Hoe queer ben ik als niemand het aan me kan zien?

Voor veel mensen, en ook voor mij, was de lockdowntijd een moment van zelfreflectie. Ineens was er alle tijd om na te denken over wie ik eigenlijk ben. Dat betekende dat ik voor het eerst tegen mezelf en tegen anderen durfde uit te spreken dat ik niet hetero ben – ook al ben ik erg gelukkig met mijn mannelijke geliefde. 

Dat voelde als best een grote stap, want ook al heb ik fijne en begripvolle mensen om me heen, ik praat niet zo vaak over mijn seksualiteit en over hoe zich die verhoud tot mijn huidige relatie. Online vond ik juist enorm veel herkenning en steun: op TikTok ging er een hele wereld van biseksuele vrouwen die doodnormale vriendjes hebben voor me open. Met hen deel ik van alles, zoals het gevoel er net niet helemaal bij te horen, en het constant zoeken naar bevestiging van de buitenwereld. Die herkenning geeft rust, maar toch blijft ik me iets afvragen – zeker als ik tijdens Pride veel mensen voorbij zie komen die veel zichtbaarder queer zijn dan ik. Hoe queer ben je eigenlijk als niemand het aan je kan zien? 

Ik sprak hierover met Fayaaz Joemmanbaks. Fayaaz is onderzoeker voor Rutgers, en hun expertise ligt op gender- en seksuele diversiteit. Onlangs deed hen onderzoek naar de beleving van bi+-volwassenen – dat wil zeggen: iedereen die op meer dan één geslacht of gender valt. 

Hoi Fayaaz. Ik vind het prettig om mezelf ‘queer’ te noemen, maar wat betekent dat eigenlijk?
‘Queer’ begon als een scheldwoord. Tijdens de opkomst van de drag scene bijvoorbeeld, vooral in New York, gingen feminiene mannen verkleed de straat op, en sommige homomannen zeiden: wij willen hier niks mee te maken hebben en distantiëren ons van jullie. Jullie zijn de femmes en queers, en wij zijn de gay people. 

Inmiddels is het woord queer ge-reclaimd. Dat gebeurt met een hoop woorden die eerder een negatieve lading hadden. Ik zou zelf het woord queer definiëren als een paraplubegrip voor mensen die niet cisgender en niet heteroseksueel zijn. Daarnaast wordt queer vooral gebruikt door en voor mensen die niet heteronormatief zijn: je hebt bijvoorbeeld ook homo- of lesbische personen die zich heteronormatief gedragen, en die zullen zichzelf minder snel queer noemen. Je ziet het label vooral veel bij bi+ personen of homopersonen die zich niet thuisvoelen in gevestigde normen. 

Eigenlijk kun je dus op meer vlakken queer zijn dan alleen op het romantische of seksuele vlak?
Ja, queer zijn zie ik echt als iemand die buiten de binaire kaders denkt. Het woord wordt ook wel eens gelinkt aan een genderneutrale opvoeding.

Omdat ik al best lang in een gelukkige monogame relatie zit met een man, is mijn seksualiteit best onzichtbaar. Ik merk dat ik toch de behoefte heb om aan de buitenkant te tonen dat ik queer ben. Waarom is dat denk je?Het is vervelend om steeds opnieuw uit te moeten leggen wie je bent, vooral als mensen ervan uitgaan dat je hetero bent, terwijl dat niet het geval is. Dit komt bijvoorbeeld ook voor bij masculiene homomannen. Het gevolg hiervan is dat je het maar alvast aan de buitenkant laat zien, zodat je het minder vaak hoeft uit te leggen. Ik denk ook dat het ermee te maken heeft dat mensen niet gereduceerd willen worden tot één aspect van hun identiteit, in dit geval het hebben van een heterorelatie. Op het moment dat jij als hetero bestempeld wordt, klopt daar natuurlijk helemaal niks van. Het kan heel vermoeiend zijn om constant geconfronteerd te worden met dat hokje vanuit de maatschappij. 

Dus om gekend te worden tonen mensen graag met hun uiterlijk aan de wereld dat ze niet hetero zijn?
Dit is niet wetenschappelijk onderbouwd, maar ik geloof dat op het moment dat jouw identiteit bedreigd wordt, je je meer of sterker gaat associëren met die identiteit. Als voorbeeld, ik ben zelf moslim, en sinds 9/11 zijn er natuurlijk heel veel vooroordelen ontstaan rondom de Islam. Ik ben zelf ook queer, en ik wil juist aan de buitenwereld laten zien dat die twee dingen ook hand in hand kunnen gaan. Juist omdat er zoveel vooroordelen rondom mijn geaardheid en geloof zijn, wil ik aan de buitenwereld laten zien dat ik er trots op ben en die stereotypes doorbreken. Trots resulteert vaak in expressie, gedrag en hoe je jezelf opstelt. Voor bi+-personen is dit misschien wel extra sterk, omdat je hun seksualiteit niet aan hun relatie kunt zien, dus gaan ze automatisch op zoek naar andere manieren om zichzelf uit te drukken.

