Japanners weigeren om op vakantie te gaan

De regering van Japan staat op het punt om werknemers te verplichten om minstens vijf betaalde vakantiedagen per jaar op te nemen. Het is een compromis tussen de drie vakantiedagen waar werkgevers om vroegen en de acht dagen die vakbonden eisten. Iedereen in het land lijkt het wel eens te zijn dat het belangrijk is dat werknemers hun vakantiedagen ook echt opnemen, want Japanners hebben niet alleen nauwelijks seks, ze weigeren ook om regelmatig hun rust te pakken door een dagje vrij te nemen. Zo langzamerhand loopt dit uit op een economische en gezondheidscrisis.

Volgens de arbeidsvoorwaarden in de Japanse wet hebben werknemers recht op minstens tien dagen betaald verlof per jaar. Voor elk jaar dat ze ergens werken, kunnen ze nog een extra dag verlof verdienen, tot een maximum van twintig dagen. De gemiddelde werknemer had in 2013 recht op 18,5 vakantiedag en kreeg 15 dagen vrij voor nationale feestdagen. Daarmee komt Japan op de tweede plek als het gaat om de laagste hoeveelheid vakantiedagen in de rijkere landen van de wereld – alleen de beroepsbevolking van de Verenigde Staten heeft nog minder vrije feestdagen en betaald verlof.

Wat het meest verassend is, is dat minder dan de helft van de Japanners al hun vakantiedagen opmaakte in 2013. De gemiddelde werknemer nam maar 9 van de 18,5 dagen op. Eén op de zes nam er geen op.

De huidige situatie in Japan is ontstaan door een cultuur van overwerken. Ondanks de regelgeving die werknemers een werkdag van acht uur en een werkweek van veertig uur garandeert, zorgt een combinatie van groepsdruk en baanonzekerheid in een stagnerende economie ervoor dat Japanners tientallen en soms meer dan honderd uur (meestal onbetaald) per maand overwerken. Minstens 22 procent van de werknemers werkt zo'n 49 uur per week, terwijl in Frankrijk maar 11 procent zoveel werkt. Alleen in Zuid-Korea wordt nog meer gewerkt per week.

Yuu Wakebe, de ambtenaar van het Ministerie van Gezondheid en Arbeid die over de nieuwe vakantiewetten gaat, heeft ironisch genoeg toegegeven dat hij ook zo'n honderd overuren per maand maakt en maar vijf vakantiedagen opnam in 2014. Eén van die dagen was hij ziek.

"Het is gewoon een recht van de werknemer om betaalde vakantiedagen op te nemen," zei Wakebe tegen Associated Press, "maar in Japan hoort de vrijwilligersmentaliteit nou eenmaal bij de werksfeer."

Dat Japanners zich met een absurde hoeveelheid overuren uit de naad werken is niet per se een onlosmakelijk onderdeel van de Japanse cultuur. Sommige historici zeggen dat Japanse werknemers in het begin van de twintigste eeuw een gezonde werkhouding hadden en regelmatig met vakantie gingen. Andere landen vonden Japanners zelfs lui.

Steeds meer onderzoek wijst erop dat overwerken niet eens zorgt voor meer winst – het zou Japanse bedrijven zelfs winst kosten. De productiviteit neemt namelijk juist af, doordat werknemers vaak alleen laat op kantoor blijven zodat het lijkt alsof ze hard werken. Daar komt nog eens bij dat minder tevredenheid over de baan en extreme vermoeidheid ervoor zorgen dat er veel minder en slechter wordt gewerkt. Volgens sommigen heeft de overwerktrend ook invloed op de inkomsten van bedrijven in de recreatieve sector en zorgt dat weer voor een slechtere nationale economie. Anderen zeggen zelfs dat overwerken de oorzaak is van de dalende geboortecijfers, wat er samen met de toename van aseksuele jongeren voor zorgt dat het land in de toekomst enorm zal vergrijzen en dat er veel minder arbeiders zullen zijn.

