Deze Brusselse cafébaas zag zijn volkswijk veranderen in een hipsterbuurt

Welkom bij ‘ LAST CALL ', een rubriek waarin we bij doorgewinterde barmannen en -vrouwen aan de toog hangen om wat van hun levenswijsheid op te doen. Van hoe je over een gebroken hart heen komt tot welke drankjes je niet moet bestellen als je niet uitgelachen wil worden.

Er was een tijd dat de Brusselse gemeente Sint-Gillis niet synoniem stond met fancy brunchen op een terrasje, biologische supermarkten en jonge ouders op bakfietsen. Het was toen vooral een buurt die ‘s nachts liefst werd vermeden. Mensen gingen toen op café om de buitenwereld even te vergeten - niet om de opening van een expo van een conceptuele kunstenaar bij te wonen. Het was een wijk van buitenbeentjes, immigranten, arme mensen, kunstenaars en verloren zielen. Een levendige plek die je zowel kon opbeuren als naar beneden halen.

Als je vandaag door Sint-Gillis loopt is het moeilijk te geloven dat het hier amper 30 jaar geleden nog heel anders was. De lage huurprijzen overtuigden heel wat ondernemers om hier iets te beginnen. Ondernemers zoals Bart Lemmens, die begin jaren negentig l’Union overnam, toen een klein Portugees café aan een plein dat even vies als gevaarlijk was. Vijfentwintig jaar later is l’Union een onmisbare plek in Brussel geworden. Het is nu een populair café dat bekend staat om zijn eenvoud en authenticiteit. Ik ging bij Bart aan de toog zitten om het te hebben over de moeilijke beginjaren van zijn café en de lessen die hij daaruit heeft getrokken.

VICE : Dag Bart. Hoe ben jij bij l’Union beland?
Bart Lemmens: Ik ben wat je een oude punk zou kunnen noemen. Ik besloot een café te openen omdat dat voor iemand als ik, die niet had gestudeerd en weinig geld had, een gemakkelijke manier was om aan werk te geraken en tegelijk zelfstandig te kunnen zijn. Dat is nu ongeveer 25 jaar geleden. L’Union was toen nog een oud Portugees café dat ik voor weinig geld heb kunnen overnemen. Vandaag de dag is dat ondenkbaar: als er nu een nieuw café opent, zijn de eigenaars investeerders of mensen met heel veel poen.

Sint-Gillis is al jaren een opkomende buurt in Brussel. Wat voor een wijk was het toen jij hier aankwam?
Het was toen echt een andere wereld: een rock’n’roll wijk met veel junkies, jonge artiesten en immigranten van over de hele wereld. Het was hier schraal en ranzig, maar dat vonden we juist leuk. Toen ik hier kwam wonen, waren alle gevels zwart, alles was zwart. Dat kun je je nu amper nog voorstellen.

Dan zal het het publiek dat jouw bar toen bezocht ook heel anders moeten zijn geweest.
Het gebeurde wel eens dat we bang waren wanneer we ‘s avonds openden. Het was hier niet bijzonder gevaarlijk, maar wanneer een groep van vijftien ietwat louche figuren je café binnenkomt, voel je je toch niet echt op je gemak. We hebben toen ook eens iemand met een overdosis teruggevonden in onze toiletten. Zo ging het er nu eenmaal aan toe in deze wijk. De politie kwam af en toe binnengevallen, en we moesten zelfs een tijdje sluiten omwille van ‘rebellie’. Daar moet ik wel bij zeggen dat er toen heel wat anarchistische groepen bij ons hun bijeenkomsten hielden.

