Officieel besta ik niet, omdat mijn moeder mijn identiteit heeft weggegeven

Filmmaker Elisabetta Agyeiwaa is in 1991 geboren in Italië, maar kort na haar geboorte werd ze illegaal achtergelaten in een klein dorpje in Friesland, zonder papieren. Later kwam ze erachter dat haar identiteit gestolen is, en dat het haar eigen moeder was die dat heeft gedaan. Dat betekent dat ze nu, 31 jaar later, nog steeds officieel niet bestaat – met alle gevolgen van dien. Omdat ze nergens hulp kon vinden, besloot ze haar verhaal te vertellen in de documentaire Elisabetta, die deze week in première gaat op het Nederlands Film Festival. Daarin probeert ze erachter te komen waarom haar moeder haar identiteit weggaf aan een ander meisje. Zo spreekt ze onder andere haar tante die haar naar Nederland bracht, het Italiaanse consulaat en de Nederlandse politie bij wie ze een laatste poging doet om serieus genomen te worden.

VICE sprak Elisabetta over wat het betekent om niet te bestaan, over hoe het is als je moeder je niet wil en over haar pogingen om haar identiteit terug te krijgen.

VICE: Op papier besta je niet. Hoe kan dat?
Elisabetta Agyeiwaa: Ik ben geboren in Brescia, Italië in 1991. Mijn moeder Agnes, die vanuit Ghana naar Italië verhuisd, heeft mijn identiteit in gebruik laten nemen door een andere vrouw. Daardoor besta ik niet op papier. 

Het zit zo: ik heb wel een geboorteakte, die vlak na mijn geboorte is opgesteld, maar die heeft mijn moeder meegenomen. Ze heeft mij vervolgens nooit geregistreerd. Mijn moeder heeft in 1993 een ánder kind, dat veel ouder is dan ik, laten registreren met mijn geboorteakte. Dat is naar alle waarschijnlijkheid het zusje van de vader van mijn broer en zus. Zij kreeg mijn naam en mijn geboortedatum, maar werd geregistreerd met haar eigen foto en vingerafdrukken. Ik sta buiten spel, want er is geen bewijs dat ik besta.  

Dat andere kind heeft niet alleen mijn identiteit gekregen aan de hand van mijn geboorteakte, ze heeft ook nog eens een plek gekregen in het gezin. Na mijn geboorte nam mijn tante die uit Ghana komt, maar de Nederlandse nationaliteit heeft, me mee naar Nederland. Dat deed ze omdat mijn moeder “overweldigd was” en even niet voor me zou kunnen zorgen. In Nederland werd ik ondergebracht bij Marianne, in een dorpje in Friesland. Zij werd mijn pleegmoeder. Ik heb nooit papieren meegekregen. Het resultaat is dat ik geen stemrecht heb, geen hypotheek krijg, niet kan trouwen en geen verre reizen kan maken.

Je zou denken dat het simpel is om aan te tonen dat je bestaat, want je bent een persoon van vlees en bloed – hoezo kan je dat niet bewijzen?
Uiteindelijk komt het er op neer dat mijn moeder mijn volledige identiteit heeft weggegeven, waardoor ik heel moeilijk kan bewijzen dat ik de originele Elisabetta ben en niet degene die de identiteit van die andere wil stelen. Op mijn naam staan haar vingerafdrukken. Hoe bewijs ik dan dat zij niet mij is? Als je mijn naam intypt in het systeem, zie je een foto van die andere vrouw. Hoe moet ik bewijzen dat ik Elisabetta ben? Mijn moeder vertikt het ook om me hierbij te helpen. Ze zegt dat ze altijd zal blijven ontkennen dat ze mijn identiteit heeft weggegeven. 

En je kan jezelf niet een andere, nieuwe identiteit geven? Waarom wil je Elisabetta blijven?
Dat kan simpelweg niet. Ik kan en wil niet de identiteit van iemand anders stelen. Je kan ook niet zomaar ‘opnieuw beginnen’, want er moet een ouder zijn die jou erkent met een bewijs van je geboorte. Er zijn wel uitzonderingen, bijvoorbeeld voor asielzoekers die geen geboorteakte kunnen krijgen omdat er oorlog is in hun land. Zij kunnen dan een nieuwe identiteit krijgen. Maar bij mij is dat complexer: er bestaat een geboorteakte van mij, alleen heeft mijn moeder daarmee een ander kind geregistreerd, en mij dus ik niet. Ik ben al jarenlang Elisabetta, zo sta ik in Nederland ook overal in bekend en ik kan mezelf wettelijk gezien niet van de ene op de andere dag een nieuwe, wettelijke identiteit geven. Daarbij: ik heb toch ook gewoon het recht om mezelf te zijn? Ik wil mijn leven leiden met de identiteit waarmee ik geboren ben. Hoezo moet ik iemand anders zijn? 