Overwerken zorgt dus voor een nationale gezondheidscrisis waarin duizenden Japanners zichzelf letterlijk doodwerken. Dit fenomeen staat bekend als karoshi, een term die aan het Japanse woordenboek werd toegevoegd in de jaren zeventig, toen de economie enorm bloeide. In het Nederlands is 'workaholic' de enige term die daar een beetje bij in de buurt komt, alleen heeft dat woord een minder serieuze betekenis dan karoshi. Rond de eeuwwisseling werd het nieuws in Japan gedomineerd door verhalen over werknemers die zichzelf hadden opgehangen, na werkdagen van zeventien uur. Ook waren er verhalen over mensen die tijdens hun dienst zo erg waren uitgedroogd dat ze omvielen. Toen de beroerte van de Japanse minister-president Keizo Obuchi werd gekoppeld aan karoshi, leidde dit tot een hoop debat over nationale gezondheidscrisis.

In 2011 werden tienduizend van de dertigduizend zelfmoorden van dat jaar gekoppeld aan karoshi en in 2012 bleek uit onderzoek dat waarschijnlijk ook minstens vijf procent van de beroertes en hartaanvallen het gevolg waren van karoshi. Honderden burgers vroegen om compensatie vanwege fysieke of psychische aandoeningen die door karoshi zouden zijn veroorzaakt, maar minder dan de helft kwam er daadwerkelijk voor in aanmerking. In de meeste gevallen wordt er niet eens melding van gemaakt, omdat men bang is voor het stigma en omdat karoshi bovendien moeilijk te bewijzen is. Volgens schattingen heeft echter zo'n tien procent van de werkende Japanners te maken met dezelfde omstandigheden als karoshi-slachtoffers, waardoor de kans om ziek te worden of zelfs dood te gaan erg groot is.

De verplichte vakantie van vijf dagen die de Japanse overheid nu wil invoeren is niet de eerste poging om de economische en gezondheidsrisico's van overwerken te bestrijden. Het is tegenwoordig makkelijker gemaakt om compensatie aan te vragen. Zo heeft de familie van een werknemer die meer dan 190 uur per maand overwerkte een half miljoen dollar schadevergoeding gekregen. Door dit soort voorbeelden wordt er nu ook openlijker over het probleem gepraat. Zo werd er vorig jaar nog door de overheid aanbevolen om werknemers korte dutjes te laten doen op hun werk.

In 2014 werd zelfs de 'Wet maatregelen voor preventie van karoshi' ingevoerd, zodat karoshi beter kan worden onderzocht en er voor opvang kan worden gezorgd. Er zijn Anonieme Workaholics-meetings, er is een karoshi-meldpunt en de maand november staat ieder jaar helemaal in het teken van karoshi.

Maar hoe kun je verplicht chillen nou daadwerkelijk opnemen in de wet? Begin januari wezen rapporten uit dat de Japanse overheid wilde dat werknemers rond 2020 tenminste zeventig procent van hun betaalde verlof zouden opnemen. Er werd ook met nationale feestdagen geschoven, zodat ze op de weekenden aansloten, en er vijf dagen durende vakanties ontstonden. Ook werd er een nieuwe nationale feestdag toegevoegd: de (verder totaal overbodige) Dag van de Berg. En ja, op deze dag worden inderdaad de bergen van het land even in het zonnetje gezet, maar waar het vooral om gaat is dat de kantoren een dagje dicht zijn en overwerkte Japanners even een dagje rust kunnen pakken.

Toch blijft het voor de Japanse overheid moeilijk om werknemers echt te dwingen om rustig aan te doen, ondanks de verplichte vrije dagen. Dat zie je bijvoorbeeld ook in Nederland, waar mensen genoeg vakantiedagen hebben, maar waar zo'n drie procent van de mensen last heeft van 'vrijetijdsziekete'. Dat is een aandoening waarbij het je niet lukt om je even geen zorgen te maken over je werk, op het moment dat je vrij bent. Hierdoor worden mensen letterlijk ziek van de stress. Dus zolang er een cultuur van overwerken en hoge druk blijft bestaan is het mogelijk dat Japanners zelfs tijdens hun vakantiedagen nog sterven van stress.