Waarom het in deze schrale tijden een slecht idee is om te gaan studeren

Van katers tot kamernood en studieschuld tot soa's: VICE sleept je door je studententijd heen. Check de komende weken de Student Guide hier.

In dit stuk vertelt columnist en schrijver Zihni Özdil waarom het absoluut geen goed idee is om in deze tijd nog te gaan studeren. Als tegenpool van deze kommer en kwel publiceren we morgen een stuk over waarom het juist wél een fantastisch idee is om te gaan studeren.

De tijden dat iemand die letterlijk uit de shit – mijn vader is geboren in een huisje gemaakt van een mix tussen gedroogd mest en cement – komt zich kon opwerken van fabrieksarbeider naar een HBO-geschoolde professional, zijn voorbij.

Toen hij begin jaren tachtig werd ontslagen van de fabriek, besloot mijn ouwe om er wat van te maken. Met twee jonge kinderen en een zieke vrouw thuis had hij door dat een goede opleiding een voorwaarde was om verder te komen. Van de soos kreeg hij een destijds redelijk bedrag, zodat hij zich volledig op zijn studie aan de Nutsacademie kon richten. Hij hoefde niet te prikken en hij hoefde geen geld te lenen. Zijn enige tegenprestatie was regelmatig zijn cijfers laten zien aan zijn sociale ambtenaar.

Na vijf jaar hard werken haalde hij zijn diploma en legde hij de basis om zijn oudste zoon naar het Gymnasium te sturen – die nu als historicus, columnist en schrijver zijn brood kan verdienen.

Een van de resultaten van de protestbewegingen uit de jaren zestig, zoals de Maagdenhuisbezetting van 1969, was dat Nederland een bijzonder progressief land was geworden als het gaat om toegankelijk hoger onderwijs. Het maakte niet meer uit hoe rijk of arm je was geboren – als je kon en wilde stonden de universiteitsdeuren voor je open. Bovendien hadden studenten een grote mate van democratische macht verworven, waardoor ze niet zomaar gepiepeld konden worden als het gaat om de richting die faculteiten opgingen.

Daardoor was de Nederlandse visie op hoger onderwijs niet alleen dat het ging om dat papiertje halen, maar ook vooral om intellectuele en maatschappelijke vorming van de student. Een ruime studiefinanciering en later, dankzij Pim Fortuyn, ook een OV-kaart, zorgden ervoor dat studenten zich zo volledig mogelijk konden focussen op hun studententijd. Zo konden ze een kritische geest ontwikkelen; protesteren, demonsteren en andere nevenactiviteiten die de eigen creativiteit richting gaven, hoorden er standaard bij. Sommige mensen hadden daardoor wat langer de tijd nodig. Dat werd allemaal niet gestraft met financiële boetes – integendeel.

Zo ontstond het stereotype van 'de eeuwige student'. Een schromelijke overdrijving, want de meeste studenten haalden hun diploma met slechts enkele jaartjes uitloop. Mark Rutte deed bijvoorbeeld zeven jaar over zijn studie geschiedenis.

Ergens in de Paarse jaren negentig besloten onze machthebbers dat het afgelopen moest zijn met een breed toegankelijke universiteit, gericht op het stimuleren van eigen interesses. Net als alle andere sectoren die toen 'geliberaliseerd' werden, moest hoger onderwijs ook een 'product' worden. Stap voor stap werden al die verworvenheden voor studenten afgebouwd. Toen ik in 2010 begon als wetenschappelijk docent geschiedenis aan de universiteit, las ik tijdens de eerste faculteitsvergadering de term 'rendementen' in interne stukken. Ik dacht dat het ging om de cv-installaties in collegezalen. Al gauw begreep ik dat met 'rendementen' studenten werden bedoeld.

Als je deze week begint met studeren is de situatie als volgt: er is geen democratische macht meer voor studenten, maar slechts 'inspraak'; de basisbeurs is afgeschaft; het collegegeld is 1984 euro; voor een tweede studie mag de onderwijsinstelling het collegegeld zelf bepalen, gemiddeld 9000 euro.

Met andere woorden, tenzij je rijke ouders hebt studeer je af – als je thuis woont, niet uitgaat, je boeken leent in de bieb en binnen vier jaar afstudeert – met een studieschuld van minimaal 8000 euro. De gemiddelde studieschuld in Nederland neemt vanaf dit jaar fors toe van 15.000 euro naar 22.000 euro.