In de docu zeg je dat je als kind al doorhad dat het niet klopte dat er achter je naam ‘nationaliteit onbekend’ stond. Maar geen enkele volwassene in jouw leven hield zich daarmee bezig?
Nee, dat klopt. Mijn moeder keek niet meer naar me om. In het Nederlandse dorp waar ik opgroeide, werd er goed voor me gezorgd. Ik had geen papieren, maar ik kon gewoon wel naar school en naar de dokter. Ik draaide er gewoon volwaardig mee. Uiteindelijk wilde iedereen daar gewoon wat het beste was voor mijn ontwikkeling. Daar lag hun focus. Ik niet denk dat ze echt doorhadden wat de consequenties waren van het feit dat ik geen papieren heb. Als mensen eerder aan de bel hadden getrokken, was de situatie waarschijnlijk nu opgelost. Ik ben inmiddels dertig jaar en ik heb nog steeds geen officiële identiteit. 

Marianne overleed toen je zeven was. Toen begon de administratieve rompslomp pas echt, maar het was vooral erg zwaar voor je.
Absoluut. Van haar heb ik voor het eerst echte moederliefde gekregen. Ze heeft me geleerd dat mensen wel degelijk van me kunnen houden, iets wat ik van mijn eigen moeder nooit had meegekregen.

Toen Marianne overleed, kwam eigenlijk pas echt aan het licht hoe problematisch mijn situatie was. Ik zou een erfenis van haar krijgen, maar omdat ik geen papieren heb en een hoop volwassen mensen zich ermee bemoeiden, kreeg ik uiteindelijk niets. Ik kwam er echt alleen voor te staan en autoriteiten konden niet achterhalen wie ik nu eigenlijk was. Ik werd officieel ingeschreven als iemand zonder documenten bij wie de ‘afkomst onbekend’ was. Ik kwam terecht in de jeugdzorg, en werd ‘een kind van de staat’. Dat betekent dat ik een voogd kreeg: iemand die in een mapje met mijn gegevens, waaronder waar ik woonde en hoe het met me ging, bijhield. Zonder papieren kon ik niet geadopteerd worden en ging ik van pleeggezin tot pleeggezin. 

Pfoe. Als volwassen vrouw probeer je uiteindelijk zelf je identiteit terug te krijgen. Hoe deed je dat?
Het eerste wat ik deed, was mijn moeder contacteren. Ik heb jarenlang geprobeerd om via haar aan mijn papieren te komen. Toen wist ik nog niet dat ze mijn identiteit weggegeven heeft. Mijn moeder loog constant over waarom ik mijn papieren niet kon krijgen. Ze zei bijvoorbeeld: “Zodra ik getrouwd ben met de vader van je broer en zus kan ik je jouw papieren geven, want dan zijn mijn papieren ook in orde.” Jarenlang geloofde ik al die smoesjes.

Op kerst 2015 belde een neef uit Ghana me om de waarheid te vertellen. Ik heb mijn moeder gelijk geconfronteerd, maar ze ontkende alles. Ze zei dat mijn neef gek was, ze werd woest op mij en blokkeerde me, zodat ik haar niet meer kon contacteren. Ik ging naar de Nederlandse politie, maar die wou niets voor me doen. Daarom ging ik in 2017 naar Brescia, de stad waar ik ben geboren. Maar ook daar wilde niemand me helpen: de gemeente, politie, immigratiedienst... ik werd van het kastje naar de muur gestuurd. Ik zat volledig vast. Iedereen schoof de verantwoordelijkheid van zich af.

