Wat zou er gebeuren als Europa zijn grenzen openstelt?

Vorige week zondag verdronken er achthonderd mannen, vrouwen en kinderen in de Middellandse Zee nadat hun boot kapseisde aan de Libische kust. De zondag daarvoor, op 12 april, verdronken er vierhonderd mensen bij een vergelijkbaar ongeluk. Vluchtelingenorganisatie UNHCR schat dat er sinds het begin van het jaar zeventienhonderd mensen omgekomen zijn tijdens pogingen om Europa te bereiken.

Sinds die noodlottige zondag worden deze catastrofale gebeurtenissen niet langer genegeerd. Tijdens een speciale bijeenkomst bespraken verschillende Europese leiders een aantal ideeën om meer mensen op zee te kunnen redden. Tegelijkertijd werden er verschillende manieren besproken om de asielzoekers in eerste instantie te ontmoedigen om deze reis te maken. De voorstellen varieerden van enorme detentiecentra in Noord-Afrikaanse landen, tot een militaire ingreep in Libië, om de infrastructuur van mensensmokkelaars te ontregelen.

Zo blijft het fundamentele probleem echter bestaan. Er zijn erg veel mensen die naar Europa willen komen, die de EU niet binnen wil laten. Er zijn verschillende redenen voor hun migratie – sommigen vluchten voor oorlog en vervolging, anderen uit armoede – maar de EU houdt haar poot stijf. Zonder visum komt er niemand binnen. Mensen vragen zich zelden af waarom. Niemand gaat een negentienjarige Griek weerhouden van een frisse start in Amsterdam. Toch gunnen we mensen uit derdewereldlanden dit niet. Wat zou er gebeuren als we de Europese grenzen openden?

Dergelijke ideeën klinken haast utopisch tegenwoordig. We zijn gewend geraakt aan het idee dat economisch sterkere landen hun grenzen hoe dan ook beschermen tegen de oncontroleerbare vloedgolf van migranten uit armere landen. Het idee om iedereen binnen te laten na een achtergrondcheck en medische test klinkt voor velen absurd, en wordt niet serieus genomen. Hoewel veel mensen moreel gezien voorstander zijn van open grenzen, blijft het leeuwendeel ervan overtuigd dat het niet realistisch is.

Weinig mensen zijn zich ervan bewust dat academici – voornamelijk economen – dit wel degelijk als een serieuze optie zien. Michael Clemens is er één van. Als hoofdonderzoeker bij het Center for Global Development, is hij tot een aantal verrassende conclusies gekomen. Zo formuleerde hij een theorie dat immigratierestricties "een van de grootste kloven tussen de bestaande en de potentiële welvaart van de mensheid in stand houden". Volgens zijn berekeningen zou de opheffing van migratiewetten wereldwijd tot een verdubbeling van het globale BNP kunnen leiden. We vroegen hem wat er zou kunnen gebeuren als de EU plotsklaps haar grenzen open zou gooien.

VICE: Meneer Clemens, waarom trekken mensen naar rijkere landen – politieke redenen daargelaten?
Michael Clemens: Mensen uit arme landen migreren voornamelijk voor hun eigen veiligheid, of voor een rechtvaardige compensatie voor hun studies en harde werk. Zo'n 97% van de mensen blijft echter in het geboorteland wonen. Inwonerschap is een soort loterij. Voor degenen die toevallig in veilige, welvarende landen zijn geboren, is dat prima. Maar de migranten willen zich hier niet bij neerleggen. Ze kunnen niet accepteren dat een loterij, die in stand wordt gehouden door de welvarende landen, hun levensloop bepaalt.

Binnen onze eigen landen weten we waarom mensen slechte buurten verlaten. Dit zijn exact dezelfde redenen waarom mensen gevaarlijke of arme landen verlaten. Maar er zijn twee verschillen. Veel mensen in gevaarlijke, arme landen leven in omstandigheden die zelfs de armste mensen in welvarende landen nooit zullen meemaken en zich niet eens kunnen inbeelden. En er staan natuurlijk geen gewapende mannen aan de poort van arme buurten, die je dwingen om binnen te blijven.

