Drugs in het nachtleven: wordt het niet eens tijd voor een échte oplossing?

Er wordt weleens gezegd dat er geen rook is zonder vuur, net zoals er geen voetbalwedstrijd is zonder bier. En wie nachtleven zegt, zegt drugs. België heeft de reputatie een land te zijn waar het nachtleven goed is en de consumptie van illegale producten ‘nog beter’. Die reputatie heeft van dit koninkrijk een van de epicentra gemaakt van het ontstaan van subculturen en de gewoonten die daarmee gepaard gaan. Van de opkomst van ecstasy eind jaren tachtig tot de huidige reputatie van het Europese eldorado voor cocaïne en de productie van nieuwe, synthetische producten: drugs zijn hier overal. 

Terwijl de verschillende vormen van het drugsbeleid al jaren niet meer geëvolueerd zijn, legalisering of decriminalisering voorlopig niet op de agenda staat, gebruikersruimtes die risico’s verminderen betwist worden en je drugs laten testen (de laatste innovatie op dit gebied) nog altijd niet evident is, is het hoog tijd om na te denken over een nieuwe aanpak - of op z’n minst over een meer actueel begrip van het verschijnsel. 

Om een frisse wind door het debat te laten waaien, brachten de programmatoren van Listen! Festival zowel organisatoren als gebruikers van culturele podia samen rond de tafel. De bedoeling was om het probleem van de nachtelijke consumptie aan te kaarten en samen na te denken over bepaalde richtsnoeren. Die zullen weliswaar geen revolutie teweegbrengen, maar kunnen wel heel wat mensen inspireren. Want hoewel er in Brussel al enkele jaren een charter voor het nachtleven bestaat, komt het milieu na incidenten of ongevallen meestal informeel in actie. Het panel neemt het voortouw in het voorstellen van oplossingen, waarbij het voornaamste doel anticiperen - en dus niet reageren - is.  

Ja, er zijn drugs aanwezig op feestjes. Maar het zou te simplistisch zijn om te denken dat dit probleem inherent is aan het milieu. Volgens een onderzoek van Sciensano is het druggebruik in België tussen 2013 en 2018 aanzienlijk toegenomen. Volgens deze studie, die in 2019 gepubliceerd werd, is vooral de toename van cocaïne en ecstasy opvallend, waarvan het gebruik in vijf jaar tijd is verdrievoudigd (0,5% tegenover 1,5%). 

Niemand ontsnapt eraan: het is er altijd en overal. En als we zeggen overal, bedoelen we dan ook echt in elke omgeving. "We kennen veel mensen die overdag, tijdens de werkuren gebruiken - het absolute minimum weliswaar, gewoon om te kunnen werken: speed, cocaïne, soms zelfs GHB," legt Theo* uit, een feestorganisator in Brussel.

Al moet je drugs wel van elkaar onderscheiden. Sommige drugs zijn inherent aan quasi alle milieus, denk aan cocaïne, wiet of alcohol. Anderen blijven gereserveerd voor een bepaald publiek. "We hebben de indruk dat GHB wijdverspreid is omdat we het veel om ons heen zien, maar ik denk niet dat het zo wijdverspreid is als wiet of cocaïne," legt Samia* uit. Zij is verantwoordelijk voor de drugspreventie bij een club. "Bij ons vindt het grootste drugsmisbruik plaats na de feestjes, tijdens de afterparty. De avond is bijna het aperitief geworden. Het feest gaat nadien nog wel 24 uur door. Mensen komen soms pas aan het eind van het weekend bij ons toe, op de after van de after van vrijdagavond.

Het Europees verslag over drugsgebruik en -trends (2021) meldt dat van de gebruikers die in de zorg terechtkomen, het merendeel zo’n 3 tot 4 dagen per week drugs zoals cocaïne, amfetaminen of methamfetamine gebruikt. Meer nog, 30% gebruikt bijna dagelijks. Dit toont aan dat drugs niet in de eerste plaats een feestelijke aangelegenheid zijn. “Het is vandaag gemakkelijker om een cocaïnedealer te vinden dan een wietdealer," zegt Theo. In België krijg je dit soort verhalen vaak te horen: je wilt iets kopen, er blijkt een promo te zijn waarbij je een gratis gram mag uitdelen aan een paar vrienden, vervolgens krijg je er ‘3 voor de prijs van 2’ en je eindigt met meer drugs dan je initieel wilde bestellen.

