Aanvullende fondsen zullen nodig zijn, en die moeten zo snel mogelijk toebedeeld worden," zei Day.

Als de visumplicht wordt afgeschaft voor Turkije, zou dat een massamigratie naar het Schengengebied kunnen veroorzaken van de Turkse bevolking, die 75 miljoen mensen telt. Europa heeft twee opties: schaf de visumplicht voor Turkije af en verwelkom een onbekend aantal Turkse migranten in EU-landen, of blijf Turkije aan het lijntje houden tot het zich realiseert dat de visumplicht niet wordt afgeschaft en de Egeïsche route naar Griekenland heropent.

Vrijwel geen van de vluchtelingen in Griekenland willen daar blijven, door een gebrek aan economische kansen in het land, dat nog steeds gebukt gaat onder de gevolgen van de langdurige economische crisis. En de sluiting van de Balkanroute op 9 maart heeft geleid tot verhoogde spanningen tussen de vluchtelingen die vastzitten in het land en de Griekse bevolking.

Die spanningen zijn het meest voelbaar op de Griekse eilanden, waar rond de achtduizend asielzoekers gestrand zijn – sommigen al meer dan vijf maanden. Er zijn meerdere incidenten geweest waarbij asielzoekers werden lastiggevallen en aangevallen door Griekse burgers, en het extreemrechtse Gouden Dageraad was bij de verkiezingen vorig najaar de op twee na grootste partij.

"Het Westen is grotendeels zelf verantwoordelijk voor de huidige situatie," zei Khan. "We zijn een oorlog begonnen [in Syrië] zonder duidelijk plan, wat leidde tot een vluchtelingencrisis die we niet in staat zijn om op te lossen. Het resultaat is ongekend veel menselijk lijden en een mate van nationalisme in Europa die we niet meer gezien hebben sinds de Tweede Wereldoorlog."

Terug op Lesbos vecht Nikos Flippidis tegen de slaap met oploskoffie en harde Griekse muziek op de radio. In de verte, net buiten de Turkse wateren, is een flitsend licht te zien – een methode die vluchtelingenboten die in Griekse wateren aankomen vaak gebruiken om hun positie door te geven aan de kustwacht en ngo's. Flippidis pakt zijn verrekijker, en ziet dat het een boot van een andere ngo is, die ook de zee afspeurt op zoek naar migranten en wacht op de volgende golf.