De ontvoeringsonderhandelingen tussen Jemenitische stammen zijn eigenlijk best wel beschaafd

Foto's door Alex Potter

Het beeld dat mensen hebben van Jemen wordt grotendeels bepaald door de ontvoeringen die er plaatsvinden. Hierdoor is het makkelijk om het land af te schilderen als een gevaarlijke dystopie waar salafisten bezig zijn snode plannen te smeden. De media richten zich dan ook voornamelijk op de ontvoeringen waar buitenlanders of Al Qaida bij verwikkeld zijn. Maar het overgrote deel van de ontvoeringen in Jemen zijn inheemse stammenkwesties en komen vaak vredig tot een einde, zonder dat er door de regering of de internationale gemeenschap ingegrepen hoeft te worden. Maar het blijft voor de meeste Jemenieten nog steeds een onduidelijk en mysterieus fenomeen.

De meeste Jemenieten weten moeiteloos meerdere, op het eerste gezicht tegenstrijdige, identiteiten te combineren: het kosmopolitische maar traditionele stamhoofd is zelfs een beetje een Jemenitisch cliché. Een vriend van me, Ahmed (niet zijn echte naam), is de zoon van een sjeik en een ambtenaar die in het westen is opgeleid. Dus ik vond het nogal opmerkelijk toen hij me op een dag na de lunch uitnodigde om mee te gaan naar de ontvoeringsonderhandelingen waar hij bij betrokken was.

Tijdens de reis naar het onderhandelingsgebouw lichtte hij me in over de situatie. Het begon als een arbeidsgeschil in een stadje een paar uur ten zuiden van Sanaa. Een ontslagen werknemer claimde dat hij nog geld tegoed had, ging hiermee naar de rechtbank en kreeg zijn gelijk. Maar zijn voormalige werkgever wilde hem dit bedrag niet betalen.

Omdat hij de zaak niet wilde laten oplossen door het Jemenitische rechtssysteem, besloot de ontevreden werknemer om samen met wat familieleden de zoon van zijn ex-baas te ontvoeren. Een slim plan, omdat er geen garantie was dat de regering ervoor zou zorgen dat hij betaald zou worden. De kidnappers hoopten dat het hele gedoe binnen een week voorbij zou zijn, maar de baas weigerde om te onderhandelen met ‘criminelen’, laat staan losgeld te betalen. Uiteindelijk besloot een vriend van de gijzelaar om te onderhandelen, en kwam de situatie onder leiding van Ahmeds vader, een gerespecteerd bemiddelaar.

We kwamen binnen in een vrij lege huiskamer. Daar werd qat (een bladvormige drug die vaak als sociaal smeermiddel werkt) gekauwd. Het leek op een normale bijeenkomst. Toen iedereen was gaan zitten werd er volop gediscussieerd, maar de sfeer bleef beschaafd en respectvol. Het overgrote deel had ook een wapen bij zich, maar deze dienden meer als statussymbool. De vriend van de gijzelaar maakte geen geheim van zijn minachting voor het stammensysteem, maar hij bleef respectvol tegenover de vader van Ahmed.

Naarmate het later werd en de qat zijn werk begon te doen, kreeg ik het idee dat er vooruitgang zat in de onderhandelingen. De groep ging na zonsondergang uit elkaar, en het onderhandelingsteam was positief gestemd, omdat het geëiste losgeld was gehalveerd. De volgende dag gingen de discussies verder. De discussies waren de volgende dag minder optimistisch. Iedereen raakte vermoeid door de standvastigheid van de kidnappers.

Ze hielden de gijzelaar bijna twee maanden gevangen. Maar niemand was bang dat hij slecht behandeld zou worden; de stammentradities schrijven voor dat hij werd behandeld als een eervolle gast. Maar ondanks het feit dat hij af en toe zelfs even mocht bellen, was de lange gevangenschap erg zwaar voor de zoon en zijn familie. Vanwege juridische redenen konden de kidnappers ook hun dorp niet uit, waardoor ze zelf eigenlijk ook gevangenen waren.

“Het voelt echt alsof we allemaal gegijzeld zijn,” zei Ahmed die nacht. “Deze zaak knaagt aan ons allemaal totdat hij is opgelost.”

De volgende dag was het langverwachte antwoord van de kidnappers binnengekomen. De hele kamer werd stil toen de bemiddelaar de brief voorlas. De hoopvolle verwachting mondde uit in ontevreden gemopper. De eisen van de kidnappers werden als onacceptabel beschouwd. Toen Ahmeds vader verder ging met spreken, zette hij de schijnbare onoplosbaarheid van de zaak tegenover zijn plichtsgevoel om het tot een eerlijk einde te brengen, en hintte naar de mogelijkheid om een van de eigen mensen van de kidnappers te ontvoeren om een oplossing af te dwingen.

“Ze weten natuurlijk dat hun broers in deze gemeenschap wonen en werken, waar ze qat en druiven verkopen op onze markt,” zei hij nuchter en zelfverzekerd.

Hij begon de voor- en tegenargumenten tegen elkaar af te wegen en nam afscheid van de vertegenwoordigers van de gijzelaar. Hij schetste snel een plan van aanpak voor wie overbleef: de gezanten van de ontvoerders zouden zijn verkapte dreigement wel overbrengen. Ondertussen gingen de vrienden van de gijzelaar terug naar hun dorp om losgeld in te zamelen. Toen ze daar waren, probeerden ze de vader van de gijzelaar nog over te halen om de juridische aanklacht te laten vallen. Tot mijn verbazing heeft dit geholpen—na twee maanden te hebben onderhandeld werd de gijzelaar vrijgelaten. De kidnappers kregen hun (flink verminderde) losgeld, en iedereen ging weer verder met zijn leven.

Toen ik het een paar weken later met Ahmed en zijn vader over deze kidnapping had, merkten ze nog op hoe groot het contrast was tussen de stereotype beschrijvingen van de gewelddadige Jemenitische stammen en hoe beschaafd de onderhandelingen waren. Eeuwen-, zo niet millennialang zijn de tribale gebruiken dan ook de basis geweest van alle orde in het grootste gedeelte van Jemen. Omdat de positie van de staat nooit een sterke is geweest, vertrouwen de meeste Jemenieten van het platteland meer op het juridische proces van de stammen dan in die van de overheid. En niet alleen voor ontvoeringen: Ahmeds vader bemiddelde ergens anders ook bij een onrechtmatige erfeniszaak. Maar ondanks de eerbied waarmee ze spraken over dit systeem, deed het me denken aan iets wat de sjeik zei tijdens de onderhandelingen:

“Dit komt allemaal doordat onze regering geen rechtsorde heeft weten te vestigen,” zei hij. “Mochten ze dat toch nog voor elkaar krijgen, laten we het voortaan graag aan hen over om dit soort dingen op te lossen.”