Hoewel ik het fijn vind om online herkenning te vinden als het gaat om mijn seksualiteit, voel ik me niet echt sterk verbonden met de lhbti-gemeenschap. Is dat iets wat vaker voorkomt bij bi+-personen? 
Zeker. Bi+-mensen zijn redelijk onzichtbaar, en dat komt onder andere door het feit dat veel bi+-personen in een heterorelatie zitten. Maar het is goed om te onthouden dat je niet minder queer bent als je een heterorelatie hebt. Uit ons onderzoek is ook gebleken dat bi+-personen zich over het algemeen geen onderdeel van de lhbtiq+-gemeenschap voelen. Enerzijds komt dat omdat deze gemeenschap gedomineerd wordt door homoseksuele mannen en lesbische vrouwen, anderzijds is er helaas nog steeds biphobia en krijgen bi+-personen te maken met vooroordelen die niet altijd kloppen. Bijvoorbeeld: dat bi+-mensen sneller en vaker vreemdgaan, of meerdere partners moeten hebben. Of dat het maar een fase is, dat je er nog achter moet komen of je nou homoseksueel of hetero bent. Dat noemen we mononormatief denken: we zijn heel erg geneigd om te denken dat je maar op één gender kunt vallen, terwijl dat helemaal niet klopt. 

Soms voel ik me zelfs een beetje een ‘nep-queer’, omdat ik een heterorelatie heb. Ik heb namelijk nooit last van intimidatie of discriminatie op basis van mijn geaardheid. Ik weet dat er heel veel mensen zijn die daar wel last van hebben, en daar kan ik me af en toe schuldig om voelen. 
Dit is inderdaad een bekend fenomeen. Kijk, voor heel veel mensen kan het de makkelijke weg zijn om bij de norm te horen. Of het nou de heteronorm is, de masculiene of binaire norm. Op het moment dat jij dit uitstraalt en mensen hebben niet door dat jij niet-hetero bent, ga je er zelf ook sneller in mee. Bovendien is het heel makkelijk om beïnvloed te worden door je sociale omgeving, zeker als mensen er automatisch vanuit gaan dat je hetzelfde bent als hen.

Aan de andere kant moet je niet vergeten dat jij wel degelijk sympathie kunt voelen voor mensen die gediscrimineerd worden. En hoewel het heel anders is dan de vooroordelen waar homoseksuele mensen mee te maken krijgen, zie je ook dat bi+-personen met hun eigen stereotypes geconfronteerd worden. In ons onderzoek hebben we bijvoorbeeld mensen gesproken die zeggen: “Ik wil helemaal niet dat mensen weten dat ik bi+- ben, want dan krijg ik met die vooroordelen te maken.” Zo worden biseksuele vrouwen vaker geseksualiseerd, en worden biseksuele mannen vaker uitgescholden voor ‘homo’. 

Ik merk bij mezelf dat ik vooral bang ben dat mensen mijn seksualiteit niet serieus nemen. Daardoor ga ik soms overcompenseren door overdreven in te stemmen als iemand een opmerking maakt over een mooie vrouw. Wat kan ik doen als ik merk dat mensen mijn seksualiteit niet serieus nemen? 
Mensen die je niet ondersteunen: cut them out of your life. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, maar ik zou persoonlijk geen vrienden kunnen zijn met iemand die dat vlak van mijn identiteit niet respecteert. 

Wat het voor mij lastig maakte om uit de kast te komen, was dat ik een vriendje heb. Ik was bang dat hij het niet zou begrijpen, of zich bedreigd zou voelen. Heb jij tips voor mensen die hun seksualiteit onderzoeken terwijl ze in een serieuze relatie zitten?
Eerlijk gezegd is het echt afhankelijk van de behoeftes die je hebt. Het kan goed zijn dat je erachter komt dat je op meer dan één gender valt, maar er eigenlijk helemaal niks mee wilt doen. Misschien denk je: ik wil mijn partner niet kwetsen, ik denk dat mijn partner het niet begrijpt en er onzeker van wordt. Dat is best een logische reactie. Het beste is dan, voor hoever dat mogelijk is, het openlijk bespreekbaar te maken met je partner. Ook dit is makkelijker gezegd dan gedaan, maar ik kan me heel goed voorstellen dat je op een gegeven moment denkt: ik heb die gevoelens wel, dus ik wil het niet constant inhouden en mezelf verbergen. 

Voor mij is het niet dat ik denk ik: ik mis iets. Maar meer: mocht deze relatie ooit uitgaan, dan kan de volgende persoon een man, vrouw of iets ertussenin zijn. 
Absoluut! Daar wil ik nog aan toevoegen dat seksualiteit heel fluïde is. Dat betekent niet dat je seksualiteit een keuze is, maar gaandeweg kun je er bijvoorbeeld achter komen dat je óók nog ergens anders op valt, of dat je ergens niet (meer) op valt. Ik heb dat zelf heel erg met gedrag: voorheen viel ik vooral op masculiene mannen, maar nu vind ik femininiteit juist heel aantrekkelijk. Dat komt ook doordat ik mijn eigen femininiteit meer ben gaan accepteren. Ik denk echt niet dat je seksualiteit bij voorbaat al vaststaat: we zijn echt geconditioneerd om zo te denken, terwijl je seksualiteit juist altijd in beweging kan blijven. 

Dankjewel Fayaaz!