Waarom mannen vrouwen vermoorden

Als je in de media verhalen leest over mannen die hun vrouw of vriendin vermoorden, dan wordt dat vaak gezien als een incidentele, op zichzelf staande tragedie. Maar heb je je ooit wel eens afgevraagd of er een patroon zit in de moordzaken van mannen op vrouwen? Twee professors (een getrouwd stel) wilden een antwoord op deze vraag, en spendeerden een flink deel van hun leven om te onderzoeken of er een patroon te ontdekken valt. Rebecca en Russell Dobash, criminologen aan de universiteit van Manchester, hebben de afgelopen tien jaar moordenaars geïnterviewd die een levenslange gevangenisstraf uitzaten in de Britse gevangenissen. Daarmee verrichtten ze het grootste onderzoek naar mannen die vrouwen hebben vermoord, dat ooit is gedaan.

Hun onderzoek bracht enkele verontrustende maatschappelijke verschijnselen aan het licht. De belangrijkste was dat veel vrouwen worden vermoord door jaloerse, bezitterige mannen, die per se over alles controle willen hebben. Het idee dat mannen hebben over alle dingen waar ze recht op hebben omdat ze man zijn, kan dus dodelijk zijn. Ik sprak met professor Russel Dobash over het boek dat hij met zijn vrouw hierover heeft geschreven, When Men Murder Women.

VICE: Waarom was het belangrijk om zo'n uitgebreide studie te doen naar waarom mannen vrouwen vermoorden?
Professor Russell Dobash: De meeste onderzoeken naar moord bouwen vooral op statistieken zoals de leeftijd en het geslacht van dader en slachtoffer. Wij vonden dat die cijfers niet genoeg zeiden over de redenen waarom mensen moorden, en daarom wilden we een stap verder gaan. We verzamelden data over mannen die vrouwen, kinderen en andere mannen vermoorden. De meeste studies gaan in op man-op-man-moorden, maar wij wilden ons focussen op vrouwen. In Groot-Brittannië is het namelijk zo dat 30% van de slachtoffers vrouw is, in de VS 20%.

Kan je kort vertellen hoe de studie is opgebouwd?
We gingen naar zeven Britse gevangenissen, waar we de dossiers bekeken van de moordenaars. Zo kwamen we uiteindelijk tot drie soorten van moorden op vrouwelijke slachtoffers. We keken naar 105 gevallen van moord op een partner – zoals vriendinnen, echtgenotes, etcetera. Verder keken we naar 98 gevallen van seksuele moord, waarbij het slachtoffer geen intieme partner was maar wel omkwam door een seksgerelateerde moord. In die twee groep ging het in vier gevallen om seriemoordenaars. Tenslotte keken we naar moorden op vrouwen die ouder waren dan 65; dat waren veertig zaken. We hebben ook nog gekeken naar 424 zaken van man-op-man-moorden, ter vergelijking.

In totaal keken we dus naar 866 dossiers. We verzamelden allemaal statistieken, zoals de aard van de moorden, het aantal verwondingen en de wapens die gebruikt werden. Ook verzamelden we gegevens over de persoonlijke achtergronden, zoals de problemen in de jeugd en volwassenschap van de daders . Ook interviewden we zo'n 200 mannelijke en vrouwelijke moordenaars.

Wat waren de voornaamste bevindingen?
We vonden dat in de overgrote meerderheid van alle zaken, mannen hun partners vermoordden uit jaloezie. In 65% van de gevallen hadden de mannen eerder al geweld gebruikt tegen de vrouwen, en vaak was het op het punt dat die vrouwen zeiden: 'Ik heb genoeg van dit geweld, ik ben weg hier' – of vlak erna – dat zulke daden verricht werden. Het algemene patroon is dat de moordenaar de vrouw terug wil en vindt dat ze van hem is, waardoor hij probeert haar terug te krijgen. In sommige gevallen probeert hij haar te vleien, andere keren doet hij haar ironisch genoeg nog meer geweld aan. Op een gegeven moment komt er een punt dat hij erachter komt dat de pogingen tevergeefs zijn, waarna plan B is om haar uit te roeien.

