Hoog tijd om naar (inclusieve) porno in de bioscoop te gaan kijken

Wandelen op een zonnige zondag, een curryworst met Brasil opeten aan het kanaal, kijken naar de nederlaag van Anderlecht in de Belgische bekerfinale... Sommige activiteiten deel je graag met geliefden. Andere dingen bewaar je dan weer liever voor momenten waarop je alleen bent. Jezelf bevredigen terwijl je porno kijkt, is er daar eentje van. 

Porno wordt beschouwd als iets donker en onbespreekbaar, waardoor het decennialang heeft geleden onder een vies imago. Ook al, laat ons eerlijk zijn, heeft iedereen al wel eens naar porno gekeken (sommigen meer dan anderen). Maar de mentaliteit verandert en soms gebeurt het dat dit (onpopulaire) milieu dan toch enige vorm van sociale aanvaarding geniet, die misschien zelfs naar normalisatie neigt. Daarvoor kan de industrie rekenen op X-rated underdogs, mensen die afstand nemen van de kapitalistische logica en van hun passie voor seks een emanciperende en dissidente kracht hebben gemaakt.

In Brussel is een collectief aan de slag gegaan om het eerste pornofilmfestival van de stad te organiseren: het Brussels Porn Film Festival (BPFF). Het team heeft kennis van zaken, aangezien het is samengesteld uit actieve en toegewijde leden van de pornogemeenschap: Marianne Chargois is sekswerker, BDSM-dominatrix actrice en producer en zet zich in voor de vertegenwoordiging van minderheden; Miguel Soll maakt deel uit van het interdisciplinaire artistieke pornografische collectief Rubis Collective, net als Thomas Lavergne, doctor in de sociologie met een specialisatie in gender en seksualiteit. Ze werken samen met Baxter Halter, of Koning Baxter (Uwe Hoogheid, Meesteres of Mevrouw als u op uw knieën zit); Célia Pouzet, een cinefiele expert als het gaat over cinematografische eigenaardigheden; en Lucie Bénichou, een jonge regisseur die is afgestudeerd aan INSAS.

Samen hebben ze één missie: ons het allerbeste van het porno-universum voorschotelen. VICE sprak met hen over censuur, verborgen verlangens en pornofilms in het algemeen.

VICE : Het is bijna verrassend dat dit pas de eerste editie is. 
Miguel: In 2019 zijn we begonnen met de organisatie. We hebben mensen ontmoet en de basis van het festival gelegd. Toen werd het 2020 en konden we niets meer doen. Het heeft zich dus wat voortgesleept tot nu.

Waarom heeft Brussel een pornofilmfestival nodig? 
Thomas: Het is de ideale stad omwille van de energie die hier hangt. Porno is een genre dat niet goed gekend is; "porno" wordt voorgesteld alsof het een monolithisch geheel is dat gecensureerd moet worden of waar op masturbatoire wijze naar gekeken moet worden. Maar uiteindelijk is er heel weinig geweten over wat pornografie nu eigenlijk precies is: de kunstenaars die deze wereld vormgeven, de eisen ervan... Deze eerste editie is dus bedoeld om pornografie in een ander daglicht te stellen, om de diversiteit en de rijkdom van dit genre - dat slecht bekend is en relatief veracht wordt - tentoon te stellen.

Wat bedoel je met "pornografie"? 
Miguel: Ik weet niet of je ooit al van internetregel 34 gehoord hebt? Die stelt dat elk onderwerp een pornografisch equivalent heeft. Dit idee toont aan dat pornografie heel divers is, veel diverser dan wat de algoritmes van PornHub ons doen vermoeden. Pornografie is zo veel meer dan de weergave van het immorele beeld dat mensen te zien krijgen. Op ons festival staan er meer dan 100 films op de affiche, dat is enorm.

Oh ja. Hoeveel films werden er ingestuurd?
Lucie: Ongeveer 1300.

Wow! En heb je ze allemaal gezien?
We hebben alles, maar dan ook echt alles bekeken. In tegenstelling tot veel Europese festivals, hebben we onze categorieën niet ingedeeld volgens seksualiteit. Er is vaak een categorie "homo" of "lesbisch", maar wij hebben de films per thema ingedeeld - ook om afstand te nemen van die categorisering. We hebben verschillende selecties: "Screens" gaat over seksualiteit op het scherm en "Empowerment" toont portretten van mensen in hun activisme.

