In het spoor van de LGBTQIA+ geschiedenis van Brussel

VICE viert Pride dit jaar al op vrijdag 20 mei op Outrageous in Ancienne Belgique. Vermelding van AB is oprecht geen toeval. 

Mijn eerste Belgian Pride beleefde ik pas op mijn 23ste. Dat vertelt je twee dingen: hoe lang ik met geïnternaliseerde homofobie heb geworsteld, en hoe weinig belang ik toeschreef aan Pride. Ik dacht: wat heb ik te zoeken tussen halfnaakte fitness jocks en regenboogkleurige praalwagens? Dat vertelt je nog twee dingen: ik voelde me onzeker, en door mijn privileges wist ik niet hoe belangrijk het was om je bij het protest dat Pride is te voegen.

Pride is meer dan een parade. Pride is een ingesteldheid. In geen enkele andere stad van België voel je die het hele jaar door zo duidelijk in de lucht hangen als in Brussel. Toegegeven: in mei wordt die iets opdringeriger in het gezicht gewreven van niet-LGBTQIA+ personen. De stad hult zich voor de gelegenheid in inclusieve(re) regenboogkleuren, bushokjesreclame adverteert allyship, en op zaterdag 21 mei gaan wij en onze allies feestelijk de straten op tijdens de Belgian Pride Parade. 

Natuurlijk is Pride niet zomaar een feestje. De pride is in de eerste plaats gegroeid uit protest. Er zullen zoals altijd wel weer commerciële partners en politieke apparaten zijn die niet aan de verleiding van pinkwashing kunnen weerstaan, maar de Belgian Pride 2022 keert toch duidelijk(er) terug naar die origine. Het thema van Pride 2022, ‘OPEN’, staat volgens de organisatie voor een eis naar ‘meer inclusiviteit, respect en gelijkheid voor LGBTI+-personen’. We vieren bij Pride dat (de meeste) LGBTQIA+ personen (meestal) zichzelf kunnen zijn hier, maar strijd blijft nodig totdat alle leden van onze communities volledig vrij zijn om zichzelf te zijn, waar ook ter wereld. 

Als jij zaterdag meeloopt met de Parade, loop je in het spoor van vele moedige mensen die de weg voor jou geëffend hebben. Daar ben ik hen dankbaar voor, maar eigenlijk weet ik bitter weinig af van het leven van de Belgische LGBTQIA+ gemeenschappen uit het verleden. En dus ging ik lekker toeristen in eigen land bij 27 graden om een gegidste wandeling van het Museum van de Stad Brussel bij te wonen, zodat jij het niet hoefde te doen en er nog steeds wat van kan opsteken.

Op zowat het heetste moment van de dag vatten fotograaf Anaïs Shooter en ik de tour aan met gids Michaella op de Grote Markt van Brussel. Michaella doet deze tour drie keer vandaag — in het Nederlands, Frans en Engels. Wij mogen de spits afbijten. Ik vraag of ze geen zonnecrème wil lenen, maar ze is oké.

Voordat we aan de wandeling beginnen, geeft Michaella wat context mee. In de tour gaan we op zoek naar getuigen van het verleden van LGBTQIA+ personen uit de 19e en 20e eeuw. Ze benadrukt dat homoseksualiteit (lees: fysieke seksuele betrekkingen tussen mensen van eenzelfde geslacht) in die periode nooit expliciet verboden is geweest in België. De wet verbood openbare zedenschennis en aanzetten tot ontucht, maar binnenshuis kon je (wettelijk) je gang gaan. Het is echter pas met de totstandkoming van het homohuwelijk in 2003 dat we mogen spreken over een wettelijke erkenning van homoromantische relaties — al hoeven we daarom niet per se te conformeren aan de eis van monogamie. 

Voor onze tweede stop lopen we richting de Koningsgalerij. Michaella vertelt hoe deze wijk getuigt van een vroeg 19e eeuwse gentrificatie. “Het is niet helemaal geslaagd,” zegt ze, “want het is niet omdat je iets voor de rijken bouwt, dat de armen er nooit meer terugkomen.” En zo geschiedde. Deze gaanderijen die vandaag Delvaux en pralines etaleren, waren vroeger het toneel voor heel wat intieme ontmoetingen tussen de klassen, eerst in zijsteegjes en later ook in bars en pensions, zoals het huidige Le Marmiton.   

De galerij is ook om een andere reden een belangrijke plek. Het is hier dat de befaamde Maman, alias van Serge Morel, in 1989 een eerste show had in het huidige Theatre du Vaudeville. De drag artiest zou later de eigen bar Chez Maman oprichten. Ook vandaag nog heeft Brussel één van de rijkste en diverse drag culturen van België.  

