spirited away animatie film

FYI.

This story is over 5 years old.

Film

De betekenis van Spirited Away, de beste animatiefilm aller tijden

Vijftien jaar nadat de film uitkwam in Japan, blijft de culthit van Miyazaki ongeëvenaard.
Hannah Ewens
London, GB

Ergens op Tumblr staat de quote: "Disneyfilms raken het hart, maar films van Studio Ghibli raken de ziel." Hoe sentimenteel dat ook klinkt, het is ook treffend. Het is in ieder geval deels de reden dat animefans over de hele wereld Spirited Away van Hayao Miyazaki de beste animatiefilm aller tijden vinden. Vijftien jaar na de Japanse release van de film is Sen to Chihiro no Kamikakushi – in het Engels vertaald als Sen and Chihiro's Spiriting Away – ongeëvenaard in de manier waarop het spiritualiteit, realiteit, fantasie en menselijkheid mengt. Miyazaki was de meester in het balanceren van die verschillende domeinen, en nu hij met pensioen is zal Spirited Away altijd gezien worden als zijn definitieve meesterwerk.

Advertentie

In de kern draait de film om de weg die het jonge meisje Chihiro moet afleggen om haar ouders te bevrijden. Ze komt vast te zitten in een geestenwereld, waar ze in een badhuis moet gaan werken dat gerund wordt door de heks Yu-baaba om te overleven. Miyazaki heeft gezegd dat de film geïnspireerd is door en gebaseerd op de tienjarige dochter van een vriend die elke zomer bij hem kwam logeren. De film is gemaakt voor tienjarige meisjes – en dat is precies waarom hij mensen van alle leeftijden aanspreekt, en waarom Chihiro zo echt voelt. Hoe vaak kan je nou zeggen dat een film gemaakt is voor jonge meisjes, in plaats van voor het geld of een zo breed mogelijk publiek?

Veel mannelijke recensenten beschreven Chihiro destijds als een "nors" en "verwend" meisje, en dat doen ze nog steeds. Dat is onterecht. Wanneer we Chihiro ontmoeten, wordt ze weggereden van haar thuis en haar bekende omgeving om in een nieuwe stad te gaan wonen. Het enige dat ze heeft als aandenken aan haar vrienden is een boeket. "De enige keer dat ik een boeket krijg, en dan is het een afscheidscadeau. Hoe deprimerend," zegt ze, waarna haar moeder haar eraan herinnert dat haar vader bloemen had gekocht voor haar verjaardag. Chihiro haalt haar schouder op, en dat is ook begrijpelijk. Er zijn maar weinig tienjarigen die zich zo goed zouden gedragen als hun leven op z'n kop stond. Wanneer de familie uit de auto stapt, betoverd door het verlaten pretpark, is Chihiro "zeurderig" omdat haar intuïtie klopt. Ze volgt haar ouders naar binnen, maar is ongerust door de kleine altaartjes en het eten dat opeens verschijnt, een waarschuwing dat ze daar niet zouden moeten zijn. Deze recensenten zullen zien dat ze de rest van de film niet alleen de prijs betaalt voor hun onwetendheid, maar ook voor het feit dat ze de stem van een jong meisje negeerden.

Advertentie

Wat haar verhaal onderscheidt, is dat Chihiro niet gedwongen wordt om een groot kwaad te overwinnen en van een "nors" kind te veranderen in een braaf meisje. Dit is een film die draait om een natuurlijke karakterontwikkeling. Miyazaki laat zien hoe ze zich langzaam aanpast aan haar omgeving, en openstaat voor de taken die in het vooruitschiet liggen, en die ze zo goed en kwaad als het gaat probeert te volbrengen. Ze heeft er moeite mee om de trap af te lopen naar de ketelstoker Kamaji, maar het lukt haar uiteindelijk om beneden te komen. Kamaji blijft haar negeren, maar ze weet dat ze een baan bij het badhuis moet krijgen om te kunnen overleven in deze nieuwe wereld, dus stopt ze niet totdat hij haar helpt. Haar bedachtzaamheid en vastberadenheid worden al snel beloond wanneer ze zich realiseert dat een stinkende geest eigenlijk een vervuilde riviergeest is. Het feit dat de film werd gemaakt zonder script draagt alleen maar bij aan deze natuurlijke evolutie van Chihiro. "Ik heb het verhaal nog niet kant en klaar wanneer we aan een film beginnen," vertelde Miyazaki een keertje aan Midnight Eye. "Ik ben niet degene die de film maakt. De film maakt zichzelf, en ik heb geen andere keuze dan te volgen." Het hele team moet de wereld van de personages samen met hen stap voor stap navigeren, en die intuïtie zie je terug op het scherm.

Tussen de verhaallijn door bevat Spirited Away een paar van de mooiste beelden in de moderne cinema, laat staan in animatie. Zoals filmrecensent Roger Ebert al schreef in zijn recensie van de film, is elk frame gemaakt met een overweldigende hoeveelheid "ruimhartigheid en liefde". Voor elke seconde zijn er tientallen verschillende schepsels gecreëerd, elk piepklein detail is met de hand getekend, ook in de hoeken of op de achtergrond. De kijker krijgt de tijd om te ademen en te leven in de wereld van Miyazaki. Hij zei dat deze scènes waarin er niet echt iets gebeurt "ma" heten, of 'leegte'. "Mensen die films maken zijn bang voor stilte, dus willen ze die bedekken en opvullen," zei hij. "Ze zijn bang dat de kijker zich gaat vervelen. Maar dat een film de hele tijd heel intens is, betekent niet dat kinderen je hun volledige aandacht gaan geven. Waar het om draait zijn de onderliggende emoties – die moet je niet loslaten." Interessant genoeg zijn het de "ma-momenten" in de film die met de jaren iconisch zijn geworden – Chihiro die op het balkon buiten de slaapkamer staat en over zee uitkijkt; Chihiro en haar vrienden, No-Face, Boh en de Yu-Bird die verloren voor zich uit starend in de trein zitten.