Op een gegeven moment zegt iemand van het Italiaanse consulaat in je documentaire ‘dat dit toch wel héél veel tijd kost en dat als iemand dit voor jou zou moeten oplossen, dat die dit vrijwillig zou moeten doen’. Met andere woorden: onbetaald en in zijn eigen vrije tijd.
Ja, dat wordt toch bijna lachwekkend? Het is zo frustrerend. Ik krijg ook te maken met systematisch racisme. Ik heb vaak gehoord van mensen dat ik “gewoon blij moet zijn dat ik in Nederland mag wonen”. Dat is puur gebaseerd op hoe ik eruit zie. Alsof ik, omdat ik eruit zie zoals ik eruit zie, me er maar moet bij neerleggen dat ik in mijn eigen land geen stemrecht heb. 

En uiteindelijk besloot je een documentaire te maken.
Ik hoop nog steeds dat mijn probleem kan worden verholpen. En ik hoop dat het vertellen van mijn verhaal daarbij helpt. Daarbij zijn er meer kinderen dan ik die de dupe zijn van identiteitsfraude door hun ouders. Hen wil ik hoop geven, en ik wil aandacht vestigen op hun situatie. Je voelt je zo machteloos als dit je overkomt. In de documentaire spreek ik ook met de Nederlandse politie, die toegeven dat ze me tekort hebben gedaan. Zij hebben nu de zaak weer heropend. 

Je hebt ook je moeder gesproken. Hoe is jullie contact?
Heel naar. Het kan haar allemaal helemaal niets schelen. Ze vraagt nooit hoe het met mij gaat, feliciteert me niet op m’n verjaardag en heeft me thuis nooit bezocht. Ze kwam wel zo nu en dan naar Nederland, dan zag ik haar bij familie in de Bijlmer waar ze dan verbleef. 

Ze kijkt niet naar mij om. Ze zegt dat ze mag doen met de papieren van haar kinderen wat ze wilt, omdat dat haar recht is als moeder. Ze is ontzettend onbeschoft. Ze maakt liever ruzie dan dat ze normaal met je praat. Ik ben compleet verrot uitgescholden door haar, ze heeft met deuren gesmeten, geschreeuwd dat ik moest oprotten. Dat is de manier waarop ze omgaat met de situatie. 

Jeetje. Weet je eigenlijk al waarom ze je identiteit heeft weggegeven?
Nee, geen idee. Ik heb het mijn moeder natuurlijk zelf gevraagd, maar ze heeft er altijd over gelogen. Het waarom blijft dan ook de grote vraag die van de film. Waarom doet mijn moeder me dit aan? Het is al pijnlijk dat ze niet voor me wilde zorgen, maar waarom gaf ze me nog zo’n trap na? Waarom wilde ze een ander kind wel een plek geven in haar gezin? Ik heb er nooit een antwoord op gekregen. Ik hoop dat ze op een dag haar excuses zal aanbieden, maar ik denk niet dat dit ooit zal gebeuren.

In de documentaire schrijf ik een brief aan mijn moeder. We hebben digitaal contact en ze heeft die brief uiteindelijk ook gelezen. De volgende dag heeft ze me geblokkeerd. Dat is haar antwoord op mijn vraag. 

En heb je contact gehad met de vrouw die jouw identiteit gekregen heeft
Ik heb nooit met haar gepraat, maar ze heeft me wel benaderd op social media. Zij heeft me onder andere een vriendschapsverzoek gestuurd op Facebook. Ik heb dat nooit aanvaard, maar ik zag toen bijvoorbeeld wel dat ze op mijn verjaardag felicitaties kreeg. Later ging ze op Instagram ineens al mijn foto’s liken. Ik begrijp niet waarom ze dat doet. Ik zie het echt als treiteren. Je hebt mijn identiteit al, ga lekker leven en laat me met rust. 

In de documentaire heb je het ook even over je vader: je weet niet wie hij is, maar je hoopt toch via hem een oplossing te vinden.
Ja, niemand wil me vertellen wie mijn vader is. Het enige dat ik weet is dat hij ook in Italië zou wonen. Ik hoop tot de dag van vandaag dat ik hem ooit zal vinden. Misschien helpt de documentaire daarbij: door mijn verhaal nu te vertellen, wil ik dat de waarheid boven komt, dat er gerechtigheid komt en uiteindelijk ook dat ik mijn vader ontmoet. Ik geloof oprecht in gerechtigheid, en ik heb er ondanks alles nog altijd vertrouwen in dat het ooit goedkomt. 

Dankjewel!

Koop hier je tickets als je Elisabetta wil zien op NFF. Ook kan je de documentaire 29 september om 23.15 uur op NPO 2 zien.