Wat is het gevolg van dit alles voor jullie, kersverse eerstejaarsstudenten die niet met een zilveren lepel in jullie mond zijn geboren? Simpel gezegd zijn jullie allemaal fucked. Met een enorme berg schulden op je schouders zijn jullie gedwongen om binnen vier jaar door een studie heen te sjeezen. Vervolgens ben je zo gedisciplineerd dat je zonder morren elk baantje aanneemt om die schuld af te kunnen betalen. Zei ik baantje? Steeds meer afgestudeerden in Nederland zijn al content met een stageplaats, laat staan een baan.

Een van de belangrijke effecten van een hoger collegegeld en uitholling of afschaffing van de studiebeurs, is 'flexibiliteit' en een flexibelere arbeidsmoraal. Met andere woorden, met een hoge studieschuld op de schouders zal de fris afgestudeerde docieler zijn en minder risico's nemen. Je gaat niet moeilijk doen door bijvoorbeeld bij een vakbond te gaan en voor je rechten op te komen. Je zou niet eens weten hoe, want je hebt helemaal geen tijd gehad om tijdens je studie bestuurservaring op te doen. Je wordt, zoals de Franse filosoof Michel Foucault het voorspelde, een 'ondernemer van het zelf'. Alles is vermarkt, inclusief jouw recht op onderwijs. In Nederland zul je politici die dit omarmen dan ook vaak horen zeggen: 'studeren is een investering in jezelf en daar moet een prijs tegenover staan'.

Hoe nu verder? Amsterdamse studenten hadden tenminste nog het fatsoen om vorig jaar het Maagdenhuis te bezetten als protest tegen deze ontwikkelingen. Hun verdienste is dat de term 'rendementenfetisj' nu tenminste op de agenda staat. Maar omdat de meeste studenten in de rest van het land toch gedwee hun schouders lijken op te halen, is het vooruitzicht pessimistisch. De trend is gezet. Ook faculteiten krijgen vanuit Den Haag steeds meer druk om niet alleen als een bedrijf, maar vooral als een fastfoodbedrijf te opereren. Als hun 'rendementen' – oftewel de aantallen studenten die binnen vier jaar afstuderen – niet omhoog gaan, worden ze gekort op hun geld. Daarom halen faculteiten noodgedwongen trucjes uit om de rendementen omhoog te krikken. Zo kun je op de Erasmus Universiteit sinds een paar jaar 'compenseren'. Heb je een onvoldoende? Geen enkel probleem meer. Daarnaast wissen de steeds kortere onderwijsblokken en een toetsen-inflatie lage rendementen uit ons gezichtsbeeld. De komende jaren zal deze McDonaldisering van het hoger onderwijs verder gaan. Ook de collegegelden voor de eerste studie zullen worden vrijgegeven. De OV-kaart zal helemaal worden afgeschaft.

Als mijn vader nu ontslagen was uit een fabriek was hij helemaal fucked geweest. Zonder basisbeurs of bijstandsuitkering zonder tegenprestatie had hij veel geld moeten lenen om de studie te bekostigen. Als hij dan een baan had gevonden, had hij vanwege het maandelijkse aflossingsbedrag van zijn studieschuld niet genoeg geld over gehad om te investeren in de toekomst van zijn kinderen. Dan was ik momenteel dit stuk niet aan het schrijven, maar waarschijnlijk ergens burgers aan het flippen of een shoarmaspit aan het draaien.

Sterker nog, iedereen zou wel gek zijn om nu nog aan een universiteitsstudie te beginnen. Reken het maar na: vier jaar lang zwoegen zonder enige ruimte voor lol, van toets naar toets springen, geen diepgaande kennis opdoen en dan met 22.000 euro schuld eindigen zonder perspectief op een vaste baan? Beter is het om meteen 22.000 euro te lenen van een bank en direct te investeren in jezelf. Bijvoorbeeld door vier jaar lang door Rusland te trekken, of door een fietsenbedrijf in India te beginnen. Daar leer je waarschijnlijk meer van.

Zihni Özdil is historicus, en was docent en NRC-columnist. Hij werd in 2017 verkozen tot Tweede Kamerlid voor GroenLinks.

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief .