Hoe Human Rights Watch Russische oorlogsmisdaden onderzoekt

De Amerikaanse president Joe Biden beschuldigde Vladimir Poetin ervan een oorlogsmisdadiger te zijn. Biden zei dit in maart, na de bombardementen van het Russische leger op een theater in de Oekraïense stad Mariupol. Maar ondanks de internationale veroordeling van de aanvallen van Rusland op Oekraïne kunnen de Russische daden niet automatisch als oorlogsmisdaden bestempeld worden.

Om een aanval officieel als oorlogsmisdaad te erkennen, is er duidelijk bewijs nodig dat het internationale oorlogsrecht is geschonden. Daarvoor moet er nauwgezet en uitgebreid bewijs worden vergaard, en het verzamelen en presenteren van dat bewijs kan jaren duren.

The Guardian meldt dat Iryna Venediktova, de procureur-generaal van Oekraïne, momenteel bijna tweeduizend mogelijke oorlogsmisdaden bij de rechter aanhangig maakt. Dit doet ze in Oekraïne en ook via het Internationaal Strafhof. Bewijsmateriaal dat is verzameld en geanalyseerd door de in New York gevestigde mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, ondersteunt de rapporten van Venediktova, en vergroot daarmee de kans dat deze daden formeel als oorlogsmisdaden zullen worden aangemerkt.

Op 3 april 2022 bracht Human Rights Watch een rapport uit over oorlogsmisdaden die zouden zijn begaan door Russische soldaten in de bezette Oekraïense gebieden Chernihiv, Kharkiv, en Kyiv. De misdaden zouden hebben plaatsgevonden tussen 27 februari en 14 maart.

De herhaalde verkrachting van een vrouw in de regio Kharkiv en de executie van een burger in Bucha behoren tot de mogelijke oorlogsmisdaden die in het rapport staan beschreven. Daarnaast vindt er ook onderzoek plaats naar de moord op een moeder en haar 14-jarig kind in het dorp Vorzel. Het tweetal moest een kelder ontvluchten na een aanval met een rookgranaat en ze werden daarna allebei doodgeschoten. De 14-jarige stierf onmiddellijk, de moeder enkele dagen later.

Terwijl de situatie in Oekraïne zich blijft ontwikkelen, vrezen deskundigen dat deze incidenten het topje van de ijsberg zijn. Hugh Williamson, een voormalig correspondent voor de Financial Times, is directeur van Human Rights Watch in Europa en Centraal-Azië. We spraken met Williamson over hoe oorlogsmisdaden worden gedefinieerd en welke gevolgen Rusland in de toekomst eventueel onder ogen zal moeten zien.

VICE: Wat is een oorlogsmisdaad?

Hugh Williamson: Het oorlogsrecht is onderdeel van het internationaal recht en het definieert de regels voor alle partijen die betrokken zijn bij een militair conflict. Eigendommen van burgers of infrastructuur die burgers gebruiken, zoals scholen en ziekenhuizen, mogen niet het doelwit zijn. Krijgsgevangenen moeten beschermd worden en soldaten moeten burgers humaan behandelen. Schendingen van het recht moeten worden gedocumenteerd, voorbeelden daarvan zijn verkrachtingen of executies. Wanneer die schendingen kunnen worden bewezen met duidelijke, feitelijke bewijzen, kunnen ze oorlogsmisdaden worden genoemd.

Hoe zijn de claims in het rapport onderzocht?

Human Rights Watch werkt al dertig jaar in Oekraïne, dus we hebben toegang tot veel deskundigen, zowel deskundigen op het gebied van conflictsituaties als zogenoemde open-source experts die worden gebruikt om openbaar beschikbaar video- en fotomateriaal te verifiëren. In dit geval hebben we met mensen gesproken en we hebben de vergaarde informatie voorgelegd aan verschillende bronnen.

Wie heeft u geïnterviewd?

Op dit moment hebben we de verhalen van tien mensen in ons rapport opgenomen, maar we hebben lokaal met veel meer mensen gesproken. We konden de informatie over andere gevallen niet voldoende verifiëren en die zijn daarom niet toevoegen aan dit rapport. Dat geldt bijvoorbeeld voor drie gevallen van seksueel geweld waarvoor onvoldoende bewijs was. Dit rapport is dus het eerste resultaat van een nog voortdurend proces waarbij we mensen spreken in de getroffen gebieden van Oekraïne.

Denkt u dat de mogelijke oorlogsmisdaden zoals beschreven in het rapport, passen bij een bredere, Russische strategie?

We kunnen alleen maar aannemen dat het om individuele gevallen gaat. Dus we spreken niet over een patroon. Het is echter mogelijk dat deze gevallen vaker voorkomen. Overheidsfunctionarissen in Bucha hebben melding gemaakt van tweehonderd tot driehonderd dode lichamen in de stad. We weten niet hoe deze mensen zijn vermoord. Als organisatie willen we niet te snel conclusies trekken. We willen authentiek bewijs presenteren.

In Mariupol zijn er momenteel geen journalisten ter plaatse. Zou de situatie daar ernstiger kunnen zijn dan ze lijkt?

We vrezen dat dit soort misdaden ook hebben plaatsgevonden in andere grotere steden, zoals Mariupol. We kunnen ze aan het licht brengen zodra we toegang hebben tot die regio.

Rusland beweert dat deze oorlogsmisdaden in scène zijn gezet. Wat vindt u van de Russische reactie op de beschuldigingen?

Ik vind het belangrijk dat organisaties als Human Rights Watch de desinformatie doorbreken die Rusland over de oorlog verspreidt. Het is aan ons om feiten te presenteren. Het is van essentieel belang dat we sterk bewijsmateriaal verzamelen dat vervolgens kan worden voorgelegd aan de Oekraïense functionarissen die onderzoek doen naar oorlogsmisdaden of aan het Internationaal Strafhof.

Wie is verantwoordelijk voor het bestraffen van oorlogsmisdaden?

De regering namens wie de soldaten de misdaden hebben begaan, draagt verantwoordelijkheid voor het instellen van een onderzoek en, indien nodig, moeten zij de soldaten en hun superieuren vervolgen. Helaas kunnen we er niet op rekenen dat Rusland dit zal doen. Oekraïne is op dit moment actief bezig met het doen van onderzoek en het verzamelen van bewijsmateriaal. Het Internationaal Strafhof kan ook de nodige actie ondernemen, dus het is belangrijk dat het bewijsmateriaal bewaard blijft. In Bucha bijvoorbeeld moeten de dode lichamen in goede staat worden gehouden, zodat forensisch onderzoekers toegang hebben tot het bewijsmateriaal.

Hoe groot is de kans dat de verantwoordelijken veroordeeld zullen worden?

Dat valt moeilijk te voorspellen. Het is belangrijk om bewijsmateriaal te blijven verzamelen om een sterke zaak op te bouwen. Voor het Internationaal Strafhof geldt voor dit bewijs geen verjaringstermijn, wat betekent dat er geen tijdslimiet is. Dus het maakt niet uit hoe lang het duurt voordat een zaak in de rechtbank beland. Het kan vijf of tien jaar duren, maar ik hoop niet dat het zo lang duurt.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE Germany.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.