Volgens Henry Fisher en Fiona Measham, co-auteurs van een wetenschappelijk artikel over dit onderwerp, Night Lives: Reducing Drug-Related Harm in the Night Time Economy, werd de term "dansdrugs" oorspronkelijk gebruikt om drugs aan te duiden die mensen namen terwijl ze dansten op raves. Eind jaren negentig veranderde de terminologie in "clubdrugs", omdat mensen drugs gebruikten in nachtclubs en niet alleen op ongeoorloofde feestjes in  leegstaande loodsen of open lucht. Deze verandering weerspiegelde ook de uitbreiding van het scala aan geconsumeerde drugs: secundaire "dansdrugs" (zoals ketamine, weed, GHB/GBL) werden vanaf eind jaren negentig toegevoegd aan de primaire "dansdrugs" (ecstasy, amfetaminen en LSD). Niet om de sensatie ervan te verhogen, maar om de primaire "dansdrugs" te versterken of af te zwakken. Meer recent is de term "partydrugs" in zwang geraakt, omdat de drugs nu ook op andere locaties dan nachtclubs gebruikt worden: festivals, strandfeesten, afterparties, een avond met vrienden,... Hoewel recreatief druggebruik nauw verbonden is met de tegencultuur, is het er niet langer toe beperkt. Het gebruik van drugs om de recreatieve ervaring te versterken, raakt stilaan meer wijdverspreid. Psychoactieve stoffen gebruiken om de recreatieve ervaring te versterken, blijft niet langer beperkt tot feestjes tijdens het weekend. Een hele reeks sociale contexten blijkt vandaag een goede gelegenheid om te gebruiken.

“Ik denk dat er veel is veranderd in het nachtleven, mensen moeten leren of opnieuw leren hoe ze moeten feesten," vertelt Samia. “Ons cliënteel is ook erg veranderd: vroeger waren het eerder 25- tot 35-jarigen. Nu is ons publiek veel jonger, 18-25.” Maar door de opeenvolgende lockdowns, gaan veel 18- en 19-jarigen voor het eerst uit zonder aandacht te besteden aan de basisbeginselen.

Achttienjarigen waren zestien toen de lockdown inging. Velen onder hen zijn gewoon thuis beginnen te experimenteren. Als het om preventie of schadebeperking gaat, is het Listen! gastenpanel het allesbehalve eens met elkaar. De pre-Covid-generatie heeft wel wat geëxperimenteerd, maar heeft dat over het algemeen volgens een langzame evolutie van experimenteren gedaan: beetje bij beetje, op een random avond op een of ander appartement, in bars, op kleine feestjes en uiteindelijk ook op grote festivals. Maar de huidige generatie bevindt zich omwille van de pandemie in een bijzondere situatie, waardoor meer jongeren rechtstreeks vanuit hun slaapkamer zijn overgeschakeld naar feestjes met 2000 mensen. Ik ben zelf al mensen tegengekomen tijdens het uitgaan die jonger waren dan ik en met trillende pupillen en zonder hun jas uit te doen klaarstonden aan de club, van zodra de deuren om 23 uur opengingen. Toen de lockdowns werden opgeheven, was er sprake van overmatig enthousiasme, maar intussen lijkt het weer iets rustiger - althans volgens de mensen in de sector.

Mario* organiseert raves in Antwerpen. “Bij ons gaat het er een beetje anders aan toe: het is buiten, een soort van free party," legt hij uit. “Er komen twee verschillende generaties bij ons feesten: om 23 uur de 16-18-jarigen en dan, rond 2 uur, de 25-35-jarigen. We proberen jongeren bewust te maken van de risico’s van hun eigen drugs, als ze van plan zijn om die te gebruiken”. Het risico van dit soort feesten zit ‘m in het feit dat verschillende generaties samenkomen en dus ook samen drugs gebruiken. Mario's boodschap is duidelijk: je hebt niet dezelfde ervaring, je bent niet even oud, je hebt niet dezelfde weerstand, dus wees voorzichtig. Het is niet noodzakelijk een kwestie van slechte invloed, maar de donkere kanten van dit soort feesten kunnen hun tol eisen. 

