Wat als de Islamitische Staat wint?

Meer dan 50 analisten van de US Central Command hebben onlangs gezegd dat de beweringen over de zwakke positie van de Islamitische Staat sterk overdreven zijn. Als dat klopt en IS een er sterker voor staat dan we tot nu toe dachten, moeten we misschien beginnen met het stellen van de vraag die iedereen lijkt te vermijden: wat gebeurt er als we IS niet kunnen verslaan? Moeten we erkennen dat er een mogelijkheid is dat de Islamitische Staat zal overwinnen?

Die overwinning zal niet zover gaan dat de hele wereldbevolking moet "bekeren of sterven", zoals IS voor ogen heeft. Maar het is niet geheel ondenkbaar dat IS op een andere en meer pragmatische manier zal overwinnen, door van de gebieden onder hun controle een legitieme staat te maken en de grenzen van het huidige kalifaat te behouden.

In zekere zin doet IS dit al. Ze voeren al de belangrijkste dag-tot-dag taken uit van elke staat: het betalen van gemeentelijke salarissen, de uitgave van reisdocumenten en het runnen van scholen en ziekenhuizen. Als dit serieuzere en grotere vormen aanneemt, zal het verslaan van IS minder om uitschakeling van leiders of het terreurnetwerk gaan, en meer om het vernietigen van een volledig systeem met een politiek bestuur en leger: geen gemakkelijke taak.

"Ze zorgen ervoor dat de beweging niet afhankelijk is van één leider," zegt Will McCants, auteur van ISIS Apocalypse en de directeur van het project over de relatie tussen de VS en de Arabische wereld. "Ze geven commandanten in het veld en gouverneurs veel meer vrijheid en zeggenschap. Dus zelfs als ze de kalief verliezen, de leider Abu Bakr al Baghdadi, verliezen ze niet meteen het kalifaat."

De meeste waarnemers zijn het erover eens dat het verslaan van de IS een grotere uitdaging wordt naarmate de maanden en nu zelfs jaren verstrijken. Hoe langer de groep het overleeft, des te geloofwaardiger ze kunnen worden als beweging en hoe groter de mogelijkheid is om buitenlandse strijders, radicale ideologen en lokale hulptroepen aan zich te binden.

Nick Heras, werkzaam bij de Jamestown Foundation en onderzoeker van het Midden-Oosten bij het Center for a New America Security, vertelt VICE News: "IS heeft eigenlijk de eerste fase al overwonnen; langer dan een jaar overleven met een intens multinationale door de VS geleide coalitie tegen ze. Ze hebben het meeste van hun terreinwinst in Irak behouden en breiden hun grondgebied nu uit in Syrië."

Het enige wat IS moet doen om een volledige overwinnaar te worden en voort te bouwen op dit succes is blijven doen wat ze al gedaan hebben - het handhaven van een economie die inkomsten genereert om de strijders te ondersteunen, het hebben van een theologische beweging die de politieke ambities van het kalifaat kan legitimeren en, belangrijker nog: een militaire organisatie leiden die voortdurend kan uitbreiden en nieuwe gebieden kan veroveren.

"De tweede fase voor ISIS is nu om volledig de Syrische revolutionaire beweging te coöpteren," zegt Heras, die van mening is dat de groep alleen kan slagen als een religieuze beweging als ieder andere rebellenbeweging bah'ah (gezworen trouw) doet tegenover de IS, zelfs zij die verbonden zijn aan al-Qaeda zoals Jabhat al Nusra. Gezien de hoeveelheid grondgebied die de IS momenteel beheert, is dat geen volkomen krankzinnig of onmogelijk scenario. Volgens het Syrian Observatory for Human Rights, controleert de IS nu bijna de helft van het grondgebied van Syrië na de verovering van de oude stad Palmyra in mei. Dat is niet alleen van essentieel belang voor de expansie van de ideologie; het suggereert ook dat de revolutionaire beweging in Syrië nog steeds volledig richting de IS kan gaan, zoals in Irak.