Dus wat zou er gebeuren als de EU haar grenzen volledig opende? Zouden we overspoeld worden door arme immigranten?
Migratiestromen zijn erg moeilijk te voorspellen. Dit zag je bijvoorbeeld bij de twee keren dat het Verenigd Koninkrijk zijn imigratiewetten versoepelde. In 2004 werd het immigratieverbod voor Polen opgeheven; dat zorgde voor een grotere stroom dan verwacht. In 2014 werd het verbod opgeheven voor Roemenië, en toen was de immigratie juist veel kleiner dan verwacht.

Er zullen altijd allerlei slecht onderbouwde doemscenario's rondgeschreeuwd worden. Toen Duitsland de restricties op immigratie vanuit Polen introk, voorspelde de Duitse handelsbond dat er binnen één jaar een miljoen Polen zouden binnenstromen. Dit bleken er maar honderdduizend te zijn. Toen de Verenigde Staten in 1986 zijn grenzen openstelde voor het zeer arme Micronesië, werd er een zondvloed van Micronesiërs verwacht op Hawaii en in Californië. Veertien jaar later bleek minder dan 6% van de Micronesische bevolking naar de VS verhuisd te zijn.

Dus wat zou er wereldwijd gebeuren? Er is slechts wat suggestief bewijs uit de Gallup World Poll. Gallup gaat naar bijna alle landen ter wereld en stelt elk jaar in elk land dezelfde vragen aan duizend mensen. Een van de vragen is of ze zouden willen emigreren, en zo ja, waarheen. Aan de hand van deze resultaten zou de populatie van Europa met 10% groeien als iedereen vrij kon migreren. De populatie van Duitsland zou met 23% stijgen, omdat het een bijzonder welvarende en begeerde woonplaats is.

Dit is het beste directe bewijs wat er is. Ik zeg dat het slechts suggestief is, omdat we niet weten in hoeverre de mensen die de wens om te migreren uitdrukken ook daadwerkelijk door zouden zetten. Voor veel mensen zou het slechts een wens kunnen zijn, in plaats van een daadwerkelijk plan – vergelijkbaar met hoe je in een enquête aan zou geven dat je op een dag voor jezelf wil beginnen. Anderzijds zouden mensen die aangaven niet te willen migreren misschien van gedachten veranderen als er een manier was om dit te doen zonder mensensmokkelaars en gevaar voor eigen leven. Het enige echte antwoord is dus dat wetenschappers het niet met zekerheid kunnen voorspellen – maar ik heb wel een systematische tendens om de stromingen te overschatten waargenomen.

Bekijk onze documentaire Europe or Die: migrantengevangenissen in Libië hier

Wat voor effect zou de toestroom van immigranten hebben op de Europese economie?
Het onderzoek toont tot dusver aan dat immigratie een positief effect heeft gehad op de economische groei in Europa. Dit wordt weerspiegeld in de meest geavanceerde economische voorspellingen. Ik durf te zeggen dat dit de consensus is onder economen. Dat zegt veel, aangezien economen berucht zijn om hun neiging om overal de keerzijde van in te zien. Maar al het serieuze bewijs dat we hebben wijst op groei. Zo'n 96% van de Amerikaanse arbeidseconomen zijn het erover eens dat de economische voordelen veel groter zijn dan de nadelen van immigratie. Hoewel een aantal economen wel beweert dat immigratie de economie schaadt, is dit doorgaans niet gebaseerd op peer-reviewed economisch onderzoek, waardoor dit meer als een politieke mening dan als economische expertise moet worden gezien.

En de snelheid doet er natuurlijk toe. Het maakt veel uit of de verwachte miljoenen immigranten over drie jaar of over twintig jaar komen. Dit hoor je echter niet veel in het publieke debat. Dat vooral gaat over "houd ze allemaal tegen" of "laat ze allemaal meteen binnen". Het debat zou moeten beginnen vanuit een solide consensus uit economisch onderzoek, en moeten gaan over hoe we de positieve invloed van migratie kunnen stimuleren. Een van de grote uitdagingen van de eenentwintigste eeuw is het vormen van beleid dat migratie vertaalt naar economische voordelen, in plaats van het oprichten van zeeblokkades en massale detentiecentra.

Zouden de lonen in Europa dalen? Kan de arbeidsmarkt miljoenen nieuwe arbeiders aan, waarvan sommigen ongetraind zijn?
Immigratiestromen zullen waarschijnlijk de lonen doen stijgen en werkloosheidspercentages onder Europese arbeiders doen dalen.

