Détruire rajeunit: de geschiedenis en toekomst van militante en radicale actie

"We moeten de kwestie van geweld, maar ook de woordenschat herzien”, zegt Benjamin Hennot. “Waarom noemen we het alleen maar 'geweld' als het uit één richting komt? Als ik deelneem aan een strijd, merk ik dat dit soort delicate vragen gesteld worden. En dus besloot ik op zoek te gaan naar mensen die deze vragen in de geschiedenis al beantwoord hebben.” Documentaires kunnen saai zijn als ze gewoon verhalen uit het verleden vertellen. Maar Détruire rajeunit, dat Benjamin schreef en regisseerde, tracht een blik te werpen op de toekomst door bedenkingen over sociale strijd en het verband met actie te actualiseren. Dat doet hij aan de hand van de geschiedenis van de langste staking ooit in het naoorlogse België, die plaatsvond in de winter van 1960-1961. 

Een paar maanden daarvoor werd Congo onafhankelijk verklaard. België, dat het met minder middelen moest stellen, ging een periode van economische crisis door. De liberale regering van premier Gaston Eyskens probeerde de situatie te redden met een besparingsprogramma, maar dit heeft tot een historische sociale crisis geleid. In de winter van 1960 kwam het volk massaal in opstand als reactie op de "Eenheidswet", die onder meer leidde tot hogere belastingen en strikte besparingen op de sociale zekerheid en de salarissen van ambtenaren. Kortom, arbeiders zouden hieronder lijden. Jonge activisten namen het heft in eigen handen en organiseerden verschillende protestacties: van activiteiten stopzetten in industrieën tot confrontaties met de politie. Détruire rajeunit vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de activisten die bij deze strijd betrokken waren. 

Benjamin sprokkelde niet alleen veel archiefmateriaal bijeen, hij zocht ook de jongeren van toen op om hun herinneringen samen te brengen: arbeiders, communistische activisten, vakbondsleden die tegen de regering gekant waren en ook studenten. In de film worden hun woorden geherinterpreteerd door jongeren van nu. Door dit proces, dat de gesprekken verjongt, wil Benjamin afstand nemen van het herdenkings- en retrospectieve aspect dat een documentaire van deze soort kan hebben. Hij tracht "de vitaliteit van het verleden naar het heden brengen". Kortom: de energie overbrengen van een tijd waarin de ideologieën achter dit soort acties nog krachtig waren.

Meer nog dan de stopzetting van het besparingsprogramma, willen de activisten van de winter van 1960-1961 nog verder gaan. Ze willen bevrijd worden uit de kapitalistische greep. Eerst waren het de wet en de regering die onder druk werden gezet, maar na een paar dagen staken moest ook de kapitalistische staat eraan geloven. Het was midden december toen de "staking van de eeuw" evolueerde naar een meer gewelddadige strijd. De machtsvraag werd duidelijk opgeworpen en de beweging kreeg een opstandig karakter. De regering besefte dat het volk niet met zich zou laten sollen en scherpte een systeem van onderdrukking aan, dat bestond uit politieagenten, soldaten en gendarmes - de "vuile beesten" - die werden aanzien als mensen die hun ziel verkochten aan hun bazen om het kapitalisme te verdedigen, in plaats van de honderden Belgen die vochten voor hun rechten en levensomstandigheden. 

Begin januari 1961 verloor de beweging aan kracht in Vlaanderen en Brussel, al bleven er wel nog een aantal verzetsplekken bestaan. In Wallonië daarentegen werd de toon alleen maar harder. Op 6 januari overvielen Luikse demonstranten een aantal banken, maar ook de kantoren van La Meuse, dat ervan beschuldigd werd een reactionaire krant te zijn en de stakers te beledigen. De sabotage ging ook gewoon verder. Sommige stakers haalden wapens te voorschijn die tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt werden of dynamiet om hoogspanningsmasten op te blazen en fabrieken lam te leggen, zoals bijvoorbeeld in Jupille is gebeurd. “We hebben geweld niet afgezworen", zegt een van de stemmen in de film. “Ik denk zelfs dat het noodzakelijk was. Al die vernielingen en plunderingen waren nodig. Het was de enige manier om onszelf te laten horen. Ze probeerden met geweld een wet in te voeren, maar niemand ging ermee akkoord. Ze luisterden niet naar ons en er komt een punt waarop je het heft in eigen handen moet nemen. Dat was de strijd.” 

Via een andere acteur wordt in de getuigenis van Claude Renard, hoofdredacteur van het communistische dagblad Le Drapeau Rouge, uitgelegd dat zij het idee van sabotage aanvaardden, zonder het ook echt doeltreffend te achten. Hoewel ze uit hetzelfde “politieke kamp” komen, worden er in de film verschillende uitspraken en ideeën tegenover elkaar geplaatst. "Ik heb discussies tussen activisten die zouden hebben kunnen plaatsgevonden gereconstrueerd, om bepaalde denkpistes aan te reiken voor zowel het heden als de toekomst", aldus Benjamin, die ondanks de goedkeuring van de eenheidswet in februari 1961 weigert om deze gebeurtenissen als een nederlaag te aanzien. “Het is een positieve energie die moet worden overgedragen", gaat hij verder. “Als je een strijd wilt winnen, ga je op zoek naar de goede kant in plaats van de kant van het slachtoffer.” 

Door dit verslag van het verleden dat in het heden wordt uitgespeeld, daagt de documentaire onze huidige manier van handelen uit. “Ik vertel het verhaal van de staking van 1960-1961 om de mensen die nu strijden te laten zien waarom het toen niet werkte", besluit Benjamin. De film toont aan wat er nu precies revolutionair was aan die staking en wat er in het leven werd geroepen om die revolutionaire beweging te neutraliseren. Détruire rajeunit benadrukt de actuele dimensie van de ideeën die tot verzetsdaden tegen de staat hebben geleid, bestrijdt het fatalisme en onderstreept de strijdbaarheid van de activisten. Deze film levert materiaal voor een andere kijk op toekomstige, militante acties en sociale strijd - wat waarschijnlijk ambitieuzer is dan een betoging op zondag. 

Détruire rajeunit wordt op zaterdag 7 mei om 19.15 uur in Flagey vertoond in het kader van het Millenium International Documentary Film Festival. Zeven andere vertoningen zullen in de loop van de maand mei volgen.

Volg VICE België ook op Instagram.