Leg me geen woorden in de mond: oudere mensen zijn net zo kwetsbaar voor dit soort plagen. Het is niet omdat ze vaste klant zijn, dat ze minder risico lopen. Je kunt iedere dag drugs nemen, "ermee kunnen omgaan" en dan zeggen "Deze nacht wordt sick, ik ga me volledig uitleven" en vervolgens een kutavond beleven.

De laatste jaren is het beruchte GHB/GBL-duo massaal aanwezig op feesten, vooral onder homo's. Hier bestaat veel verwarring over. Tussen GHB en GBL denken mensen vaak dat ze het ene nemen, terwijl ze eigenlijk het andere nemen onder de naam "G". Het is gevaarlijk om deze vaagheid te handhaven. GBL is te koop bij carrosseriebedrijven, het is een legaal onderhoudsproduct dat wordt gebruikt als oplosmiddel. Pas van zodra het door het lichaam is opgenomen, wordt het GHB.

“Twintig jaar geleden was er alleen GHB, daarna kwam GBL," zegt Samia. “En de laatste jaren, op feestjes, zie je mensen belachelijk kleine doses nemen. Vanwege onze gewoontes met GHB, gebruikten we dubbele doses GBL.” Je denkt dat je GHB in je hand hebt, maar je loopt het risico op een directe overdosis. Mensen lijken nu stilaan te begrijpen hoe belangrijk het is om een pipet mee te nemen om de dosis aan te passen. Al zijn er nog steeds drie grote zorgen. Ten eerste alcohol, waarmee je nooit mag mixen. Daarnaast is het ook geen goed idee om elk uur een dosis te nemen, waardoor je systeem na tien uur feesten geen tijd meer heeft om alles te verwerken en je een overdosis binnen hebt. En tenslotte moet op je drankje letten: laat anderen niet inschenken of trakteren. Om nog maar te zwijgen van de spiking-epidemie die het nachtleven teistert.

"Drie jaar geleden werd gezegd dat ketamine overal zou worden gedemocratiseerd, en dat is ook gebeurd", verklaart Fabrice*, die werkt voor een vzw die zich bezighoudt met drugspreventie. "GHB is hetzelfde verhaal, over 2-3 jaar zal het de basisdrug zijn in clubs, alleen zal het wel wat raar zijn om te staan dansen als iedereen aan de G zit." In sommige landen hebben clubs GHB tot staatsvijand nummer één gemaakt: als je ermee wordt betrapt, kom je er niet meer in. In Berlijn gaat het om een verbod van drie maanden, een jaar of permanent.

Wat ecstasy betreft, heeft men onlangs pillen uit Afghanistan ontdekt die gemaakt worden van methamfetamine - Punisher, bijvoorbeeld. Voor de lockdown waren die producten enorm sterk - denk aan coke of ketamine", gaat Fabrice verder. Sinds de lockdown voorbij is, is het ongezien. Het lijken wel de jaren 2000. Vandaag testen we pillen van 40-50mg, vroeger gingen die tot wel 200mg. Alles zit nu ook door elkaar: van elke 10 pillen heb je er acht die misschien 40-80mg zijn en twee die misschien 160mg zijn. Dit is heel gevaarlijk voor consumenten. Vijf jaar geleden vonden we al pillen van 280-300mg." De belangrijkste pillen om voor uit te kijken zijn de blauwe supermannen, de piramides en de oranje faraohoofden met "WARNING 330mg" erop geschreven. Fabrice vertelt me ook nog dat er in de VZW waar hij werkt mensen zijn die regelmatig ecstasy nemen en soms klagen over tachycardie of paranoia.

Afgezien van deze categorie drugs willen we niet per se met de vinger wijzen naar mensen die struikelen door alcohol, maar het blijft een van de grote problemen - vooral wanneer de inname leidt tot overconsumptie en alcoholcoma’s. “De spoeddienst van Saint-Pierre vroeg me om met het personeel te praten over alcoholmisbruik," zegt Fabrice. “Men vergeet vaak dat alcohol ook een drug is en dat die even schadelijk is. Anderzijds hebben de verschillende diensten van donderdag tot maandag meer werk aan toxische psychoses door Tina [methamfetamine, noot van de redactie]." 

