We dansten op het ritme van een minitamboerijn tijdens een ibogaritueel

Na een taxirit die eeuwen lijkt te duren en zes keer bellen voor de laatste juiste aanwijzing sta ik dan eindelijk voor de groene garagedeur. "Daarachter moet je zijn," had mijn taxichauffeur gezegd, "gewoon openduwen, niet bang zijn." Ik zwaai naar hem en duw me naar binnen. Het is alsof ik een andere wereld binnenstap. Het lijkt nog het meest op een Gaboneze variant van Ruigoord, de laatste hippiekolonie onder de rook van Amsterdam. Op de veranda van een knalroze trailer staan tientallen Afrikaanse beelden, in het midden een grote schommelstoel. Er komt een meisje naar me toe. “Ik ben de dochter van Yo,” zegt ze. Ze spreekt zijn naam bijna liefkozend uit. Ik vraag waar hij is. Ze wijst en ik herken hem meteen. Hij is een typische Franse hippie en ziet eruit als een kruising tussen mijn vader en Keith Richards. Dus dit is Tata Yo, vadertje Yo, over wie ik in Gabon al zoveel Europeanen haast lyrisch heb horen spreken. Hij neemt me onderzoekend op. Zijn leeftijd is lastig te schatten. Als hij beweegt lijkt het een jongen van achttien, maar zijn gezicht vertoont diepe groeven en zijn ogen staan hard.

Naar het Afrikaanse Gabon gaan zonder ibogaïne te nemen, dat is net zoiets als naar Amsterdam gaan en de coffeeshops overslaan. Ibogaïne is een hallucinogeen dat gewonnen wordt uit de geneeskrachtige wortel van de heilige plant iboga, die in Gabon op veel plekken groeit. Het wordt gebruikt tijdens rituelen van de aanhangers van het bwitigeloof om in contact te treden met hun voorouders en God.Voor een groot deel van de Gaboneze bevolking is het een volkomen normaal onderdeel van hun leven: het hoort bij de Gaboneze cultuur. In de jaren zestig werd het in Europa ontdekt als een populair tripmiddel.

Op dit Gaboneze Ruigoord vangt Yo, spiritueel leider, verschillende jongeren op die nergens anders heen kunnen: ze zijn te arm, hebben problemen thuis of dreigen het criminele pad op te gaan. Hij, de postkoloniale Fransman, leidt hen terug naar hun eigen cultuur door hen kennis te laten maken met bwiti. Tata Yo is een echte sjamaan: na jaren in Gabon te hebben gewoond en training van de beste Gaboneze bwiti-aanhangers te hebben gekregen is hij een van de weinige blanken die zich zo mag noemen. Sommigen van zijn vele dochters en zonen zijn in de leer om ook sjamaan te worden – een traject dat jaren duurt.

“Ik wil de Gaboneze jeugd weer bewust maken van hun wortels. Waarom zouden zij dezelfde weg moeten bewandelen als Europeanen, waarom is tachtig procent van de Gaboneze bevolking christen? Gaboneze jongeren zijn verpest en respecteren hun eigen cultuur niet meer.” Tata Yo trekt een zuur gezicht, terwijl hij knielend onder een boom zijn verhaal vertelt. Ik veeg driftig de vliegen van me af tot iemand mij een klein bezempje aangeeft. Ik pak het aan, maar Yo geeft mij een strenge tik op de vingers. In het bwitigeloof moet je, voor je iets aanneemt, eerst even zacht aan het voorwerp trekken.

De volgende dag, een tijdje voordat de bwiticeremonie van start gaat, ontmoet ikHenry, een Fransman die nu vijf jaar in Gabon woont en als docent werkt op enige universiteit die de hoofdstad telt. Hij vertelt me dat Yo als een vader voor hem is. Hij heeft al twee keer het initiatieritueel doorlopen: een vijfdaagse ceremonie waar men grote hoeveelheden iboga neemt. De iboga helpt de gebruikers om op een hoger geestelijk niveau te komen – je raakt ervan in trance en ziet verschijningen. Misselijkheid en heftig braken horen erbij, want het lichaam wordt gereinigd. Naast het regelmatig nemen van iboga is er tijdens dit ritueel ook veel dans en muziek.

We zitten om een groot kampvuur, een fleurig beschilderde Fransman gooit iedere paar minuten een goedje in de vlammen waardoor het vuur sterk oplicht. Henry vertelt dat hij na zijn eerste initiatieritueel zijn moeder een brief schreef – hij had haar twintig jaar niet gesproken. Iboga zou je verleden reinigen, je helpen om weer terug te keren in je eigen lichaam en naar jezelf te kijken van een afstandje. Ontdaan van alle woede en pijn ontstaat er innerlijke rust, en zou het een kans bieden om opnieuw te beginnen.