Hoe verliep de samenstelling van de selectie? Is er een artistieke richting? 
Miguel: We hebben films die op een iPhone werden opgenomen zonder budget, met alleen de uitdrukkelijke wens om iets van politieke aard te doen, iemands lichaam te laten zien, dissidente praktijken weer te geven of het genre opnieuw vorm te geven. Wat we proberen niet te doen, is categoriseren en zeggen welke film de beste is. Alles heeft zijn waarde. Het is niet omdat een film artistieker is of beter gedraaid werd, dat die daarom ook meer waardevol is dan anderen.

Marianne: Het criterium is niet altijd "we vinden het goed of we vinden het niet goed", soms is het gewoon de bedoeling om het publiek te laten kennismaken met bepaalde regisseurs of productiemaatschappijen die de lijnen van de porno-industrie proberen te verleggen. Die geëngageerde en militante dimensie is een van de benaderingen van dit festival. We willen ook iets doen aan zowel de maatschappelijke als de wettelijke minachting voor porno - de categorie ‘porno’ is volstrekt ongedefinieerd. Eigenlijk is porno een vaag woord. Het is een beetje een containerbegrip voor een

categorie van beelden die slecht, gewelddadig en gevaarlijk zijn en die geen belangstelling, subsidies, evenementen, aandacht of kritiek en analyse verdienen, in tegenstelling tot andere cinematografische voorstellingen. Met die dingen in het achterhoofd hebben we het programma samengesteld. Het samenbrengen van al deze conventionele en minder conventionele werken is al een revolutie op zich. Het idee is om te zeggen dat het ons niks kan schelen. Het is een plek waar we ons het discours en de expressie opnieuw kunnen toeëigenen en waar (queer) minderheden, feministen, sekswerkers, lesbiennes, homoseksuelen en non-conformistische lichamen massaal interesse in tonen. Pornografie kan een instrument zijn voor zelfrepresentatie, empowerment, het herwinnen van politieke macht en zichtbaarheid in de publieke ruimte.

Thomas: Het zijn vooral minder gerepresenteerde mensen die zich pornografie toe-eigenen, omdat het enorm doorweegt in de ontdekking van je eigen seksualiteit en identiteit in een bijzonder heteronormatieve samenleving. Dankzij porno kan je als tiener tegen jezelf zeggen:  "Ik ontdek mijn seksualiteit en ik ben normaal omdat er andere mensen zijn die dit of dat soort praktijken doen met dit of dat soort lichaam". Voor mijn generatie was het denk ik essentieel; je kende niemand die dezelfde seksualiteit had als jij, maar kon ze wel terugvinden in pornografie. Die pornografische voorstellingen kunnen een soort van identitaire troost bieden. Daarom zijn er ook veel minderheden die het als hulpmiddel gebruiken. Het is een centraal element, een soort van toevluchtsoord voor mensen die zich niet kunnen herkennen in onze dominante maatschappij.

Maar nemen we door porno dichter bij de werkelijkheid te brengen - door het meer inclusief en respectvol te maken - geen afstand van de porno die bedoeld is als weergave van onuitgesproken fantasieën?
Thomas: Dit is een van de huidige politieke kritieken op porno. Zij die vandaag oorlogvoeren tegen porno, zeggen dat het gewelddadig is ten opzichte van vrouwen en onrespectvol in een tijd van gelijkheid van man en vrouw. We horen uitdrukkingen als "porno is theorie, verkrachting is praktijk". Daarop zeggen wij dat er op elk cultureel gebied aannames

bestaan die achterhaald zijn en machtsverhoudingen uitdragen die niet gezond zijn voor de inclusieve samenleving waarin wij willen leven. Maar het feit dat er zo'n censuur en taboe rust op porno - ook al is het het meest geconsumeerde genre ter wereld -, maakt een publieke discussie onmogelijk. Dat is uiterst problematisch. Vanuit een meer individueel standpunt leven wij in een maatschappij die gekenmerkt wordt door vele machtsverhoudingen, die vaak tot uiting komen in seksuele fantasieën. Fantasieën zijn in onze dominante maatschappij niet bepaald een links gegeven. Al onze sociale hiërarchieën van seks, ras... stoppen we in pornofantasieën. Hoe gelijker de maatschappij wordt, hoe meer dit zich zal vertalen naar een publiek dat een meer egalitair product wilt. 

Miguel: Je kunt pornografie niet met dezelfde ogen bekijken als traditionele film, omdat die niet aan dezelfde censuur onderhevig is geweest.

Hoe staan jullie op dit moment ten opzichte van censuur?
Marianne: Adverteren is vandaag onmogelijk, aangezien we op alle sociale netwerken gecensureerd worden. Je mag "seks" niet zeggen, je mag "porno" niet zeggen. Dat is bizar.