Terwijl we verder lopen door de wijk, legt Michaella de vinger op de wond van de tour: het gaat wel heel vaak over homoseksuele mannen. Dat komt volgens haar deels omdat vrouwen weinig tot niet in het publieke domein kwamen. Vrouwen werden daarnaast ook lange tijd gedeseksualiseerd, behalve als ze sekswerker waren. 

Toch zijn er ook in dit deel van Brussel sporen van plekken waar vrouwen elkaar konden ontmoeten. Michaella neemt ons mee naar de steeg waarin vandaag vooral Jeanneke Pis de touristen bezighoudt. Wij zijn hier echter voor een weinig indrukwekkend uitziend cafeetje dat vroeger La Pergola huisde. Deze bar werd gefrequenteerd door Suzan Daniel, een van de grondleggers van LGBTQIA+ activisme in België. Intussen is ook dit café deel geworden van de roze olifantenkermis die Delirium Tremens heet. 

In de jaren 1980 werd de buurt van de Beenhouwersstraat ingepalmd door restaurants, maar ook de mentaliteit veranderde waardoor alles minder verstopt moest worden, zegt Michaella. De homobuurt verhuisde niet ver en stak de grote markt over. De Steenstraat en Kolenmarkt, zijn ook vandaag nog in regenboogkleuren gehuld — al heeft de pandemie toch enkele zaken de das omgedaan. Het goede nieuws: er komen ook nieuwe plekken bij zoals The Agenda, een inclusieve community voor non-binaire personen en allies.

We duiken opnieuw de geschiedenis in aan de Anspachlaan. Bij de beurs vertelt Michaella over de saneringswerken die hier halverwege de 19e eeuw uitgevoerd werden. De Zenne — die zo goed als een openbare riolering was geworden — moest plaats ruimen voor de chique avenues van vandaag. Maar opnieuw slaagde het gentrificatieproject niet helemaal. De openbare urinoirs die geïnstalleerd werden tegen wildplassen, werden de ideale ontmoetingsplaats voor sekswerk — niet alleen tussen mannen. 

Geschiedenis kan ook hedendaags zijn. De gekste anekdotes kunnen de annalen halen. Een van die anekdotes heeft voormalig Hongaars europarlementariër Jozsef Szajer in de hoofd- en concertzaal Ancienne Belgique in een bijrol. De ultraconservatieve politicus woonde in november 2020 een illegale orgie met voornamelijk mannen bij op de Anspachlaan en probeerde naar verluidt te vluchten via de regenpijp van AB. Vandaag is die laatste beplakt met activistische stickers die de huichelarij van de politicus aanklagen. De pijp kreeg zelfs een tijdelijk gedenkteken. 

Uiteraard is AB om andere redenen relevant voor de hedendaagse LGBTQIA+ communities. Voornamelijk door programmering van LGBTQIA+ artiesten. Tijdens Pride weekend kan je naar Outrageous met Mykki Blanco, Cobrah, BRYN en meer op vrijdag, en op zaterdag Moonchild is helaas afgelast, maar FAQ Pride Festival gaat door op verschillende dagen op verschillende locaties in Brussel.

Tot slot slaan we achter de AB de Lollepotstraat in, waar met kleurrijke straatkunst stereotypen over de LGBTQIA+ communities aangekaart worden. De straatnaam verwijst naar een object waarvan ooit de term “pot” afgeleid werd: een vuurpot waarmee vrouwen in de 17e en 18e eeuw hun onderlichaam verwarmden. Dit en andere zaken leerde ik in een sound walk van Mia Melvær uit 2021, die ik aanraad voor een meer feministische queer wandeling door het centrum. Aan het einde van de straat vind je ook het Rainbow House terug, en voor de Picard - Megafun feestwinkel staat het ‘Homomonument: Mijn holebi-helden’ waar onze tour met het Museum eindigt. 

Na een dorstlesser bij Le Plattesteen, blijven Anaïs en ik toch een beetje op onze honger zitten. De tour geeft wel een blik op het verleden, maar dat verleden is (zoals wel vaker) heel erg verteld vanuit het perspectief van de mannen. We besluiten even hommage te brengen aan het initiatief Mothers and Daughters aan Sint-Katelijne, waar de organisatie in 2018 een pop-up Lesbian and Trans bar uitbaatte. Meer hedendaagse, tijdelijke en verleden initiatieven kan je terugvinden via de Brussels Almanack Dykes, die probeert zo veel mogelijk Brusselse queer & feminist spaces (letterlijk) in kaart te brengen. 

Je kan de tentoonstelling ‘Pride @ the Museum’ nog steeds bekijken in het Museum van de Stad Brussel. De tour kan gevolgd worden op aanvraag. Doe Michaella de groeten. 

Volg VICE België ook op Instagram.