Iraanse vrouwen vechten voor hun rechten en niet (noodzakelijk) tegen hoofddoeken

Afgelopen zaterdag, op 1 oktober, ging ik naar de betoging in Brussel om Iraanse vrouwen te steunen. Daar stonden we, zo’n 2000 mensen, te roepen “Jin jiyan azadi” (vrouwen, leven, vrijheid) en de naam Mahsa Amini te herhalen. Volgens Middle East Matters werden er in 119 andere steden dit weekend gelijkaardige betogingen georganiseerd. 

De aanloop naar dit protest kwam nadat Mahsa Amini, een 22-jarige vrouw, op 13 september gearresteerd werd door de moraalpolitie in Teheran omdat haar hoofddoek niet al haar haren bedekte. Nadat ze naar een detentiecentrum werd gebracht om haar te ‘onderwijzen’, stierf ze na drie dagen in coma te liggen in het ziekenhuis. Op 16 september werd ze doodverklaard, haar familie legde een klacht neer tegen de politie, maar de autoriteiten ontkenden iedere betrokkenheid - voor de verandering.

De vrouwen in Iran zijn onderhevig aan strenge kledingvoorschriften: de lengte van de mouwen en jassen, de kleuren van hun kleding, het verbod op nagellak … De regels worden strikt opgevolgd onder het wakend oog van de moraalpolitie die in 2005 werd opgericht om zij die ze overtreden te arresteren, slaan en gevangen te nemen. 

Sinds de verkondiging van de dood van Mahsa Amini, hebben er elke avond betogingen plaatsgevonden in Iran. Iraanse vrouwen staken hun hoofddoeken in brand en knipten hun haar in het openbaar als vorm van protest. Daarmee plaatsen ze zichzelf in onmiddellijk gevaar plaatsen ten opzichte van het Iraanse autoritaire regime. Volgens de NGO Iran Human Rights zijn er al minsten 92 mensen vermoord in Iran sinds het begin van de acties. We hadden al goede redenen om de politie te vrezen tijdens protesten in Europa, maar in Iran worden de protesten onderdrukt met echte kogels volgens Amnesty International.

“Iraanse autoriteiten hebben er bewust voor gekozen om mensen te verwonden of vermoorden als ze de straat opgaan om hun woede uit te drukken tegenover decennia van onderdrukking en onrechtvaardigheden. In de context van een aanslepende epidemie van systematische straffeloosheid, werden in Iran tientallen mannen, vrouwen en kinderen illegaal vermoord tijdens de laatste bloedbaden,” vertelde Agnès Callamard, de secretaris-generaal van Amesty International. 

Ava Basiri (33) is een van organisatoren van de betoging in Brussel. Ze is geboren in België van Iraanse ouders, en de situatie heeft een serieuze impact op haar. “In Iran, kan een vrouw niet zingen of naar het stadium haan. Hier zien we die vrijheden als vanzelfsprekend. Het doet me pijn want Iran zit in mijn bloed. Ik kan me niet voorstellen hoe moeilijk mijn ouders het hebben, of de mensen die er wonen.”

Als burger besloot ze om haar gemeenschap te helpen een protestactie te organiseren en ervoor te zorgen dat hun boodschap niet overschaduwd werd door de belangenconflicten van die gemeenschap. “Mensen met verschillende politieke overtuigingen wilden hun steun betuigen, maar we moesten ervoor zorgen dat de boodschap duidelijk was en noch politiek kleur noch persoonlijke frustraties bekende.” En dat klopt, tijdens de protestactie zag ik Koerdische vlaggen, PJAK (De Partij voor een vrij leven in Koerdistan), PKK (De Koerdische Arbeiderspartij), maar ook de Islamitische Republiek, hoewel de mensen die die vlag droegen uit de optocht werden gehaald.

De Islamitische Republiek verwijst naar de staten waar de grondwet gebaseerd is op de principes van Islamische wet of de sharia. Die is momenteel actief in Afghanistan, Iran, Mauritanië en Pakistan. In 1978 trad deze wet in werking in Iran door Ayatollah Khomeini. Deze opkomst van de religieuze krachten vond plaats na een islamitische revolutie. Die was het gevolg van de ontevredenheid van de bevolking over het beleid van de toenmalige sjah, Reza Palhavi, en de opkomst van het Amerikaanse imperialisme.

Ava legt ook uit dat veel mensen die familieleden hebben in Iran niet durven mee protesteren uit angst voor de gevolgen. Wat ze ook verwachten van België en het Westen zijn concrete acties zoals de terugtrekking van onze ambassades en diplomaten uit Iran.

Een ander opvallend element tijdens het protest op zaterdag was de aanwezigheid van zoveel mannen, toch zeker in vergelijking met de feministische betogingen die ik al bijwoonde. Die observatie liet me toch wat dubbel voelen, ik vond het moeilijk mezelf te plaatsen tussen de voldoening die ik er enerzijds uit haalde om ze te horen roepen “Vrouwen, leven, vrijheid” en anderzijds het idee dat ze onze ruimte innemen en megafonen pakken. Maar uiteindelijk is het, meer dan een feministisch probleem, vooral een volk dat vecht voor hun vrijheden en rechten.

Omdat ze vooraan de betoging zouden staan, vroegen de organisatoren aan de mannen hun plek te verlaten en de vrouwen de optocht te laten leiden. 

Triest om te zeggen, maar een van de eerste gedachten die me te binnen schoot toen ik de beelden zag van Iraanse vrouwen die hun hoofddoeken verbranden, was hoe deze boodschap zou ontvangen worden door onze islamofobische westerse samenlevingen en hoe extreemrechts het zou gebruiken. Ik kon het al horen: “Daar vechten ze om ze niet te moeten dragen, en hier willen ze het aanhouden. Ze zijn geïndoctrineerd. Zie je wel.”

Ava deelt in die angst: “We hebben een groot probleem. De westerlingen begrijpen de politieke context in Iran niet goed genoeg. Ze zien vrouwen hun haren knippen en hun hoofddoeken verbranden en interpreteren die acties zonder er echt over na te denken,” vertelt ze. Voor Ava is het simpelweg een symbolische daad: “We willen ons haar niet, want onze zusters kunnen ze niet eens tonen.” Ze legt uit dat hun daden ook fout worden opgevat in de moslimgemeenschap, zij zien het als een aanval op het geloof. 

Na het co-organiseren van dit protest, wil Ava nog een stapje verdergaan door seminaries te organiseren over de geschiedenis en politieke context van Iran, zodat de kwesties van deze opstand beter begrepen kunnen worden.

Eigenlijk komt het erop neer dat deze opstand noch feministisch, noch religieus van aard is; het is vooral een politiek probleem dat betrekking heeft tot feministische en religieuze kwesties. “De hoofddoek is niet ons probleem. We willen gewoon geen theocratie meer. We hebben het nooit gewild,” zegt Ava. 

Tijdens de betoging vermeldden enkele van de protestborden de hijab, en dan ging het over de keuze: de keuze om het al dan niet te dragen. De vrouwen die vechten om ze te mogen dragen en zij die vechten om het af te mogen doen hebben iets gemeen, ze willen simpelweg het recht om zelf de controle te hebben over hun lichaam.

Dit probleem is verre van nieuw in moslimlanden. Laten we niet vergeten dat vrouwenrechten evenzeer in verval zijn in onze westerse samenlevingen, die samenlevingen waarvan we denken dat ze zo progressief zijn, waar onze politici worden beschuldigd van seksueel misbruik, ons recht op abortus wordt ingetrokken en onze klachten geen gehoor vinden.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.