Het beste bewijs wat er hiervoor is komt van de economen Mette Foged en Giovanni Peri. Niemand heeft betere data of betere methodes dan zij. Ze onderzochten de invloed van grote toestromen van vluchtelingen uit Somalië en Afghanistan op de Deense arbeidsmarkt tussen 1991 en 2008 door naar de lonen en werkloosheid van elke individuele arbeider te kijken. De vluchtelingen zorgden voor een stijging in lonen en banen voor laagopgeleiden.

Om dit te begrijpen moet je een paar stappen terug doen. Natuurlijk, als het om één baan in de bouw of de zorg gaat, dan neemt een migrant de plaats in van de lokale arbeider. Maar dat is slechts het begin van hoe de arbeidsmarkt werkt. Als er immigranten zijn, dan maakt de lokale bevolking andere keuzes. Wat Foged en Peri lieten zien is dat laagopgeleide Denen zich ontwikkelden naar meer complexe banen en minder handarbeid.

Ander onderzoek heeft aangetoond dat de lokale bevolking vakkundiger wordt wanneer immigratie een terugkeer naar vakmanschap met zich meebrengt. Daarnaast gaan bedrijven anders investeren bij een toestroom van immigranten, ze vermijden technologie die de plek inneemt van laagopgeleide immigranten en lokale arbeiders. De meest simpele positieve invloed op de economie is dat arbeidsimmigranten niet alleen werken, maar ook consumeren, en dan vaak juist goedkope producten – die gemaakt en verkocht worden door andere laagbetaalde arbeiders.

Kort samengevat betekent dit dus dat laagopgeleide immigranten zowel vacatures opvullen als veroorzaken. Dit is echter lastig over te brengen, omdat de immigranten die banen 'afpakken' direct en zichtbaar zijn, en de manieren waarop ze werkgelegenheid scheppen indirect en onzichtbaar zijn

Zouden de Europese sociale vangnetten bezwijken als er teveel mensen afhankelijk van worden?
Een goede discussie hierover begint bij de feiten. Momenteel berust het sociale vangnet van Europa namelijk op immigranten, en niet andersom. Een uitgebreid onderzoek van het onafhankelijke OECD in 2013 ontdekte dat het gemiddelde immigrantenhuishouden in Europa drieduizend euro meer belasting betaalde dan het in ontvangst nam in de vorm van uitkeringen. De vraag is dus of het vangnet niet zou instorten zonder immigranten. Dat is momenteel de realiteit. Immigranten subsidiëren de lokale bevolking! Het is onwaarschijnlijk dat dit verandert door een nieuwe instroom. Nieuwe migranten zijn volgens het OECD jong en gezond – dit zijn de mensen die de koffers van de overheid vullen. Dat patroon hoeft niet te veranderen door het aantal.

Bovendien kan het sociale vangnet aangepast worden aan migratiestromen. Het OECD toonde grote verschillen aan per land: het positieve fiscale effect van migranten is dubbel zo groot in Noorwegen als in Denemarken: dit heeft te maken met het regeringsbeleid. In Engeland zijn asielzoekers de ontvangende partij, omdat ze niet mogen werken.

En zou vergemakkelijkte migratie geen negatief effect hebben op de ontwikkelingslanden?
We hebben het nu over immigratiebeleid, niet zozeer over of mensen wel of niet in arme landen moeten blijven. We hebben het over de mate waarin rijke landen migratie wel of niet moeten dwarsbomen. Een visum is er niet om mensen te dwingen te verhuizen, maar om niemand ervan te weerhouden. De vraag die je stelt is eigenlijk dezelfde als de vraag of de migratieblokkade de ontwikkelingslanden momenteel helpt. Mild uitgedrukt is hier binnen de sociale wetenschappen geen enkel bewijs voor.

Die vraag is in feite op het bizarre af – wat de Duitsers beter weten dan bijna alle andere bevolkingen op aarde. Een paar generaties lang werd je doodgeschoten bij de Berlijnse muur en de binnengrens. Dat beleid was ontwikkeld om de Oost-Duitse economie te versterken, door te voorkomen dat waardevolle arbeiders naar het Westen zouden vertrekken. (Om deze reden kon je na je pensioen het Oosten relatief makkelijk verlaten). Als je denkt dat het hierdoor beter ging in Oost-Duitsland dan in West-Duitsland, moet je nodig een keer een geschiedenisboek erbij pakken, en ver weg blijven van de politiek.