De discussie over polydrugsgebruik is belangrijk. Als iedereen met z’n eigen product naar een feestje komt, alles op tafel gooit en vervolgens iedereen slikt wat de ander heeft meegebracht, eindig je met vijf, zes of zeven verschillende drugs in je lijf die op minder dan 24 uur tijd geconsumeerd werden. Volgens de sprekers op  Listen! Festival is dit iets waar niet veel rekening mee wordt gehouden bij de sensibilisering. Op internet zijn er sites zoals TripSit die de effecten van drugsmengsels in het lichaam evalueren.

Een van de laatste nieuwe praktijken in de scène is chemsex ('chemische seks') of P'n'P (Party and Play), ofwel seks onder invloed van drugs - meestal cocaïne, GHB/GBL, ketamine, methamphetamines (crystal meth) of cathinonen (mephedrone, 4-MEC, 4-MMC, enz.). Chemsex omvat een heel proces, het is dus meer dan 's avonds een pilletje steken en ergens naartoe gaan om te neuken. Je bereidt je avond voor in de juiste vibe, iets à la "We gaan naar het huis van een vriend met veel drugs om te neuken". Er ontstaan quasi-industriële vormen van deze praktijk, met dating-apps die dit soort activiteiten aanbieden - nogal orgie-achtig. "Ik heb scènes gezien van mensen die neukten en tegelijkertijd bijna in coma lagen", verklaart Thibaut*, die bewustmakingsgroepen voor chemsex leidt. "Er zit een bijna suïcidale dimensie aan. En vaak vergeten mensen hun grenzen, vooral het condoom."

Welke drug het ook is, mensen identificeren zich met hun gebruik; er is een gevoel van erbij te horen. Op feestjes waar G wordt gebruikt, worden mensen die het niet gebruiken ook niet uitgenodigd. Het is een exclusief, bijna sektarisch gegeven. Hetzelfde geldt voor methamfetamine: men wil niet omgaan met mensen die er geen ervaring mee hebben. "Ik ken 22-jarigen die voor het eerst meedoen aan een orgie en zichzelf injecteren met GHB, niet per se omdat ze dat graag willen, maar omdat het een norm is om tot die sociale groep te behoren", legt Thibaut uit. “Met G gaat het verder dan chem sex, het gaat ook om de ambiance van de dansvloer. Er zijn clubs die er hun marketing van maken, daar gaan we naartoe omdat de donkere kamers daar exclusief voor zijn voorbehouden.”

Prijzen hebben ook een belangrijke invloed op de nieuwe gewoonten. "Vroeger kostte een gram methamfetamine 150 euro. Deze zomer kon je die vinden voor 80 euro", legt Fabrice uit. Hetzelfde geldt voor 3MMC, Cathinon en alles wat aan de grens met Nederland geproduceerd wordt. We zien dat er op het gebied van drugs een constante evolutie is. Producenten veranderen isomeren - hetzij om aan de illegaliteit te ontsnappen, hetzij om een nieuw product aan te bieden, maar telkens met zijn eigen reeks voorzorgsmaatregelen en risico's. Door de moleculen te veranderen, veranderen de producenten van drugs ook de samenstelling ervan. Fabrice gaf me een concreet voorbeeld hiervan: "Toen ketamine illegaal werd, had je ook nog methoxetamine, dat in Engeland wel legaal was. We komen mensen tegen die verslaafd zijn geraakt aan dit soort nieuwe producten, maar wanneer we hen proberen te begeleiden naar een behandelingskuur worden we telkens geconfronteerd met een nogal ouderwetse ideologie wat opvolging betreft. Heroïne- en cocaïneverslaafden worden van elkaar gescheiden, meer niet.”

Tijdens het rondetafelgesprek vang ik een parallelle conversatie op: "We moeten ophouden met te denken dat we uitschot zijn omdat we aanvaarden dat er drugs aanwezig zijn op onze feesten. Wij zijn gewoon niet in ontkenning.” Als veel organisatoren bang zijn om te innoveren op het gebied van preventie, komt dat omdat preventie nog steeds wordt gezien als het accepteren van terugkerend drugsgebruik op hun evenementen, wat een extra blokkade met zich meebrengt: erkennen dat er drugs worden gebruikt tijdens je evenement wordt niet geapprecieerd - noch door promoteams, noch door de autoriteiten. Maar deze houding is een grote vergissing: een oogje dichtknijpen zal je niet helpen om vooruitgang te boeken of om nieuwe actiemiddelen te vinden. Of om zelf oplossingen te bedenken.