Miguel: Matt Lambert is een van onze juryleden, hij is een bekend fotograaf en regisseur. Hij stuurde ons zijn foto op voor de jury en wij hebben die gepost; een selfie met een gag-masker. Ik post die foto en 30 seconden later wordt hij verwijderd door Instagram omdat hij de community guidelines zou overtreden hebben. Onzin. Er was niets seksueel, niets expliciet. Ik vroeg Instagram om nog eens naar de foto te kijken: twee minuten later kreeg ik een bericht van een echte persoon - niet van de algoritmes - die de beslissing opnieuw bevestigde en ons voor het leven verbannen heeft van gesponsorde inhoud en partnerschappen. Door een masker... Toen beseften we dat al onze communicatie organisch moet verlopen, want op sociale media kunnen we niet vertrouwen. We zijn nog OK; we zijn met velen, we hebben een netwerk, we hebben wat "institutionele" steun... Maar stel je iemand voor die net begint, die alleen is en zijn eerste films maakt. Dat is onmogelijk. 

Wij lijden nog steeds onder het beeld dat ons - ik maak natuurlijk een karikatuur - associeert met de homepage van PornHub. Alsof hedendaagse porno in 2022 alleen daardoor wordt vertegenwoordigd. Een paar maanden geleden was er in het MIMA een tentoonstelling over ABC, een van de laatste erotische bioscopen in Brussel. De programmeurs en de mensen in de bioscoop censureerden in die tijd hun eigen affiches en catalogussen door stickers op de geslachtsdelen en borsten te kleven. Nu ga je naar het museum, kijk je ernaar en denk je "Grappig hoe de censuur toen was". Maar eigenlijk is het nooit veranderd, het is misschien zelfs erger geworden. In die tijd werden de teksten voor de bioscopen niet gecensureerd, het waren alleen de beelden. Bovendien censureren we vandaag onszelf niet, het is dus erger dan in de jaren 70.

Hoe kijk jij naar de porno van de jaren 1970/1980 in vergelijking met wat er nu gemaakt wordt? 
Lucie: Dat is een heel persoonlijke vraag. Ik bewonder de producties die moeite staken in kostuums, decors, ruimteschepen... Er was gigantisch veel ruimteporno, met van die kartonnen ruimteschepen. Je kon zelfs de plakband zien zitten, maar de creativiteit was aanwezig. De seksuele representaties in die films zijn inderdaad zeer rechtlijnig, maar in de traditionele cinema is de sociale voorstelling van de jaren '80 ook abominabel - wat niet betekent dat er geen mooie films werden gemaakt.

Célia: Het is door die porno dat ik begonnen ben, door naar de Journal du hard te kijken. Ik zag ooit een interview met Paul Thomas Anderson die net Boogie Nights had gemaakt: een film geïnspireerd op het leven van John Holmes. Het was de eerste keer dat ik iets zag dat met porno te maken had. Het gaat over zijn invloeden en zijn onderzoek naar de Gouden Eeuw. Hij heeft het over Deep Throat, Behind the Green Door, The Devil in Miss Jones... Ik ben altijd al een filmliefhebber geweest, maar hierdoor realiseerde ik me dat er nog een ander genre in de filmwereld bestond. 

Miguel: Dit soort pornografie, voor dissidente sexualiteiten en dan vooral voor de homocultuur, was heel erg belangrijk. Wanneer we het bijvoorbeeld hebben over de AIDS-epidemie van de jaren negentig, heeft pornografie een centrale rol gespeeld bij de preventie, door te laten zien dat "veilige" seks een optie was.

Lucie: Die films zijn een erfenis die we met kritische ogen bekijken, maar wel respecteren. Zoals dat op elk ander artistiek gebied ook het geval is. 

Marianne: De geschiedenis van pornografie moeten we net zo behandelen als we doen met representatie, we moeten oppassen dat we ze niet toejuichen. Als we het vandaag over pornografie hebben, dan was dat gisteren ook al het geval. Er waren vroeger ook homoseksuele producties: New York City Inferno werd opgenomen toen homoseksualiteit nog verboden was - er zijn ongelooflijke cruising scènes die zo mooi zijn dat je erom zou kunnen huilen. En vergeet niet dat hetero-porno niet noodzakelijk beschamend en oninteressant is. Wat we bekritiseren, is het hegemoniaal gebruik ervan, alsof het de enige mogelijke representatie is. Afgezien van de middelen wil ik wel de humor van deze films benadrukken, die echt heel grappig zijn. Ze hebben een bevrijdende inventiviteit die vandaag niet meer bestaat.

