Hoe ver staat het Belgische cannabisbeleid?

CBD-winkels schieten als paddenstoelen uit de grond - zelfs in Ieper - en begin vorig jaar kondigde de Belgische regering de oprichting van een medicinaal cannabisbureau aan. Na decennia stilstand lijkt er dus eindelijk wat te bewegen in het Belgische cannabisbeleid, maar tegelijkertijd staat het in vergelijking met andere Westerse landen ook hopeloos stil. VICE maakt de balans op.

De CBD-shops die in sneltempo het straatbeeld veroveren komen via Frankrijk overgewaaid uit Zwitserland, waar de zogeheten cannabis light - wiet met enkel CBD en zonder het pyschoactieve THC - al veel langer te krijgen is. Deze cannabiswinkels opereren in een wettelijk niemandsland: volgens de letter van de wet mogen ze enkel cannabis verkopen met een THC-gehalte lager dan 0,2 procent. Juridisch gezien gaat het dan om hennepproducten, niet bedoeld voor menselijke consumptie. Hennep en cannabis zijn dezelfde plant, maar hennep wordt gebruikt in de papier- en textielindustrie en bevat nauwelijks THC.

Zwitserse cannabiskwekers zijn erin geslaagd wietsoorten te kweken met een THC-percentage dat onder de wettelijke norm blijft, én er toch exact hetzelfde uitzien als hun THC-rijke tegenhangers waar je wel high van wordt. Het zijn die bloemtoppen die sinds kort ook in ons land verkrijgbaar zijn. Bovendien wordt CBD heel wat medische kwaliteiten aangeschreven, , zoals verlichting van pijn en spasmen (maar nee, het kan je niet beschermen tegen het coronavirus). Maar net daar wringt het schoentje.

Door het ontbreken van een wettelijk kader worden CBD-shopuitbaters genoodzaakt hun producten aan te prijzen als potpourri of massageolie. “Uit medisch en wetenschappelijk oogpunt hebben deze weedshops dan ook geen enkele bestaansreden”, klinkt het bij toxicoloog Jan Tytgat. “De uitbaters mogen hun producten geen medicinale of recreatieve kwaliteiten toeschrijven, wettelijk gezien zijn ze in overtreding als ze dat wel doen. De enige [wettige] bestaansreden die ik zie voor dit soort producten is dezelfde als die van tabak. Roltabak koop je in een krantenwinkel, is ook verslavend, maar wordt niet door de uitbater aangeprezen als een middel tegen stress of andere kwaaltjes.”

Eind 2019 werd de leeftijd waarop je tabak mag kopen opgetrokken naar achttien jaar, ook een goede leeftijd voor CBD-wiet volgens Tytgat. In Zwitserland is dat al zo: daar vind je CBD-cannabis in kranten- en sigarettenwinkels. Zelfs grote concerns zoals Lidl zijn er begonnen met de verkoop van CBD-wiet. In België worden de CBD-winkels vooralsnog gedoogd, maar het systeem schreeuwt om misbruik, vindt professor Tytgat.

Bekijk ook: Waar je op moet letten als je wiet rookt of spacecake eet

De Belgische regering kondigde vorig jaar wel aan een medicinaal cannabisbureau op te richten, naar Nederlands voorbeeld. Het cannabisbureau wordt als overheidsorganisatie verantwoordelijk voor de productie van medicinale cannabis. Het bureau zal vergunningen uitreiken aan ondernemingen om legaal medicinale cannabis te kweken. Het bureau zal de volledige oogst vervolgens aankopen en verdelen of exporteren.

Een teken aan de wand dat de geesten langzaam rijpen? Tytgat toont zich kritisch: “Ik krijg een déjà-vugevoel met Canada en de VS, waar cannabisbedrijven onder invloed van hun aandeelhouders uitgroeiden tot gigantische op winst beluste ondernemingen. Daarbij beweert de Limburgse start-up Cannovex [dat naar alle waarschijnlijkheid als eerste een vergunning krijgt, red.] onderzoek te gaan doen naar de verschillende bestanddelen van cannabis en hun medicinale werking, maar de kennis daarover is al jaar en dag bekend. Men moet het wiel niet opnieuw uitvinden.” Cannovex haalde onlangs nog 5 miljoen euro op bij een aantal (farma)investeerders.

Internationaal is er momenteel een legaliseringsgolf aan de gang, met Canada en de VS voorop - ook recreatief. In Nederland is - zoals je waarschijnlijk wel weet - de verkoop van recreatieve cannabis al legaal, maar de teelt is dat niet. Buurland Luxemburg gooit het over een andere boeg en zal zowel de teelt, de verkoop als het gebruik van cannabis legaliseren.