De moorden op de directe partners werden vaak gepleegd door daders die een moeilijke jeugd hadden gehad, en ook als volwassene met problemen kampten, zoals alcoholverslaving en werkloosheid. Toch was er ook een goed deel van de daders dat nog nooit eerder was veroordeeld, of met alcoholproblemen kampte. Deze mensen hadden vaak een hele normale, vaste baan. Wel hadden deze mannen diezelfde bezitterige houding ten opzichte van hun partner. We vonden ook 62 gevallen van bijkomstige moorden. Vaak van ofwel haar kinderen, of van 'beschermers' zoals vrienden, familie, of nieuwe relaties. Dat laat wel aardig zien hoe sterk die eigendomsdrang is.

Hoe zit het met seksuele moorden?
In de meeste gevallen doet de dader wat hij vaker doet: ofwel hij bespringt een vrouw in een geïsoleerd gebied, of hij ziet haar op straat, probeert seks te krijgen, maar stuit op een hevig verzet. Vaak pleegt hij dan een hele lelijke manier van geweld, denk aan wurgingen, maar ook trappen en stompen.

Seksuele moordenaars hebben vaak een zeer getroebleerde achtergrond, meer nog dan mensen die hun intieme partner vermoorden. De meerderheid van de gevallen is alcoholist. In 37% van de gevallen is het slachtoffer een onbekende, voor de rest zijn de daders buurmannen, familieleden of vrienden. Slechts 20% van de moordenaars is veroordeeld voor aanranding, en dat is zeer verontrustend. In sommige gevallen zijn ze wel als zodanig aangeklaagd, maar slaagde het OM er niet in om iemand ervoor te vervolge. In andere gevallen trok de vrouw de aanklacht in, omdat ze er niet de mentale kracht voor had.

Het is een veelgehoord geluid dat drugs een belangrijke factor zijn in zulke moorden, vooral in de Verenigde Staten. In Europa gaat het meestal om alcohol. Met de verkrachtinggerelateerde moorden is het regelmatig zo dat een man terugkomt uit een café, besluit dat hij een vrouw wil en er dan achter een vrouw aangaat. Goedschiks of kwaadschiks.

Als derde categorie was er dus de moord op oudere vrouwen.
Bij de moorden op oudere vrouwen gaat het in veertig procent van de gevallen om vreemden die de vrouw ooit eens hadden gezien, en wisten dat ze op zichzelf woonde. In andere gevallen ging het opnieuw om buren, vrienden en familieleden. In de helft van de gevallen werd er een seksuele moord gepleegd op een vrouw boven de 65. Slechts een handjevol seksuele misdrijven vond plaats in een verzorgingstehuis – in die gevallen ging het meestal om vrouwen van boven de 80. Vaak brak de man in met de intentie om de vrouw te overvallen of om seks met haar te hebben, en eindigde dit in geweld toen ze weerstand bood. Er waren er maar een paar die echt binnenkwamen met de intentie om iemand koud te maken – meestal gebeurde dat in een opwelling. In ons onderzoek waren moorden op oudere vrouwen maar zo'n 6% van het totaal, maar dit kan toenemen naarmate de bevolking meer vergrijst.

Kunt u voorbeelden geven van specifieke zaken?
Er was een geval van partnermoord, waarbij de vrouw de man zeven jaar eerder had verlaten en inmiddels was hertrouwd. Volgens het inmiddels bekende verhaal was de ex nog steeds bezitterig over haar –hij vond dat ze van hem was – en vermoordde hij haar.

