Zobacz opuszczoną osadę górniczą w Południowej Afryce

Dla innych miasto widmo, dla mnie szansa na biznes – pomyślał 54-letni Koos van der Merwe, gdy w 2014 roku postanowił sprzedać swój dom pod Johannesburgiem i kupić kompleks sportowy w Kleinzee – opuszczonej osadzie górniczej na północy zachodniego wybrzeża RPA. Wraz z żoną Michelle przerobił nieczynne obiekty sportowe na ośrodek wczasowy. Goście mogą tu m.in. grać w tenisa, a posiłki serwowane są w byłym barze klubowym. Na jednym z boisk do squasha Koos zamontował projektor, na którym wyświetla filmy dla dzieci i mecze rugby. Czerwone linie na ścianach zamaskował białą taśmą. Z kolei emerytowana psycholożka Michelle przerobiła jedno z zewnętrznych pomieszczeń magazynowych na salon kosmetyczny, gdzie oferuje klientkom masaże, oczyszczanie czakr i zabiegi reiki.

– Trzeba sobie jakoś radzić. Postanowiliśmy spróbować czegoś nowego – powiedział mi Koos, emerytowany kierownik warsztatu o żylastym ciele i wojskowym wąsiku.

Przez ponad pół wieku Kleinzee było tętniącą życiem, urokliwą nadmorską miejscowością otoczoną ze wszystkich niemal stron pustynią. Zbudował ją dla swych pracowników koncern De Beers. Diamentowy gigant nie żałował pieniędzy na ich dobrostan, stawiając baseny, kościoły i bary, by wynagrodzić im odcięcie od świata i poczucie samotności. W szczytowym okresie w Kleinzee mieszkało nawet 4 tysiące ludzi, głównie reprezentujących klasę średnią górników i menedżerów wraz z rodzinami. Do dyspozycji mieli ponad 25 obiektów rekreacyjnych, gdzie mogli grać w bilard, golfa, piłkę nożną, wędkować, a także zajmować się fotografią. Gdy jednak pobliskie złoże diamentów zaczęło się wyczerpywać, rozpoczęły się zwolnienia, a pod koniec ubiegłego dziesięciolecia Kleinzee niemal całkowicie opustoszało.

Dziś ulice miasteczka są opuszczone. W pozbawionych szyb oknach pamiętających lata 70. domów trzepoczą zasłony, a od dawna nieprzycinane pióropusze palm skrzypią, kołysząc się na wietrze.
– Gdy tu przyjechaliśmy, mieliśmy wrażenie, że znaleźliśmy się na planie filmu o zombie. Teraz jednak osada ponownie budzi się do życia. Za pięć lat będzie mekką wczasowiczów – twierdzi Koos.

Koos i Michelle uważają się za pionierów, dzięki którym Kleinzee znów ożyje. Pomóc ma w tym oczekiwany boom turystyczny. W 2012 roku De Beers oficjalnie wycofał się z miasteczka, przekazując je miejscowej gminie. Ta jednak jest w praktyce bankrutem i nie stać jej na zarządzanie kolejną osadą, dlatego też na jej utrzymanie wciąż łoży były właściciel. W 2013 roku większość miejscowych obiektów – terenów sportowych, klubów i setki domów – została wystawione na aukcję. – Jesteśmy niczym amerykańscy osadnicy zasiedlający Dziki Zachód. Potrzebujemy więcej inwestorów, by ożywić lokalną gospodarkę – mówi Koos.

Jednak grupka starszych mieszkańców, którzy wykupili swoje domy i zostali w Kleinzee po tym, jak zamknięto pobliską kopalnię, ma mieszane uczucia wobec zmian zachodzących w miasteczku.

– Żyjemy tu na swoją własny sposób. Inni muszą uszanować fakt, że jesteśmy tu od dawna. Nie mogą tak po prostu zjawiać się i oczekiwać zmian – tłumaczy Charles Weyers, barczysty mężczyzna, który przez ponad 20 lat pracował dla De Beers jako elektryk.

Obecnie Weyers wynajmuje się do pracy na platformach wiertniczych i prowadzi restaurację o nazwie Crazy Crayfish Diner ze swoją żoną Natalie, która równolegle zarządza miejscowym kempingiem. Restauracja zajmuje niski, słabo oświetlony budynek, w którym kiedyś znajdował się klub płetwonurków. Jego ściany zdobią żeglarskie motywy, a toalety damska i męska opisane są odpowiednio jako „zawietrzna" i „nawietrzna". Jest też drewniany kontuar, choć sprzedaż alkoholu jest zabroniona. To dziś powszechny problem w Kleinzee: przepisy, które nie obowiązywały, gdy miasteczko należało do De Beers, zakazują handlu alkoholem w odległości mniejszej niż 500 metrów od szkół, osiedli mieszkalnych, obiektów sakralnych i budynków użyteczności publicznej. Oznacza to, że większość lokalnych klubów może serwować tylko soft drinki. W Crazy Crayfish Diner jest za to osobna sala, gdzie można zagrać w bilard i w rzutki. Jej ścianę ozdabia flaga RPA z czasów apartheidu, co można porównać do wywieszenia flagi konfederatów w Stanach. Gdy zapytałem o to Weyersa, odparł:
– Jak ktoś ma z tym problem, to niech spierdala.

Sklep monopolowy w Kleinzee jest trzy razy większy niż największego spożywczaka w miasteczku. O 9 rano do środka wparował mężczyzna ubrany w kombinezon i wyjął duże piwo z lodówki. – Wypije je przed pracą, żeby przegnać kaca. W porze obiadowej wróci po trzy czwarte, a wieczorem przerzuci się na wino. Mam rację? – powiedział do mnie sprzedawca i długoletni mieszkaniec osady Bee Swart, zerkając jednocześnie na klienta.

Mężczyzna wyszedł, uśmiechając się kącikiem ust i kiwając głową. – Picie stanowi tu poważny problem, zwłaszcza wśród tych, którym się nie wiedzie. Pracy nie ma za wiele. Dobrze, że zaczęli pojawiać się turyści i wydawać tu pieniądze. Chyba po prostu nie lubię zmian, bo wolałbym, żeby było tak jak kiedyś – podsumował Swart.

Koos nie ma czasu na nostalgię. Co prawda kiedy byłem w Kleinzee, jego ośrodek akurat stał pusty, ale podobno w grudniu „pękał w szwach".
– Wielu ludzi przyzwyczaiło się do tego, że ich sprawy załatwiali za nich inni. Kleinzee potrzebuje innowacji i świeżych pomysłów. Chcemy im pomóc, chcemy, żeby to miasteczko się rozwijało. Nie chcemy im niczego zabierać – mówi.