Gelukkig zijn er mensen die innoveren. Naast de beroemde bekercondooms (cup condoms) - die moeten voorkomen dat iemand iets in je drankje doet of je cocktail opdrinkt, worden min of meer directe initiatieven genomen om schade te beperken en mensen verantwoordelijk te stellen in plaats van te gaan verbieden.

Hoewel GHB in Berlijn streng verboden is, is dit niet noodzakelijk de meest populaire aanpak onder Belgische organisatoren. Moeten deze nieuwe toepassingen niet worden behandeld zoals alle andere geneesmiddelen? Toegang tot informatie verlenen, bewustmaking creëren, pipetten (of ander risicobeperkend materiaal) voorzien,... “Het is aan iedereen om zelf zijn eigen antwoord te vinden", zegt Samia. “Stroomopwaarts proberen we berichten te verspreiden. We gaan niet doen alsof we een drugsverbod hanteren, want dat is niet de indruk die we willen wekken. We proberen positieve boodschappen te verspreiden, zoals: 'Je G-hole is niet sexy' of 'Hou je in, ga niet over je eigen limieten, water is altijd gratis geweest'." Door met mensen te praten, risicogedrag vast te stellen en mensen die risico lopen te helpen, is het gemakkelijker om je aanpak te personaliseren en passende oplossingen te vinden. Het uitgaansleven is een plek van feest, tolerantie en openheid, maar wees voorzichtig voor anderen. “Ik geloofde er niet echt in omdat het soms vieze ventjes zijn, maar we zagen al vrij snel resultaat," vervolgt Samia. “Er was een algemene reactie van zorg.” En, zoals overal, werkt een verbod niet: het verschuift het probleem alleen maar naar elders.”

De club, het feest, de rave en de afterparty moeten hedonistische plaatsen blijven. Het doel is om een leuke nacht te beleven, in goede omstandigheden. “We hebben altijd een backstage-ruimte om mensen in op te vangen die iets te ver weg zijn of meisjes die iets voor hebben," zegt Theo. Het is een beschutte ruimte die je in staat stelt om de situatie even te ontvluchten, wat frisse lucht te scheppen en rustig te praten. De relaxzones, die bij bepaalde evenementen steeds populairder worden, zijn plaatsen waar mensen kunnen uitrusten, pauzeren, elkaar ontmoeten maar ook gebruiken. Wat de gebruikersruimtes in de stad betreft, bieden de ontspanningszones zowel de mogelijkheid om de risico's te beperken die verband houden met de locatie van inname, de drukte en de gebruikte apparatuur, maar het is ook een goed middel om ongelukken met een overdosis te voorkomen of om bijvoorbeeld de weg naar de toiletten vrij te maken.

Clubs worden nauwlettend in de gaten gehouden door de overheid en helaas worden zij die besluiten om te sensibiliseren of bovengenoemde initiatieven uit te werken, gezien als vettige kelders voor afterparties of een drugsholen. Daardoor wordt het bijzonder ingewikkeld - zo niet onmogelijk, volgens de ervaring van de sprekers - om subsidies, vergunningen... te krijgen.

Alles draait om communicatie, en nog meer om preventie. "Bij onze evenementen publiceren we bij het bekendmaken van de line-up - die veel mensen in de gaten houden - ook een aantal positieve richtlijnen. Zo willen we mensen aanmoedigen om te komen feesten, maar proberen we ook catchy en korte geheugensteuntjes te geven", legt Théo uit. Het is een manier om iedereen erbij te betrekken zonder met de vinger naar de slechte leerlingen te wijzen. Omdat één enkele aanpak niet voldoende zal zijn om dit soort problemen op te lossen, moeten verschillende actoren bereid zijn om steun te verlenen, hun bijdrage te herzien en een hulpbron te worden voor een gezondere boîte.

Steeds meer organisaties richten een awareness team op. Volgens de wetgeving mag dit team niet optreden als de leden ervan niet zijn opgeleid in eerste hulp. Er moeten procedures worden opgesteld voor zowel de relatie tussen awareness teams en de security als voor de opleiding van deze teams. 

