We spraken de advocaat die wil dat de nekklem verboden wordt

In juni van dit jaar overleed Mitch Henriquez nadat hij tijdens zijn arrestatie in een nekklem werd gezet. Dat leidde tot rellen in de Haagse Schilderswijk, en vragen over het gebruik van fysiek geweld door de Nederlandse politie. Daarnaast spande activist Frank van der Linde een kort geding aan tegen het ministerie van Veiligheid en Justitie, en advocaat Willem Jebbink stond hem bij. Naar Van der Lindes idee kan hij, net als iedere andere Nederlander terecht of onterecht gearresteerd worden door de politie, en de politie zou in dat geval een nekklem kunnen gebruiken.

De landsadvocaat, die het ministerie van Justitie vertegenwoordigde, stelde dat de nekklem alleen in het uiterste geval wordt ingezet, en op de politieacademie bewust niet wordt onderwezen of aangeleerd. Op die manier zullen agenten "de techniek zo weinig mogelijk en alleen als laatste redmiddel toepassen."

Het is een redmiddel dat ook de dood tot gevolg kan hebben. De politie traint er niet op, maar mag dus wel zonder grondige kennis van zaken deze wurggreep toepassen, en daar wringt het. Gisteren was de uitspraak in de zaak, en de kortgedingrechter oordeelde dat de nekklem niet verboden wordt. We spraken Willem Jebbink over de gevolgen van deze uitspraak.

VICE: Betreurt u deze uitspraak?
Willem Jebbink: Uiteraard. De nekklem wordt vaak gebruikt maar er wordt niet mee getraind. Er is geen regelgeving en daarom zijn politieagenten ongeleide projectielen. Wij hebben gezegd: verbied dit onmiddellijk. Het is alsof je een agent aanneemt zonder training, deze een vuurwapen geeft, en zegt: "Als je hier iemand mee wil aanhouden, ga je gang! Gebruik het wapen, mocht je het echt nodig hebben." Vuurwapengebruik wordt zeer precies in de wet geregeld. Afwezige regelgeving rondom de nekklem kan ongevallen en dodelijke slachtoffers opleveren, en het erge is dat dit morgen weer kan gebeuren. Elke dode is er één te veel. Los van deze zaak loopt er ook een onderzoek naar het gebruik van de nekklem, geleid door de Inspectie Veiligheid en Justitie. Wat denkt u dat de uitkomst van dit onderzoek zal zijn?
Als de commissie gedegen en objectief onderzoek doet, kan het haast niet anders dat er geconcludeerd wordt dat het ongetraind gebruik van zo'n klem gevaarlijk is. Dat lijkt mij evident. De politie heeft allerlei andere middelen om mensen rustig te krijgen. Bijvoorbeeld pepperspray, een wapenstok, handboeien, een bokkenpootje, een armklem en een hoofdklem. Je hoeft niet iemands keel dicht te knijpen. Is het niet krom dat het onderzoek door het ministerie van Veiligheid en Justitie zelf gerund wordt? De slager keurt nu min of meer zijn eigen vlees.
Ja, dat ben ik helemaal met je eens. Het zou logischer zijn als je een onafhankelijke universiteit dit onderzoek zou leiden. Waarom spande juist Frank van der Linde, dit kort geding aan?
Hij stak zijn nek uit, dat klinkt natuurlijk als een flauwe woordspeling in dit verband. Maar hij vond als burger van Nederland dat hier sprake was van een maatschappelijke misstand en wilde daar iets aan doen. Hij demonstreert vaker en heeft wel eens een nekklem omgelegd gekregen. Iedereen kan terecht of onterecht aangehouden worden, zich daarbij verzetten en dus een nekklem krijgen met eventueel dodelijke afloop. De klem wordt dus niet getraind. Hoe komen de agenten dan alsnog aan deze vaardigheid?
Het is een soort straattechniek. Het zou kunnen dat agenten het van elkaar afkijken. Het gaat om een heel specifieke greep uit de vechtsport. Judo en karate, dat zijn enorm verfijnde vechttechnieken waarvoor je enorm goed moet trainen. De politie doet maar wat. Je drukt op die manier al snel een paar millimeter te ver door. Hierdoor is iemand als Mitch Henriquez hoogstwaarschijnlijk om het leven gekomen.

Is de nekklem ooit wel onderwezen?
Voor zover wij weten niet. De VN en de Raad van Europa zeggen dat heftig politiegeweld strikt geregeld moet worden in de wet. Het is een levensgevaarlijke techniek die dus totaal niet gereguleerd is. In de staat New York in de VS wordt het ontraden omdat het in strijd is met de burgerrechten.

Hoe vaak wordt zo'n nekklem nou toegepast?
We waren verrast door deze cijfers. In 80% van de gevallen van politiegeweld gaat het om direct fysiek contact. In ongeveer 25% van die gevallen wordt een nekklem ingezet. Dat is opmerkelijk veel. Dan kun je zeggen: het gaat dus ook heel vaak goed. Maar ik blijf erbij dat elke dode er één te veel is. Hoe kun je aan nabestaanden uitleggen: uw man of zoon is aangehouden door de politie en we hebben daarbij een fout gemaakt, hier is hij, in een lijkkist. Dat zouden we heel erg moeten afkeuren. Ongeacht of de betrokkene schuldig is of niet. Het moet niet zo zijn dat de politie iedereen voor elk feit koste wat kost iemand aanhoudt. Je moet belangenafwegingen maken. Het gaat om levens van burgers. Dat moet voorop staan. Hoe sterk staat een burger die zelden tot nooit in aanraking komt met de politie, als het aankomt op het aanklagen van een mega-instituut als 'het ministerie van Veiligheid en Justitie'?
Als belanghebbende zeg je niet: ik ga me verzetten tegen de politie. Kijk, als ik naar een spoedafspraak moet, en een politieagent houdt me onrechtmatig aan met een of ander flut-argument, dan ben ik, ook als beschaafde advocaat, wellicht geneigd om me los te rukken. Misschien zeg ik ook nog wel: "Laat me los, mafkees!". Dan is er genoeg reden om mij wegens opstandigheid en belediging aan te houden. Als ik dan nog meer verzet ga plegen kan het escaleren. Ook met pubers die uitgaan en vol adrenaline zijn, kan het, als de politie ze benadert, snel escaleren. De landsadvocaat zei: "De nekklem is, net als een stomp in iemands gezicht, een laatste redmiddel." Is het wel slim om zo'n wanhoopsactie van een agent af te willen nemen?
Zoals ik al zei: er zijn allerlei andere opties zoals de wapenstok, de pepperspray, of het trekken van een vuurwapen. Stel: Mitch Henriquez had gezegd dat hij een wapen had. Dan had de politie alle recht gehad om met vier man sterk hun wapen te trekken. Hij zou snel teruggekomen zijn van zijn uitspraak, en er zou niets zijn gebeurd. Ja, er zou per ongeluk een wapen kunnen zijn afgegaan, maar die kans in nihil. De politie moet zo terughoudend mogelijk zijn met het toepassen van geweld. Als men al een tik moet verkopen, mogen dat er niet meteen tien zijn. Ik zou het heel schrijnend vinden als volgende week weer iemand door een nekklem omkomt. Dit kan helaas, met deze uitspraak, makkelijk gebeuren. Hoe gaat de staat dan rechtvaardigen dat dit allemaal geoorloofd is? Deze angst is een heel reële angst die we mogen hebben.