Advertentie

Deze schoonheid is universeel, maar er zit natuurlijk een subtiliteit in de film die verloren gaat in de vertaling. Veel Japanse kijkers wijzen op de visuele hints in de film die mensen die geen Japans spreken niet zullen herkennen. Wanneer ze in de openingsscène bij de markt aankomen, zien we het kanjikarakter狗voor 'hond' in een frame, maar dit kan ook de homofoon "kuniku" suggereren, wat letterlijk 'bitter vlees' betekent; iets dat een persoonlijke opoffering vereist. Een ander karakter voor 'bot' lijkt te hinten naar de idiomatische frase "hone-nashi", wat een gebrek aan morele ruggengraat betekent. Wanneer de vader kordaat door een poort loopt, zal een Japanse kijker zien dat sommige van de karakters er achterstevoren op staan, wat het unheimische gevoel dat Chihiro ook heeft versterkt. Sommige kijkers hebben gewezen op de herhaling van de karakters "yu" en "me" in de film, aangezien "yume" Japans is voor 'droom'.

Namen spelen in de film een belangrijke rol als onderdeel van een identiteit. Chihiro's naam betekent letterlijk "duizend" en "vragen stellen" of "zoeken". Wanneer Yu-baaba een karakter van Chihiro's naam afneemt, betekent Chihiro's nieuwe naam, Sen, alleen nog maar "duizend". Die betekenis wordt haar afgenomen; ze is zichzelf, maar er ontbreekt een deel van haar. De namen van de andere personages hebben ook letterlijke connotaties. Boh betekent jongetje of zoon, Kamaji betekent oude ketelstoker, Yu-baaba betekent badhuisheks, en Zeniiba betekent geldheks.

Advertentie

Zoals met elke film die snel een cultstatus heeft bereikt, kan je uren besteden aan het lezen van theorieën over Spirited Away. Een theorie is dat het verhaal een allegorie is voor kinderprostitutie, waardoor het badhuis een sinistere ondertoon krijgt. Miyazaki heeft weleens gezegd dat de Japanse maatschappij net als de seksindustrie is geworden. Een andere lezing is dat de geestenwereld het oude Japan representeert, een Japan dat het moeilijk heeft naast het nieuwe Japan, de "echte" wereld van Chihiro en haar familie. In dit geval is de moraal van het verhaal dat, net als Chihiro, Japan moet leren dat het verleden en heden naast elkaar kunnen bestaan, maar dat dit aanpassing en verandering vereist. Sommigen zien de film als een strijd tussen bruut kapitalisme en spiritualiteit.

Chihiro moet verhuizen omdat haar vader een nieuwe baan heeft. Als ze bij het pretpark aankomen, vertelt haar vader dat ze hier eerst een rivier aan zouden leggen, maar dat ze uiteindelijk toch gekozen hebben voor dit gefaalde commerciële project. Iemand vroeg Studio Ghibli onlangs op Twitter wat de relevantie ervan is dat de ouders van Chihiro veranderen in varkens. Ze antwoordden dat de transformatie een weerspiegeling is van hoe mensen zich gedroegen als varkens tijdens de zeepbeleconomie van Japan in de jaren tachtig, die gevolgd werd door een krach in 1991, en dat als iemand eenmaal een varken wordt, ze geleidelijk het "lichaam en ziel van een varken" krijgen, wat "niet alleen geldt in de fantasiewereld."

Wat iedereen van Spirited Away kan leren is hoe belangrijk evenwicht is. Er zijn geen slechte personages, ondanks de slechte bedoelingen. Iedereen heeft een goede kant of de potentie om goed te doen – zelfs Yu-baaba, zoals blijkt uit haar tweelingzus. Het moddermonster is niet echt slecht, maar herbergt een kawa no kami, een god van de rivier. Het tegenovergestelde van evenwicht is overdaad, en zoals blijkt uit de ouders die zoveel eten dat ze varkens worden of de hebzucht en rijkdom die te zien is in het badhuis, leidt dat nooit tot iets goeds.

Dit soort fijngevoelige, spirituele en emotionele boodschappen maakten Spirited Away de meest winstgevende film in de Japanse geschiedenis. De film won prijzen over de hele wereld, waaronder een Academy Award, al weigerde Miyazaki beleefd om naar de uitreiking te komen omdat hij tegen de Amerikaanse inmenging in de oorlog in Irak was. Bovendien maakten door deze film honderdduizenden kijkers kennis met de films van Studio Ghibli, die anders de animatiestudio misschien nooit ontdekt zouden hebben. Het is een zeldzame film die alle jonge fans lang zal bijblijven, en die ze aan hun kinderen en kleinkinderen zullen laten zien. Uiteindelijk liet Spirited Away zien hoe adembenemend, hartverscheurend en serieus animatie kan zijn; een les die Pixar, Disney en andere mainstream animators vijftien jaar later nog steeds niet volledig onder de knie hebben.