In ons land lijkt legalisering voor recreatief gebruik vooralsnog niet aan de orde. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) stelt dat er van een legalisering voor recreatief gebruik geen sprake is. Een open dialoog met alle belanghebbende aan tafel is volgens Tytgat echter in het belang van de volksgezondheid: “Al sinds 2013 pleit ik samen met Tom Decorte en Paul de Grauwe voor de legalisering én regularisering van zowel medicinale als recreatieve cannabis. De regering is tot vandaag nog nooit met alle belanghebbende aan tafel gaan zitten: politici, hulpverleners, wietshopeigenaars en fabrikanten. Het beleid luistert te weinig naar de wetenschap. Ik geloof niet in de war on drugs om het cannabisprobleem aan te pakken.”

Er is al een stapje gezet. Wiet op zak hebben is en blijft verboden, maar het kan de laagste vervolgingsprioriteit worden gegeven. Concreet wordt in België sinds 2005 bezit voor persoonlijk gebruik - dat is maximum drie gram cannabis of de teelt van één vrouwelijke cannabisplant - niet vervolgd.

Al zijn daar ook weer uitzonderingen op: sommige steden (zoals Antwerpen sinds kort nadat Bart De Wever er burgemeester werd), gemeenten en heel wat festivals kan je echter toch meteen een geldboete krijgen, zelfs wanneer je amper met één joint op zak wordt tegengehouden.

Een jaar na die versoepeling van de wet werd Cannabis Social Club Trekt Uw Plant (TUP) opgericht. Leden van TUP geven de opdracht aan de vereniging om een vrouwelijke cannabisplant te verzorgen in hun naam. TUP werkt naar eigen zeggen volledig transparant en volgens een Europese gedragscode voor Social Clubs, maar toch werd de organisatie al twee keer veroordeeld en telkens vrijgesproken in beroep. In 2017 kreeg de vereniging het opnieuw aan de stok met het gerecht. Bestuursleden Els Vermeesch en Manu Moreau zaten toen achttien dagen in de gevangenis en werden uiteindelijk vrijgelaten zonder voorwaarden. Het openbaar ministerie besloot toch om de twintigtal plantenverzorgers en medewerkers van Trekt Uw Plant te vervolgen.

Op 27 juni 2019 werd TUP door de correctionele rechtbank van Antwerpen ontbonden en kregen een twintigtal leden celstraffen tot 20 maanden opgelegd. Vrijwel alle leden zijn daartegen in beroep gegaan en in maart 2020 heeft de vzw een crowdfundingcampagne opgestart om de kosten van het proces te dekken. Maar het mocht niet zijn, want begin april heeft de club de boeken neergelegd.

Aan de andere kant van het spectrum investeerde voormalig AB InBev-topper Chris Burggraeve ondertussen in twee Amerikaanse cannabisbedrijven en riep hij recent op om ook in België na te denken over legalisatie. Big Alcohol staat te trappelen zich te ontfermen over de cannabisbusiness. “De overheid kan precies niet geloven dat er effectief manieren bestaan om op gereguleerde manier relatief kleinschalig cannabis te kweken, dus proberen ze ons tegen te werken”, stelt Vermeesch van Trekt Uw Plant. Ze noemt het gedogen van de CBD-shops en het nog op te richten medicinaal cannabisbureau een druppel op een hete plaat: “Het gaat allemaal tergend traag en ik vind het frappant dat onze politici pas wakker schieten als ze geld geroken hebben.” Vooralsnog zijn dergelijke discussies redelijk hypothetisch, want enkele grote regeringspartijen zijn tegen het legaliseren van cannabis voor recreatief gebruik.

Tegenstanders vragen zich misschien af of we cannabis wel volledig willen legaliseren. Zo verscheen er vorig jaar nog een studie die suggereert dat mensen die dagelijks een joint opsteken drie keer meer kans hebben op een psychose. “Hetzelfde geldt voor nicotine: rokers hebben een aanzienlijk hogere kans op longkanker. Ik vind dat we alcohol, tabak en cannabis op gelijke voet moeten behandelen”, zegt professor Tytgat. “Men moet hier pragmatisch mee omgaan, we hebben allemaal weleens iets te vieren. De een doet dat met een glas wijn, de ander met een joint. Het verschil is echter dat - omdat alcohol gereguleerd is - je perfect weet dat er bijvoorbeeld geen methanol in je wijn zit. Ik vind het vanuit volksgezondheid geen geruststellende gedachte dat gebruikers geen idee hebben wat er in hun cannabis zit.”

We staan dus nog ver af van legalisering en de meningen lopen uiteen, maar over een ding kan iedereen het eens zijn: het wordt tijd dat de Belgische politiek nadenkt over een volgende stap in de omgang met cannabis.

Volg VICE België razendsnel op Instagram en Twitter.

VICE moedigt het gebruik van drugs niet aan. Kijk voor meer informatie over de wetgeving en risico's van het gebruik van drugs onder andere op Druglijn.be .