Wetenschappers hebben een manier ontdekt om herinneringen uit je geheugen te wissen

We hebben allemaal momenten in ons leven die we liever zouden vergeten. De keer dat je op de eerste dag van de brugklas de klas uit werd gestuurd omdat er hondenkak onder je schoen zat, de keer dat je je ouders betrapte toen ze een scène van Vijftig Tinten Grijs aan het naspelen waren, en eigenlijk zo'n beetje alles wat er tussen je dertiende en je achttiende is gebeurd.

Voor mensen met posttraumatisch stressstoornis (PTSS) is dit nog veel sterker het geval. Mensen die een trauma om wat voor reden dan ook niet kunnen verwerken voelen zich over het algemeen machteloos en kwetsbaar en hebben vaak zowel fysieke als psychische klachten, zoals stress, agressie en slapeloosheid.

Slechts de helft van de mensen met PTSS komt na intensieve behandeling van de klachten af. De andere helft blijft zitten met een syndroom dat het leven soms ondraaglijk maakt. Voor die mensen lijkt de enige oplossing om de herinnering compleet uit het geheugen wissen.

Dat klinkt futuristischer dan het is. Edward Meloni, assistant professor psychologie aan Harvard, heeft hier namelijk een nieuwe methode voor bedacht. Door middel van het toedienen van xenongas – een edelgas dat vooral op YouTube bekend staat als spul waar je stem heel laag van wordt – zouden mensen hun trauma kunnen vergeten.

Meloni heeft onderzoek gedaan waarbij ratten een angst werd aangeleerd, door bepaalde beelden te vertonen en tegelijkertijd korte schokken toe te dienen. Een dag later werden de ratten opnieuw aan deze angst herinnerd, waardoor ze begonnen te zweten en hun hartslag omhoog ging. "Maar als we xenongas toedienden, gas dat de NMDA-receptoren (waar angsten vandaan komen) tegenwerkt, leken de ratten de angst te zijn vergeten," aldus Meloni. "We hopen nu dat de Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit, de FDA, dit gaat goedkeuren, zodat we het binnen nu en een jaar ook op mensen kunnen testen."

Oké, dus misschien kunnen we straks een herinnering uit ons geheugen verwijderen. Best wel een beangstigend idee. Wat gebeurt er als iets fout gaat? Volgens Meloni is het allemaal niet zo dramatisch als sommige sciencefiction wil doen geloven. "Onderzoek wijst erop dat xenongas de emotionele lading van een trauma kan verwijderen, niet de herinnering zelf. De kans dat herinneringen helemaal verdwijnen is vrij klein."

Dat de kans klein is betekent dus dat het wel zou kunnen gebeuren. Herinneringen zijn een onderdeel van wie we zijn, dus als ze verdwijnen, kun je als een ander persoon uit de behandeling komen. Meloni is er minder paniekerig over dan ik: "Ook in het geval dat de herinnering volledig verdwijnt, zou ik het in bepaalde gevallen toch willen gebruiken."

Volgens de professor is xenongas ongevaarlijk: het wordt nu al voor allerlei doeleinden gebruikt, waaronder als anesthesiemiddel. Bovendien zou het middel alleen in uiterste gevallen worden toegediend, dus bij mensen die aan huidige behandelingen niet genoeg hebben. "Sinds mijn onderzoek media-aandacht krijgt, ontvang ik van honderden mensen mailtjes en telefoontjes die koste wat kost van hun trauma af willen," vertelt Meloni me. Felle tegenstanders van de behandeling weten volgens Meloni niet wat mensen met een trauma doormaken. "Je moet bedenken dat je hele leven verwoest is na zo'n trauma. Als gevolg maak je vaak verkeerde keuzes, die tot nog meer ellende kunnen leiden."

Stel dat trauma's vergeten kunnen worden, wat zou dat dan voor gevolgen hebben voor onze samenleving? Dat vroeg ik hoogleraar Douwe Draaisma, die is gespecialiseerd in de aard en mechanismen van het menselijk geheugen.

"In ethische literatuur heb je het voorbeeld van de vergeetpil, een pil waardoor je je laatste herinneringen vergeet. Stel dat het slachtoffer van een verkrachting zo'n pil neemt, dan kunnen de consequenties voor de dader minder erg worden," aldus Draaisma. "Of nog erger: de dader zou kunnen eisen dat het slachtoffer die pil neemt. Dat is een van de paradoxen die zo'n middel met zich meebrengt."

Dit leek me allemaal een tikkeltje vergezocht, maar Draaisma vertelde me dat er al eens een keer zoiets is gebeurd. "Een autistisch meisje werd betrapt bij een winkeldiefstal, waarop ze iemand op zeer bloedige wijze verwondde met een schaar. In dit geval liep de dader een trauma op, inclusief allerlei PTSS-verschijnselen. Ze werd opgenomen en de dokters gaven haar een EMDR-behandeling". Dat is een ander soort methode, waarin een trauma verwerkt wordt. De dader was van de zware emotionele last af, maar daardoor kun je je afvragen: wat betekent zoiets voor de straf die hij of zij moet krijgen?

Dat deze hele discussie nog op zo'n hypothetisch niveau gevoerd wordt is raar. Ik stuitte op de site heroindetoxeurope.com en blijkbaar is er een dokter in Belgrado, dokter Vorobiev, die al een tijdje bezig is met behandelingen met xenongas. Hij richt zich vooral op Britten die voor een appel en een ei van hun zware verslavingen willen afkomen. Dokter Vorobiev reageerde niet op mijn pogingen om met hem in contact te komen, maar Meloni was dolblij toen ik hem over Vorobievs praktijk vertelde: "Misschien kunnen we met de Serviërs samenwerken om te testen of het echt werkt!"

De enthousiaste houding van Meloni heeft misschien iets te maken met het feit dat er alleen al in de Verenigde Staten 22 veteranen per dag zelfmoord plegen. Sommige door PTSS geteisterde veteranen gebruiken MDMA als kuur, anderen zoeken heil in een gestoord feesthuis vol strippers. Misschien is het tijd om drastischere maatregelen mogelijk te maken, zoals behandelingen met xenongas. Of minder soldaten uitzenden, dat kan natuurlijk ook.