Zo droom je als je blind bent

Het is een universele waarheid dat er niets saaier is dan te moeten luisteren naar andere mensen die vertellen over wat ze de afgelopen nacht hebben gedroomd – behalve heel misschien als die droom over jou ging. In de regel zijn andermans dromen onsamenhangend en betekenisloos. De enige dromen waarover ik me altijd iets heb afgevraagd, zijn die van blinde mensen. Want hoe droom je als je niets kunt zien?

Om dit uit te zoeken sprak ik met Ivana Zivkovic, een docent op een basisschool voor slechtzienden in Belgrado. Ze vertelde me dat blinde mensen "precies zo dromen als ze leven."

"Dromen worden door verschillende personen op verschillende manieren ervaren. Er zijn blinde mensen die zeggen dat ze niet dromen, terwijl sommigen nadrukkelijk zeggen dat andere zintuigen primair zijn tijdens hun droombelevingen. Mensen die blind zijn geboren hebben geen visuele impressies als ze dromen, terwijl mensen die het zicht op latere leeftijd hebben verloren die wel hebben. Deze visuele impressies worden in de loop der tijd wel minder. Onderzoek wijst uit dat het horen van dingen het meest voorkomt in dromen van blinde mensen, gevolgd door voelen, ruiken en proeven," legt ze uit.

Om hier meer over te weten te komen zocht ik contact met Ana Jovcic, Dragisa Drobnjak en Nikola Zekic. Ana en Dragisa werden pas later in hun leven blind en hebben nog wel visuele impressies in hun dromen, terwijl Nikola bij geboorte al blind was. Ana Jovcic werd te vroeg geboren, en terwijl ze in een couveuse voor haar leven vocht sneuvelden haar optische zenuwen door de hoge dosis zuurstof die ze toegediend kreeg om te overleven. Toen ze jonger was zag ze al slecht, maar op haar negende verloor ze haar complete gezichtsvermogen. Tegenwoordig studeert ze Servische Literatuur aan de Universiteit van Belgrado. Dragisa Drobnjak werd op zijn elfde blind toen een achtergebleven bom uit de Tweede Wereldoorlog in zijn buurt ontplofte. Hij studeerde in 1973 af in Rechten en werkte 35 jaar lang als juridisch medewerker voor de Vereniging voor Blinden in Servië. Nu is hij met pensioen.

Nikola Zekic studeert Etnomusicologie aan de muziekacademie in Belgrado. Hij zou ergens in november 1995 geboren moeten worden, maar kwam al op 22 augustus van dat jaar ter wereld. Net als Ana kreeg hij in de couveuse een grote hoeveelheid zuurstof toegediend, met blindheid tot gevolg.

VICE: Hoe uiten visuele impressies zich in jouw dromen?
Ana Jovcic: Ik heb nooit goed kunnen zien – ik herinner me voorwerpen niet duidelijk, maar wel kleuren, het gezicht van mijn ouders en dat van mijn zus. Ik kan me bijvoorbeeld niet meer herinneren hoe de kleur turquoise eruitziet, maar heb nog wel sterke herinneringen aan kleuren als rood en blauw. Als ik iemand maar één keer heb gezien, dan droom ik over die persoon zoals ik me hem of haar herinner. Ze zullen er ondertussen wel anders uitzien, maar voor mij blijft hun uiterlijk hetzelfde. Als ik nieuwe mensen ontmoet, moet ik een voorstelling van ze maken – ik bedenk een mentaal concept van ze eruitzien – en zo zien ze er dan uit in mijn droom.

Dragisa Drobnjak: Tot mijn elfde droomde ik met al mijn zintuigen. Nadat ik niet meer kon zien, had ik een tijd lang twee soorten dromen. Een type was in kleur, met mensen, objecten en plaatsen die ik eerder had gezien. Het andere type droom was gelinkt aan nieuwe ervaringen of een nieuw persoon die ik had ontmoet – in deze dromen hoorde of voelde ik iets, zoals een stem of een schouderklopje. Een paar jaar lang kwamen beide dromen voor, maar geleidelijk aan namen de dromen in kleur af. Tegenwoordig heb ik die dromen niet meer.

