Hoe Nederlandse en Belgische drugsbendes het milieu vervuilen

In maart werd boswachter Erik de Jonge gebeld, omdat er een verdacht bergje van takken en bladeren op de Brabantse Wal was gevonden, vlak bij de Nederlands-Belgische grens. Hij kwam erachter dat er een diepe kuil onder lag die vol zat met een zwarte chemische prut, bedekt met een laagje wit schuim.

Uit tests bleek dat het om de “grootste drugsput uit de Nederlandse geschiedenis” ging – een verborgen dumpplek voor giftig afval van drugslabs. Autoriteiten zeggen dat het veel invloed heeft op water en vegetatie, en schatten in dat het zes maanden kan duren om deze vervuilde plek schoon te krijgen. Er zouden talloze gevaarlijke chemicaliën zijn geloosd, waaronder benzeen, tolueen, propanal en aceton.

De beruchte dumpplek is een van de vele manieren waarop Nederlandse en Belgische drugsbendes hun giftige afval lozen. En dat is nogal wat afval, want op het gebied van synthetische drugs is Nederland al jaren een absolute marktleider. Al die methlabs en cokewasserijen hebben ook wat het milieu betreft een duur prijskaartje: om niet gesnapt te worden dumpen ze hun chemische stoffen in afgelegen natuurgebieden.

“We hebben hier de afgelopen tien jaar een hoop afval gezien,” zegt De Jonge tegen VICE. “In sommige jaren heb ik twintig tot dertig dumpingen van drugslabs gezien.” In de afgelopen vijf jaar zijn er in Nederland en België 1178 lozingen vastgesteld. In Nederland worden chemische stoffen in mestkelders geloosd, met veel vervuiling tot gevolg, en het Nederlands Forensisch Instituut heeft ook resten van amfetamine bij maisluizen aangetroffen.

Er belandt ook veel drugsafval in het riool. In maart had een Belgische drugsbende daar zoveel afval in gedumpt dat de afvalwaterzuiveringsinstallatie van de regio tijdelijk werd uitgeschakeld. Doordat de zuurgraad van de gedumpte chemicaliën zo hoog was, veranderde de pH-waarde van het water in de installatie van Aquafin in Reken dusdanig dat het water niet meer goed gereinigd kon worden. De bacteriën die normaal gesproken de verontreinigde stoffen wegfilteren waren namelijk gedood.

Twee werknemers ondervonden ook schade. “Om één uur ’s nachts kregen we een melding,” vertelt teamcoördinator Yves Wolfs aan VICE. “De giftige dampen die vrijkwamen waren erg zuur. Mijn ogen werden heel droog en ik moest twee weken naar een oogspecialist en geobserveerd worden.” De bijtende chemicaliën gingen dwars door de beschermende handschoenen van zijn collega heen, en verbrandden zijn handen. Wolfs werkt al 25 jaar bij Aquafin, maar zoiets had hij nog nooit meegemaakt.

Pas twee dagen later kon de zuiveringsinstallatie weer normaal functioneren. Het water was in de tussentijd deels ongefilterd in de waterwegen terechtgekomen, waar gevist werd door burgers. Joan Deckers, operationeel manager bij Aquafin, zegt dat ze de natuurlijke pH-waarde van het water herstelden door vier vrachtwagens aan bacteriën te laten opdraven.

Omdat drugs als mdma steeds populairder worden, is in Nederland en ook België het aantal drugslabs als paddenstoelen uit de grond geschoten. De afgelopen vijf jaar zijn meer dan 400 labs opgedoekt door de politie, en die aantallen stijgen ieder jaar. In juni alleen al werden twee amfetaminelabs gevonden: in zowel het Belgische Limburg als het Brabantse Dinteloord stond het chemisch afval al klaar om gedumpt te worden.

De hoge zuurgraad van drugsafval, dat grotendeels uit oplosmiddelen bestaat, veroorzaakt waterverontreiniging en verlaagt tegelijkertijd de pH-waarde van de omgeving. En dat kan grote gevolgen hebben, want verontreinigd oppervlaktewater kan ten koste gaan van dieren- en plantenlevens, en ook de bodem vergiftigen. In 2019 en 2020 werd de Bodemkundige Dienst al tien keer ingeschakeld om grond te reinigen in gebieden waar drugsafval was gedumpt.

In België is de provincie Limburg het epicentrum van de drugsproductie: 60 procent van de drugslabs zijn hier aangetroffen. “Er zijn vrijwel altijd Nederlanders betrokken bij het opzetten van drugslabs,” zegt Carine Buckens van het parket Limburg.

Uit een onderzoek uit 2017 bleek dat een kilo mdma en amfetamine respectievelijk 6 to 10 kilo en 10 tot 20 kilo drugsafval oplevert. De hoeveelheid drugsafval in Nederlandse drugslabs wordt geschat op rond de 7000 ton per jaar, en in België minstens 1500 ton.

Alleen een fractie van dit afval wordt daadwerkelijk gevonden. In 2019 en 2020 vond de Belgische federale politie 375 ton aan drugsafval, en dit jaar nog ruim honderd vaten in een bos bij Zutendaal en een vondst in een leegstaand pand in Bocholt. Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) schat in dat maar 20 procent van het drugsafval echt wordt gevonden.