Miguel: Het is interessant om te zien hoeveel hedendaagse films codes of beelden uit het verleden hergebruiken. Er staat een film genaamd Everything is OK op het programma: ASMR die je helpt om in slaap te vallen. De film werd gemaakt door Autojektor, die pornografische beelden van transvrouwen in de jaren '70 neemt en de gezichten van al deze vrouwen wegkrast. Met deze film eigent zij zich als transvrouw deze beelden opnieuw toe en geeft ze dit geweld terug aan de cis-kijkers van vandaag.

Thomas: In de jaren zeventig had je een heleboel geëngageerde feministische actrices, dat is de laatste jaren minder het geval. Het hele post-porno gebeuren waarbij vrouwen in de mainstream industrie besloten om zelf de camera te nemen en hun eigen lichaam te laten zien, hun kijk op pornografie weer te geven - zoals Annie Sprinkle die een vrouwelijk orgasme liet zien in een door mannen gedomineerde industrie. Volgens hen was niet het pornografische beeld an sich het probleem, maar wel de mannelijke dominantie op en achter het scherm. Door beelden te tonen die daarvan afwijken, was je een echte militant. De geschiedenis van film en pornografische film toont de geschiedenis van de sociale vooruitgang. 

Muziek was vroeger heel belangrijk in pornoproducties. Tegenwoordig heb ik het gevoel dat het een beetje verwaarloosd wordt. 
Thomas: Als er minder muziek is, is dat ook omdat er minder budget is. Neem nu wat je op je scherm te zien krijgt: veel video's zijn geknipt uit langere films en gaan rechtstreeks naar de acts. Tags werken met populairste zoektermen: grote borsten, ejaculatie op het gezicht, anale seks… We zijn minder gericht op het filmische object als zodanig. Voor muziek is er helaas geen plaats meer.

Lucie: Porno is een etalage-ervaring geworden: je maakt een preselectie en kijkt naar stukjes en beetjes. Om een echte muzikale ervaring te hebben, moet de ervaring blijven duren. Om een echte geluidservaring te hebben, moet je dus ook een echte filmervaring creëren: je gaat naar binnen, gaat zitten en ziet de hele film in al zijn facetten. Het is een vorm van aanvaarding waar je naar gaat kijken. Als je dat achter je computer doet, kan het je echt niks schelen.

Je sprak over de tentoonstelling in de ABC bioscoop. Hoe kijk je naar de verdwijning van dit soort plekken?
Miguel: De vraag is er nog steeds. We hebben verschillende berichten ontvangen van mensen die niet naar het festival kunnen komen, maar vroegen of er meer van dit soort dingen kwamen.  Vandaag de dag kunnen we ze alleen nog maar verwijzen naar Cinéma Paris... Dat is het.

Marianne: Gentrificatie speelt hier ook een rol in, het beïnvloedt elk domein. Maar het treft in de eerste plaats de seksgerelateerde locaties. Steden willen die plekken eerst ontruimen om de buurten op te schonen en de prijzen te verhogen. We zien het in buurten als Yser. Alle sekswerkers worden verdreven voor gentrificatie. Hetzelfde met pornocinema’s en seksshops. De stad zou van deze plaatsen erfgoed kunnen maken, zoals de art nouveau-huizen bijvoorbeeld. Deze plekken maken ook deel uit van het culturele erfgoed van een stad.

Miguel : Voor VHS en DVD's, kon je alleen maar collectief naar porno kijken. Het is een ongelooflijke ervaring, iets totaal anders. Je wordt vaak geconfronteerd met dezelfde vragen als: "Gaan mensen naast mij beginnen te masturberen op je festival?" Ik ben eerlijk gezegd al naar veel pornofestivals geweest, maar ik heb nog nooit iets ongepast of verontrustends gezien.

Celia: Maar op "traditionele" filmfestivals wel! Serieus, ik heb er de laatste 10 jaar heel wat gedaan, tussen Cannes, Berlijn, Venetië... Ik heb het Berlijnse pornofilmfestival gedaan en daar voelde ik me veilig, terwijl je in Cannes en de Berlinale voortdurend wordt onderworpen aan morele en seksuele intimidatie in een professionele omgeving.

Het Brussels Porn Film Festival vindt plaats van 21 tot 24 april 2022. Check hier het volledige programma.

Volg VICE België ook op Instagram.