Wanneer begon alles te veranderen?
Toen het café Maison du Peuple openging. Opeens werd Sint-Gillis iets anders. Ik herinner me een wijk met kunstenaars, heel eenvoudige mensen - zonder geld. Die zijn allemaal vertrokken, omdat het hier te duur werd. Zelfs wij hebben ons, beetje bij beetje, verburgerlijkt. Toen ik hier kwam wonen kon je een groot appartement huren voor twee keer niets. Ik zou niet zeggen dat het vroeger beter of slechter was, het was gewoon heel anders. Ondertussen is Sint-Gillis heel wat gepolijster geworden. Voor sommigen is dat beter, maar de mensen die geen geld hebben kunnen hier niets meer komen doen. Die mengelmoes van arm en rijk zie ik hier nu veel minder dan vroeger. Maar ik ga ook niet beginnen klagen: ik ben al een dagje ouder aan het worden, en als alles nog steeds zoals vroeger was, zou ik waarschijnlijk niet meer kunnen rondkomen.

In jouw café is die mengelmoes tussen arm en rijk nog niet verdwenen, lijkt mij.
Dat is waar, maar het is toch al veel minder divers als vroeger. Maar over het algemeen mag ik wel tevreden zijn: het was altijd mijn bedoeling om een café te hebben waar allerlei soorten mensen kwamen, en dat was en is nog steeds het geval.

Dat was een bewuste keuze?
Ja, absoluut. We hebben altijd geprobeerd om een beetje minder duur te zijn dan de anderen. Dat helpt al een beetje. Voor de rest ben ik ook maar gewoon een eenvoudig iemand, daarom wou ik een plek creëren die dat ook is. Ik woon al 25 jaar in deze buurt. Ik ken de straatveger, ik ken de gasten uit de wijk, ik ken mijn buren. En er worden hier geen vernissages of iets in die aard gehouden. Dit is een café en dat zal het ook blijven.

Denk je dat je hier nog lang gaat blijven werken?
Nee, in een paar jaar ga ik stoppen en de zaak overdragen aan mijn zoon. Da’s het leven: je hebt je 15 minutes of fame, je doet je werk, en dan komt de volgende generatie en mag jij oprotten. Ik ben klaar om op te rotten.

Wat vind je van die volgende generatie?
Ik ben niet zo’n oud mannetje dat zegt dat vroeger alles beter was. Al heb ik soms wel het gevoel dat het wat leuker was in mijn tijd, maar dat komt gewoon omdat ik toen jong was en nog beter wist wat er allemaal rondom mij gebeurde. De jongeren van vandaag vind ik soms echt rete-ambetant. Maar kijk: toen ik hier aankwam, was ik jong en dacht ik dat ik alles beter wist. En dan word je oud, en zijn er andere jonge mensen, die op hun beurt weer denken dat ze alles beter weten. Zo gaat dat gewoon.

Wat vond jij - doorheen al die jaren - het prettigste aan je job?
De vrijheid. Ik heb nooit een baas gehad en kon altijd doen wat ik wou. Ik kon mijn eigen uren kiezen en als iemand me niet aanstond, dan gooide ik hem gewoon buiten. Ik heb altijd een redelijk loon gehad en heb mijn personeel ook goed betaald - dat vind ik ook tof. Ik heb een leuk leven gehad in dit café. Tegen jonge mensen zou ik altijd zeggen dat ze beter kunnen gaan studeren dan een café te openen, maar ik - ik ben hier gelukkig.

Ben je zelf veranderd sinds je 25 jaar geleden l’Union overnam?
Als je als jonge ket een café opent, en da’s een succes, dan stijgt dat wel een beetje naar je hoofd. Ik heb een lange tijd problemen gehad met alcohol en met… Al die dingen, daar ben ik 15 jaar geleden mee kunnen stoppen. Nuchter en clean zijn heeft mijn leven veranderd. Een junkie, dat is echt een imbeciel. Ik ben toen een imbeciel geworden, maar vandaag kan ik mezelf in de spiegel kijken zonder me te moeten schamen.

Wat heeft dit beroep je geleerd?
Het klinkt misschien een beetje cliché, maar ik heb heel rijke en bekende mensen gezien die erg ongelukkig waren, en arme mensen die heel gelukkig waren. Het is heel simpel, maar het is de waarheid.

Krijg elke week onze beste verhalen en fotoreeksen: abonneer je op onze newsletter. En volg VICE België meteen ook maar op Instagram.