Uiteraard is ook de opleiding van bewakers belangrijk.  Hierover is bijzonder weinig te vinden op de websites van verschillende veiligheidsopleidingen. Sommige van deze agenten komen in de business zonder ooit in aanraking te zijn geweest met drugs of seksuele intimidatie. “We moeten vergaderingen organiseren met veiligheidspersoneel," zegt Samia. “Maak extra opleidingen voor firma’s die aanwezig zijn op dit soort evenementen verplicht.” Momenteel moeten organisaties vaak beëdigd personeel inhuren - regionaal of nationaal - maar deze mensen, die meer kosten, zijn volgens de deelnemers aan het rondetafelgesprek niet per se beter opgeleid.

“Het is heel gek, vooral op homofeesten," zegt Samia. “Je voelt dat sommige mensen ervaring hebben, ze weten niet hoe ze met menigtes moeten omgaan. Voor anderen is het al ingewikkeld om de instructies van een vrouw te volgen. Deze mensen zijn hier niet voor opgeleid, je kunt het ze niet kwalijk nemen, zij moeten hier niet de schuld van krijgen. Maar wat zeer effectief zou zijn, is sensibiliseren.” Dit kan op verschillende manieren. Toen de vraag werd gesteld: "Wat verwachten wij van de security?” waren dit een aantal van de antwoorden die op tafel werden gegooid: 

• Maak veiligheid onzichtbaar (en niet onderdrukkend). 
  Ken je die feestjes waar bepaalde bewakings-figuren naast de DJ-booth gaan staan om de pitbull/gorilla uit te hangen? Dit maakt het moeilijk om een coole vibe te bewaren. Het moeten mensen zijn die weten wat er in een club kan voorvallen. Veiligheid mag mensen niet bang maken, het moet hen geruststellen. Je bevindt je in een privé-sfeer waar iedereen komt om te feesten. Misstappen gebeuren, maar zijn geen reden om het plezier van iedereen te bederven door voor het podium te gaan staan - en dan ook nog eens op de beste dansspots.
  
• Stel een model op dat voorkomt dat mensen al na een eerste opmerking worden buitengezet. 
  Dialoog is belangrijk. De rol van security hoeft geen machtig verlengstuk van de politie te zijn. Mensen moeten er met een gerust geweten naartoe kunnen gaan en zich er veilig kunnen voelen. Uiteraard zijn er mensen die dit heel goed doen, maar het wordt misschien toch tijd om over te stappen naar meer inclusieve teams, met meer vrouwen.
  
• De-escalerende confrontaties
  We beseffen dat uit de hand gelopen situaties vaak verband houden met de politie, met name op festivals. We hebben sensibilisatiecampagnes nodig waarbij zowel de politie, vrijwilligers als beveiliging betrokken worden, zodat iedereen op dezelfde manier geïnformeerd wordt. “We hebben al mensen gehad die zo stoned waren als een otter, zwaar onder invloed en  moeilijk te controleren. De agenten waren toen bang”, vertelt Fabrice. “Dus wat ze deden was met vier man op die persoon gaan zitten, hem in de boeien slaan en ertegen schreeuwen…”  
• Een intern communicatieplan uitwerken, vóór aanvang van het evenement
  Boodschap aan de organisatoren: u moet uw teams vóór het feest bijeenroepen en briefen, hen aan de mogelijke scenario’s herinneren (vooral met betrekking tot drugs, uiteraard) en uitleggen dat je jezelf als individu niet boven het beleid van de organisatie kunt plaatsen.

Het is moeilijk om gewoontes te doorbreken van mensen die soms al meer dan twintig jaar werkzaam zijn als bewakingsagent in het nachtleven. In een ideale wereld, zou er elk weekend een briefing zijn om de mensen aan de regels te herinneren, want elk feest is anders en heeft speciale aandacht nodig. De meeste bewakingsagenten zijn prima wezens, maar iedereen heeft af en toe een opfriscursus nodig. Het helpt ook om een awareness team te hebben dat feestgangers afschermt van de security; zo kunnen de bewakers zich focussen op hun veiligheidstaak en kan de last van omgaan met mensen die iets te ver weg zijn verlicht worden. Wordt vervolgd.

* De voornamen zijn veranderd op verzoek van de sprekers.

Volg VICE België ook op Instagram.