Nikola Zekic: Ik ben al blind sinds mijn geboorte. Ik kan alleen lichtverschillen waarnemen. Ik ben twee keer naar Moskou gegaan voor een operatie, maar dit is het maximale wat ze voor me konden doen. Mijn dromen bevatten meestal geluid. Ik droomde vroeger soms dat ik een boek aan het lezen was – ik las in mijn dromen hele verhalen, maar als ik weer wakker werd kon ik me niets meer herinneren.

Hoe gedetailleerd zijn de mensen in je dromen nadat je blind bent geworden?Ana: Als ik zelf eenmaal een voorstelling heb gemaakt van mensen, dan zie ik zelfs de kleur van hun kleren in mijn dromen. Ik beeld me de structuur van hun gezicht in, de lijnen in hun huid, en hun haarkleur. De oogkleur niet, want dat kon ik ook niet toen ik nog wel kon zien. Als iemand me vertelt dat mijn voorstelling van iemand totaal niet klopt, dan probeer ik mijn beeld aan te passen en dat te onthouden.

Dragisa: Ik neem de dingen hetzelfde waar als wanneer ik wakker ben: We zijn nu aan het praten, maar ik heb geen beeld van jou. Ik ben een juridisch medewerker – ik ben niet heel fantasierijk. Ik denk niet na over de kleding van Ana, Nicola of jou. Mijn dromen gaan over wat iemand zegt of doet, niet over hoe diegene eruitziet.

Wat is de ergste nachtmerrie die je ooit hebt gehad?
Ana: Ik droomde een keer dat een paar dieven een pakketje drugs in mijn huis hadden verstopt. Ik heb geen idee hoe een pakketje drugs eruitziet, in mijn droom zag het eruit als een kerstcadeautje. Ze hadden het onder een stoel in mijn kamer verstopt en ik was doodsbang. Toen ik wakker werd, ben ik gaan controleren of er niets lag.

Dragisa: Soms droom ik dat ik op de wc zit of in mijn appartement ben in mijn pyjama. Vervolgens ben ik opeens in een openbare ruimte. Dat is heel gênant.

Heb je terugkerende dromen?
Nicola: Als kind droomde ik vaak dat ik viel. Ik bleef de hele nacht maar vallen. Ik vond het leuk want het gaf me het gevoel dat ik kon vliegen. En als ik dan in een bepaalde positie in bed ging liggen als ik nog wakker was, met mijn hoofd in mijn nek, voelde het ook een beetje als vliegen. Dat zal wel iets te maken hebben met de manier waarop het bloed naar je hersenen stroomt. Ik was een apart kind.

Dragisa: Ik ben opgegroeid in een bergdorpje, en ik droomde vaak dat ik met mijn broers en zussen aardbeien ging plukken in het bos. Ik herinner me de groene kleur van het bos en het rood van de aardbeien. Maar dan begon het te regenen, er stak een storm op – met donder en bliksem.

Ana: Ik droom vaak over Parijs, hoewel ik daar nog nooit ben geweest. Iedereen noemt Parijs 'de lichtstad', dus ik beeld me in dat er heel veel lichtjes zijn. Als ik over Parijs droom is het er altijd nacht. Overal om me heen zijn lichtjes, er zijn grote pleinen, veel mensen en mooie gebouwen. Dat is Parijs voor mij. Ik heb de Arc de Triomphe nooit gezien, maar heb er wel over gelezen. Vroeger was er een poort in de tuin van mijn ouders – ik beeld me de Arc de Triomphe precies als die poort in.

Wat is de raarste droom die je hebt gehad?
Nicola: Ik droomde een keer dat ik met mijn vader in het bos was. Aan de bomen hingen trompetten in plaats van bladeren. We plukten de trompetten van de bomen, maar toen ik op één van de instrumenten probeerde te blazen, kwam er geen geluid uit. Toen zei mijn vader: "Deze is nog niet rijp, we nemen een andere." Het was geweldig, ik en mijn vader met z'n tweetjes, trompetten plukken in het bos.

Alle illustraties door Lidija Delić