En hoewel de VS-geleide coalitie een strategie heeft om uiteindelijk IS terug te dringen en te verslaan, is dat gebaseerd op een strategie van luchtaanvallen en militaire assistentie, die niet de politieke catastrofes van de IS aanpakt. Denk aan het sektarisme, de fractiestrijd en een gebrek aan een representatieve regering. Noch stemt deze strategie zich af op de regionale prioriteiten van de andere landen die betrokken zijn bij dit conflict. Volgens een rapport van de inlichtingendienst, in bezit van VICE News dankzij Verisk Maplecroft, een wereldwijde verzekeringsmaatschappij gevestigd in de UK, hebben de uiteenlopende belangen in het Midden-Oosten in landen als Iran, Saoedi-Arabië, Jordanië, Turkije, Rusland en de VS aanzienlijk de kans verminderd om samen ten strijde te trekken en een organisatie als IS te kunnen verslaan.

Waar dit op neerkomt, is dat de landen die grenzen aan IS-gebied wellicht IS niet meer willen vernietigen, maar beleid gaan ontwikkelen om IS buiten die grenzen te houden. Dat zou de grenzen van het kalifaat aangeven, en het gebied dat tussen de grenzen in ligt, aan het kalifaat toekennen. "Er bestaat een kans dat de IS een niet-erkende staat wordt en we daarmee moeten dealen," vertelde Ghaido Heto van i-Strategic, een adviesbureau gespecialiseerd in politiek risico. "De meer gevestigde staten moeten hun grenzen versterken en het zou in de toekomst tot een punt kunnen komen waarbij we moeten onderhandelen met de ISIS."

Ondanks de vele successen van IS, moet een hypothetische overwinning gebaseerd zijn op de Islamitische leer die gebruikt wordt om het kalifaat te rechtvaardigen. Dat is nou juist waar IS zich op steeds dunner ijs bevindt, naast de onzekerheid van populariteit onder de grotere moslimwereld.

In september 2014 stuurde een groep Islamitische geleerden de "Brief aan Baghdadi", waarin ze zich uitspraken tegen de claim van de IS-leider dat hij de hele moslimgemeenschap vertegenwoordigt. De brief merkt op dat het ontzettend brutaal is dat "een groep van niet meer dan een paar duizend mensen zichzelf aanwijst om de leiders te zijn van meer dan anderhalf miljard moslims".

Yasir Qadhi, een van Amerikaans toonaangevende Islamitische geleerden en ondertekenaar van de brief, vertelde VICE: "Het is onmogelijk dat IS aan populariteit en steun wint, als ze dit pad van brutaliteit blijven vervolgen. Ik denk dat dat in de verste verte niet mogelijk is."

Hij vervolgde dat, "IS een veel groter succes zou zijn als ze humaner, democratischer en – als ik het mag zeggen – islamitischer waren. Als ze echt de mainstream-lering van de Islam zouden volgen."

Voor religieuze leiders die erop uit zijn om IS te verslaan, kan het gebrek aan acceptatie van de wereldwijde moslimgemeenschap, in het voordeel werken. Abdelaziz al Sheikh, de hoogste moefti (de hoogste religieuze autoriteit van het land) ging zelfs zo ver om IS de "nummer één vijand van de Islam" te noemen. Het extreme geweld dat de Islamitische Staat bezigt om een kalifaat te stichten zal gematigde moslims niet overhalen IS te steunen, en zo zal IS het eigen succes ondermijnen. Het zal maar een geringe invloed kunnen behouden, die niet verder zal reiken tot het Iraakse en Syrische achterland.

Op dit moment is er geen garantie dat IS de strijd zal winnen, noch is er geen enkele garantie dat we ze zullen verslaan. Toch weerspiegelt het voortbestaan van de IS een soort overwinning die alle verwachtingen overtrof.

"Je kan zien dat IS veel meer een terroristische organisatie is dan een stelletje opstandelingen, maar je hoeft de staat niet tot in de eeuwigheid te accepteren," zegt McCants.

We moeten alleen niet verwachten dat IS zomaar verdwijnt, of dat er een samenhangend plan bestaat om de Islamitische Staat en haar infrastructuur te ontmantelen. Althans, voorlopig niet.