Achter in de tuin klinkt getrommel, over het slecht verlichte grasveld schiet zo nu en dan een schim. Ik loop naar de plek waar de ceremonie plaatsvindt. In een met kaarsen verlicht houten huisje zitten de dochters en zonen van Tata Yo in een kring. De jongens rechts en de meisjes links. Hun donkere huid hebben ze beschilderd met rode verf. De muziek klinkt steeds opzwepender en de groep begint te dansen. In deze groep zitten ook twee blanke vrouwen, heftig beschilderd en met een erg serieuze uitdrukking op hun gezicht. Wanneer de groep begint te dansen doen zij hun uiterste best hun houterige lichamen net zo soepel te bewegen als de Gabonezen. Ik probeer een lach te onderdrukken terwijl ik me achter mijn camera verschuil. In het bwitigeloof wordt er van iedereen verwacht dat hij of zij actief meedoet met het ritueel, dus op een gegeven moment moet ik mijn camera wegleggen en sla ik mee met het ritme op mijn minitamboerijn. De minitamboerijn brengt me langzaam in vervoering: ik zweef mee op de muziek en zie alleen nog maar de flikkerende kaarsen en het wilde gedans om me heen. Het kleine beetje iboga dat ik na lang twijfelen van Yo heb aangenomen begint te werken. Het voelt hetzelfde als wanneer ik op een festival tegen mijn vrienden schreeuw dat ik hem voel. IK VOEL HEM.

Ooit gebruikten Gaboneze jagers de schors van de ibogawortel om het jagen langer vol te kunnen houden. Bij een grotere inname raakten ze in trance en maakten ze contact met hun voorouders. Nu lijkt ibogaïne zich in veel landen ontwikkeld te hebben tot een veelbelovend middel tegen verslaving.

De werkzame stof wordt uit de schors van de plant Tabernanthe iboga gehaald, die alleen in Gabon en Congo groeit. Sinds kort wordt ibogaïne ook in grotere hoeveelheden naar het buitenland geëxporteerd, tegen de wil van de Gaboneze overheid. Buiten Gabon wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de werking van deze geneeskrachtige wortel, omdat er sterke aanwijzingen zijn dat iboga mensen kan helpen om af te kicken. In Mexico, Brazilië en Nederland schieten de verslavingsklinieken als paddenstoelen uit de grond. Na een drie- tot vijfdaags initiatieritueel schijnt de hunkering naar het goedje waar je aan verslaafd bent volledig verdwenen te zijn. Ook Tata Yo ontvangt veel buitenlanders met de meest uiteenlopende verslavingen. “Het gaat om wilskracht,” zegt hij, “het terugvinden van de kracht in jezelf.” De letterlijke vertaling van Tabernanthe iboga is “het hoofd openbreken”. Het gif wordt uit het lichaam geloosd, lichaam en geest worden schoongeboend. Daardoor schijnen ook de ontwenningsverschijnselen te verdwijnen. “Na mijn initiatie voelde ik me herboren,” zegt de 38-jarige ex-roker Jean, “het voelde alsof mijn wil versterkt was. Mijn lichaam en geest waren volledig gereset.” Maar de werking van alkaloïde in de plant lijkt ook te werken tegen heftigere verslavingen als coke, heroïne en crack.

“Als ik vrij ben ga ik naar Tata Yo en neem ik wat iboga,” zegt Henry. Waar Henry  precies aan verslaafd was voordat hij naar Gabon vertrok wordt niet helemaal duidelijk, wel vertelt hij meerdere keren dat iboga hem heeft gebracht wat hij nodig had. “In mijn hallucinaties zag ik dingen die ik allang vergeten was, er verscheen een hoop pijn uit het verleden aan me. Toen ik wakker werd op de vijfde dag voelde het alsof ik alle pijn en woede van vroeger naar buiten gegooid had en miljoenen nieuwe inzichten had gekregen,” zegt hij met twinkelende ogen. De werking van de wortel heeft verschillende gezichten: in grote hoeveelheden treden er heftige hallucinaties op en verkeert je lichaam lange tijd in trance, maar het innemen van een klein beetje iboga tijdens een ceremonie maakt alleen dat je het wat leuker hebt, langer op kan blijven en de avond heftiger meemaakt.

Bij de bagageband op Schiphol check ik mijn email. Bovenaan staat een nieuw mailtje van Tata Yo: “Enjoy your spiritual journey and have a good trip.” Op internet kom ik een site tegen van een stel dat in Drenthe een iboga- en ayahuascakliniek heeft opgericht. Ook hier komen mensen met de meest uiteenlopende verslavingen – van wiet tot heroïne – om van hun afhankelijkheid af te komen. Met de enorme interesse die er al voor in ayahuasca is, wordt het de tijd dat de ibogawortel ook wat meer in het zonnetje gezet wordt. Omdat er nog steeds geen eenduidige conclusie over de werking van de wortel bestaat, is het wachten op het resultaat van het wetenschappelijk onderzoek van de Radboud Universiteit, dat in 2015 verwacht wordt. Als ibogaïne echt verslavingsremmend werkt, zou dat een enorm gat in de markt kunnen zijn.