Om mdma, speed en meth te maken moet je veel gevaarlijke chemicaliën mengen. Om chemische reacties en kristallisatie te krijgen – wat nodig is voor mdma – heb je zure stoffen nodig als mierenzuur, ammoniumformiaat of formamide. Afhankelijk van het type synthetische drug en de productiemethode worden reagentia gebruikt, zoals naftaleen, formamide, methanol, methylamine, ammoniak, zoutzuur, mierenzuur, zwavelzuur, safrol, methanol, aceton, ethanol en ether.

Het produceren van methamfetamine is zelfs nog gevaarlijker dan mdma en amfetamine, zegt Natalie Meert, forensisch deskundige bij het NICC. Om kristallen te maken heb je bijvoorbeeld kwik nodig. “Dat is een zeer giftig metaal,” zegt ze. Kwik is een hardnekkige, verontreinigende stof die bioaccumuleert – het kan worden omgezet in methylkwik en via het water in vissen belanden.

Los van de risico’s voor het milieu, vormt het dumpen van drugs ook een directe bedreiging voor wie het op moet ruimen. In België krijgen brandweerlieden training aangeboden in hoe ze met drugsdumpingen om kunnen gaan, en in Limburg moesten duikteams hun uitrustingen upgraden om een lozing te lijf te gaan. In Nederland hebben toezichthouders in buitengebieden last van geweldsincidenten. De chemische stoffen zijn ook gevaarlijk voor de mensen die de drugs zelf maken: in 2019 werden drie Brabanders dood aangetroffen in een Belgisch drugslab, waarschijnlijk omdat ze een koolmonoxidevergiftiging hadden opgelopen.

Er is steeds meer bewijs dat drugsproducenten hun chemicaliën steeds verder weg dumpen, zoals bij de grens met Duitsland, waar de politie nog niet zo gewend is aan drugsafval. “We hebben gehoord dat de politie in Wallonië geregeld weghaalde wat ze hadden gevonden, zonder dat ze wisten dat het drugsafval was,” zegt Buckens.

De autoriteiten lijken niet echt een beeld te hebben van de grootte van dit probleem, en van de schade die het veroorzaakt wanneer ze het afval aantreffen.

Er duiken dan wel steeds meer drugslabs op, maar er worden steeds minder dumpplekken gevonden. Dat zou kunnen komen doordat drugscriminelen plekken vinden die wat minder in het zicht liggen. Dumpplekken worden later meestal niet opnieuw bezocht, waardoor er veel onbekend blijft over de langetermijneffecten voor het milieu.

“Ik wil eerst de drugslabs vinden, en dan de dumpplekken,” zegt Buckens. Haar afdeling besteedt per jaar 500.000 euro aan het opruimen van drugslabs en dumpplekken. In beide landen zijn er beperkte middelen om de strijd tegen drugsafval uit te vechten. Buckens moest de hulp van de lokale bevolking inschakelen, en heeft een anonieme tiplijn opgezet om drugscriminaliteit te melden.

Buckens wil jonge mensen voorlichten over de nevenschade van recreatieve drugs. “Studenten gaan de barricade op voor het klimaat, maar zien niet welke schade drugs hier aanrichten,” zegt ze. Toch zal het niet makkelijk zijn om ze te overtuigen. De toenemende milieuschade zou drugsgebruikers een nare smaak moeten bezorgen, maar het lijkt er niet op dat de vraag naar drugs hierdoor afneemt.

Toen het Trimbos-instituut onderzocht hoe bezorgd drugsgebruikers waren over de milieuschade en criminaliteit die drugs veroorzaken, en zelfs een virtuele 3D-omgeving hadden gemaakt om de impact van drugsafval te laten zien, bleek dat zij vaak niet vinden dat ze daar zelf medeverantwoordelijk voor zijn. Wel gaven ze aan dat ze deze gevolgen “erg” vonden.

Als we mensen er niet van kunnen weerhouden om de drugs te gebruiken die dit afval met zich meebrengen, is een andere optie om de drugs zo te maken dat de milieuschade zoveel mogelijk beperkt wordt. En dat kan alleen door drugs te reguleren, oftewel: door ze te legaliseren.

“Mdma en andere amfetamines worden ook legaal voor medische doeleinden geproduceerd, in gereguleerde omgevingen die niets te maken hebben met de milieuschade die we bij drugscriminelen zien,” zegt Steve Rolles van Transform, een stichting die zich bezighoudt met drugsbeleid. “De problemen zitten in het verbod, niet in de drugs zelf. Overheden hebben de optie om de industrie te reguleren en schoon te maken, maar kiezen ervoor om dat niet te doen. Dan moeten ze ook hun verantwoordelijkheid nemen voor schade – die makkelijk te voorkomen is.”

Dit verhaal werd mede mogelijk gemaakt door het Pascal Decroos-fonds voor onderzoeksjournalistiek, en verscheen oorspronkelijk bij VICE World News.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.