Zijn we nou wel of niet bang genoeg met z’n allen?

U bent niet bang genoeg! Ik ben nergens bang voor! Ik voel me niet op mijn gemak op Utrecht Centraal! Dit zijn allemaal vrij tijdloze kreten, met uitzondering van de laatste, omdat Utrecht Centraal pas bestaat sinds 1843. Toch hoor of lees je ze het afgelopen halfjaar buitengewoon vaak. Dit komt door de uitbraak van een dodelijke besmettelijke ziekte, een neergeschoten vliegtuig vol burgers of de opmars van een terreurorganisatie die aan westerse normen, waarden en hoofden een broertje dood heeft.

In hoeverre laat de Nederlander zijn dagelijkse doen en laten hierdoor beïnvloeden? Moeten we nou wel of niet banger zijn dan ooit? Of zijn we eigenlijk nog steeds banger voor spinnen en de tandarts? Van alle raadgevers die ik ken is angst misschien wel de slechtste. Ik belde met de hulptelefoon van de stichting Angst, Dwang en Fobiestichting om meer te weten te komen over individuele angst die kan omslaan in hysterie. En om raad. Ik kreeg Iman aan de lijn.

Iman: Hallo met Iman.
VICE: Hoi Iman. Zijn mensen wel eens bang voor je geweest omdat je naam lijkt op imam?
Nee! Misschien wel, maar ze hebben het in ieder geval niet tegen me gezegd.

Ik maak dit middelmatige grapje om iets groters aan te stippen. Het zou goed kunnen dat mensen banger worden voor alles dat met de islam te maken heeft. Aan de andere kant van het spectrum worden mensen juist als te naïef oftewel niet bang genoeg bestempeld. Mensen die bepalen of je al dan niet bang moet zijn, en ook nog hoe bang. Ik vind het best gek. Heeft dit invloed op een collectief angstbesef?
Ja, maar dat is trendgevoelig. Er is ook een periode geweest waarin angst zich vooral richtte op HIV en aids. Asbest is ook zo'n klassieker. Het hield de gemoederen jarenlang bezig. Je kunt met enige zekerheid zeggen dat de angst voor asbest inwisselbaar is met de angst voor iets anders, ware het niet dat er aan asbest zo veel aandacht aan werd besteed.

Zoals de bekende dooddoener luidt: Het is ook altijd wat. Dit komt dus niet zozeer door de sensatiezucht van de media, maar als ik het goed begrijp zit het in de mens zelf?
In zekere zin wel. Zo'n irreële angst kan de vorm van allerlei zaken aannemen. Of dat nou HIV of besmetting met ebola is, die angst zal zich vroeg of laat toch manifesteren.

Tja, en voor die media werken ook gewoon mensen. Je noemt het irreëel, maar is die angst eigenlijk wel irreëel? Je kunt die angst toch ook niet zomaar wegwuiven? Straks krijg je zelf nog ebola!
Nou, als Nederlanders er vierentwintig uur per dag mee bezig zijn, dan kun je het best irreëel noemen. Als diezelfde Nederlander heftige maatregelen gaat treffen, niet meer naar de supermarkt durft of zich helemaal suf poetst, dan gaat het wat mij betreft de perken te buiten.

En is die overdreven angst dan te wijten aan de manier waarop iemand media consumeert, en zich daardoor laat leiden in zijn/haar doen en laten?
Dat kan. Er zijn genoeg mensen die vanuit angst verslaafd zijn aan nieuws. Iedere tien minuten moeten ze kijken of er niet nog iets gebeurd is. Er zou zomaar weer een vliegtuig neergeschoten kunnen worden. Dat is een goed voorbeeld van hoe je angst in leven houdt, door vanuit je angst te handelen. Dat kan zo eindeloos doorgaan. Door de hele tijd nieuws te bekijken krijg je ook het gevoel dat er de hele tijd belangrijke dingen gebeuren. Nu weet je het en wordt het sneller een bedreiging. Als meer mensen dit doen kan het omslaan in een collectieve angststoornis.

Kunnen we met de recente gebeurtenissen (uitbraak ebola, IS die oprukt, neerhalen van MH17) spreken van een massahysterie? Misschien is dat nogal heftige terminologie, maar is er sprake van een collectieve angststoornis op dit moment?
Dat is een moeilijke vraag. Ik denk het eigenlijk nog niet. Het weegt niet op tegen de telefoontjes die binnenkomen voor bijvoorbeeld tandarts- of spinnenangst. Wel zijn er telefoontjes van mensen die zeggen dat ze iets minder relaxed op de trein staan te wachten op Utrecht Centraal, omdat dat een potentieel doelwit zou kunnen zijn. Maar dat zijn uitzonderingen, en nog zeker geen neurotische, collectieve waanangst. Het zijn uitzonderingen. Als mensen last hebben van een angst die hen in de greep heeft, waar ze niet meer uitkomen, dan spreek je van een angststoornis. Zo'n stoornis kan gelieerd zijn aan de waan van de dag, zoals nu angst voor ebolabesmetting, maar het kan net zo goed iets anders zijn.

Vind u het verstandig dat er mensen in de media en politiek opperen dat we nog niet bang genoeg zijn met z'n allen? Zeker als je in acht neemt dat er in Nederland aardig wat mensen wonen die van nature bang worden voor irreële dingen?
Iemand mag daar zeker zijn mening over geven. Je kunt er allerlei nuances in aanbrengen: we hebben het nog nooit zo goed gehad als nu. Geografisch gezien zitten we ook op een goede plek in de wereld. We hebben goed onderwijs, de stoepjes worden schoongeveegd door de gemeente, het vuilnis wordt opgehaald, er zijn uitkeringen, de gezondheidszorg is goed. Je moet wel blijven anticiperen op andere winden die kunnen gaan waaien, zonder daarin door te slaan. Maar eigenlijk zitten we in een luxe situatie, als je het breder bekijkt.

Stel dat straks uiteindelijk al die dingen gebeuren waar de schreeuwerige koppen voor waarschuwden, en blijkt de angst van velen gegrond? Wat dan?
Dat is nog niet aan de hand! Er is nog geen virus uitgebroken dat de halve wereldbevolking wegvaagt. De vraag is of je je daar druk over moet maken. Je kunt experts dat in de gaten laten houden, en maatregelen laten treffen, maar verder kun je niks doen. Zorgen maken en ervan uitgaan dat we er aan gaan binnen een paar uur lijkt me niet reëel. Daarnaast is het ook niet reëel om te denken dat het allemaal goed zal blijven gaan. Dat is het ongewisse van het leven, en daar blijven mensen altijd moeite mee hebben, want ze verlangen sluitende antwoorden. Die zijn er niet, en daar kan weer angst uit voortkomen.

Ik werk hier nu al een tijdje, en ik heb wel eens de vinger proberen te leggen op collectief angstgevoel door te kijken naar de seizoenen, de stand van de maan, allemaal dat soort willekeurigheid. Slechts één ding is zeker: het is compleet willekeurig. De media beïnvloeden het maar mondjesmaat.

En wat is nou eigenlijk écht de grootste angst van de Nederlanders?
Voor zover ik dat kan inschatten is dat spreken in het openbaar. Ik ken de absolute cijfers niet, maar dwanggedachten, smetvrees, en pleinvrees zijn ook populair. Maar zeker geen bommen op Utrecht Centraal.