In een andere zaak was het stel gescheiden en had de vrouw de voogdij over de kinderen gekregen. De ex had de twee kinderen toen voor één weekend, en besloot ze in dat weekend te vermoorden. Niet uit haat naar zijn kinderen toe, maar uit woede naar zijn ex.

Eén man had op zijn twaalfde al een keer in het bejaardenhuis een oude vrouw beroofd en in elkaar geslagen. Toen hij volwassen was kwam daar een andere vrouwenmoord bij.

Hoe verontrustend was het voor uzelf om dit onderzoek te doen?
De interviews waren bij vlagen wel heftig. De manier waarop de mannen over de moorden praten, in termen als 'iemand legde het loodje', 'er kwam een mes tevoorschijn' of 'het stierf', was geen pretje om aan te horen. De mannen zagen hun daden vaak als gevolg van omstandigheden, in plaats van het gevolg van iemand die die omstandigheden juist in gang zette. Er was maar weinig berouw.

Is er iets wezenlijk veranderd in de jaren dat u dit werk doet?
In de jaren tachtig gaven we lezingen aan de politie over partnermoorden en seksuele moorden, en toen was de overheersende houding vaak dat de vrouwen het ofwel verdienden vanwege de manier waarop ze zich gedroegen of kleedden, ofwel dat het niet echt de schuld van de pleger was.

In de laatste tien jaar zijn er echter zoveel onthullingen in de media geweest over dingen als kindermisbruik in instituties, en over slachtoffers die zich publiekelijk uitspreken, dat mensen meer en meer gaan beseffen dat zulke dingen geen fictie zijn – niet het product van de fantasie van een vrouw die graag het slachtoffer uithangt. Misdaadcijfers wijzen uit dat er een toename van 17% is in de succesvolle vervolging van fysiek en seksueel geweld tegen vrouwen. De politie wordt meer dan ooit verantwoordelijk gehouden voor de daden die ze begaan. De vrouwenbeweging – en dan specifiek bewegingen als Women's Aid, Rape Crisis en anderen – kunnen met recht trots zijn op de positieve impact die ze hebben gehad op de politie, het OM en op het gevangeniswezen.

Wat kunnen we als samenleving doen om meer van zulke moorden te voorkomen?
We moeten zulke mannen, die (seksueel) gewelddadig zijn, zo snel mogelijk opsporen en onder toezicht of controle stellen. Afhankelijk van de zaak moeten zulke figuren ook meedoen aan een programma dat ze dwingt om hun gedachten kritisch te evalueren, zodat ze minder geneigd zullen zijn het op een moorden te zetten. Ze moeten spijt en empathie kweken. De veiligheid van vrouwen is het belangrijkste aspect van dit probleem en zou bepalend moeten zijn voor de manier waarop we hiermee omgaan.

Programma's voor geweldplegers waarin ze worden aangespoord om met iemand te praten, voordat ze iemand vermoorden, zijn van cruciaal belang. Ook zou er meer voorlichting moeten komen voor jonge mensen over uitgaande relaties en hoe je daarmee om moet gaan – mannen kunnen dit doorgaans aanzienlijk slechter aan dan vrouwen, en een minderheid van hen gaat dan over tot gewelddadige daden. Vorig jaar vermoordde een vijftienjarige jongen zijn ex-vriendin en wat andere kinderen in een schietpartij op een school in Engeland, dat zijn precies de dingen waarbij we veel actiever preventief zullen moeten handelen.

Het echte probleem is het idee binnen de mannelijke cultuur dat mannen altijd dingen kunnen opeisen. Het idee dat mannen altijd in controle moeten zijn. Je ziet dat overal in de populaire cultuur. Zelfs een ogenschijnlijk braaf nummer Every Breath You Take van The Police gaat over een bezitterige, jaloerse man. Dat zouden we geenszins moeten toejuichen, want het is precies dat beeld dat zich manifesteert in mannen die hun echtgenotes of partners allerlei vormen van vreselijk geweld aandoen.

Bedankt.